MANTIK DERSLERİ -1- Prof. Dr. Şadi Eren
İnsan, konuşan bir hayvan Logos, «söz» anlamında…
Konuşmak, sesli düşünmek; düşünmek ise sessiz konuşmaktır.
Kurucusu: Aristo Ondan önce de mantık vardı, O belli bir nizama koydu.
Organon Kategoriler (makulat) Önermeler 1. analitikler (kıyas) 2. analitikler (burhan) Topikler (cedel) Sofistik deliller -Retorik (belağat) -Poetik (şiir) -İsagoji (medhal, Porphyrios’un eseri)
Mantık bilmek ayrı, mantıklı olmak ayrıdır. Gerçekler acıdır. biber de acıdır. o zaman gerçek biberdir.
Laz mantığı Kaz uçar da laz uçmaz mı? Ben de oruç tutacak mıyım?
Mantık, düşünceyi hatadan korur, doğru düşünmenin yollarını ve prensiplerini öğretir.
Mantık, Kur’anî bir ifade يَا أَيُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّيْرِ “Ey insanlar, bize kuş dili öğretildi.” (Neml, 16)
İlimler iki kısım: Âli ilimler (Tefsir - Hadis gibi) Âlet ilimleri (Gramer - Mantık gibi)
Mantık’a bakış Müsbet: Gazali, Farabi, İbn Sina, Razi Menfi: İbn Salah, İbn Teymiye, Şatıbî, İbn Kayyım Cevziye
Gazali «Mantık bilmeyenin ilmine itimat edilmez.» -Miyaru’l- ilm -Mihakku’n- nazar -Kıstas-ı Müstakim «Mantık bilmeyenin ilmine itimat edilmez.»
Osmanlıda Mantık Ebheri: İsagoji Kazvini: Şemsiye Ahteri: Süllem Fenari: İlm-i Mizan
Sembolik Mantık
Bulanık Mantık Nisbi, saçaklı, puslu Hanım, sen de haklısın! Trafik kazalarında suçlu Dış dünyada çok değerlilik hakim
Kurucusu: Azeri bilim adamı Lütfi Askerzade (1921 Bakü doğumlu) Elektiriği açma kapama düğmesi, eski sistemde Aristo mantığına, şimdilerde ise bulanık mantığa dayanıyor.
Normatif bir bilim (kural koyucu) Ahlakın, vicdanı iyiliğe ulaştıran kuralları var, Mantığın da aklı doğruya ulaştıran kuralları var.
Aklın ilkeleri Özdeşlik Çelişmezlik Üçüncü şıkkın imkansızlığı Yeter – sebep
Özdeşlik (Aynilik) Bir şey ne ise odur. A, A’dır. Eşyanın hakikatleri sabittir.
Çelişmezlik (Adem-i tenakuz) Bir şey aynı zaman ve aynı şartlar içerisinde hem kendisi, hem de başka şey olamaz. Aynı zamanda hem var hem yok olamaz. Bütün insanlar ölümlüdür/ Bazı insanlar ölümlüdür. (ya o ya diğeri)
Üçüncü şıkkın imkansızlığı Mesela, “Bu kapı ya açıktır ya kapalıdır.” Bu ilke, ikiden fazla değeri olan mantığa da uygulanabilir. Yani n + 1 imkansızdır.
Yeter – sebep (Leibniz) 1-Sebeplilik: Her şeyin bir var olma sebebi vardır. (Sebep - sonuç ilişkisi) (Determinizm) -Hatta sosyal olaylarda bile… 2-Amaçlılık: Var olan her şeyin bir amacı vardır. (Kulak duymak, göz görmek içindir.)