MODERN KONJONKTÜR TEORİLERİ Yrd.Doç.Dr. Oktay Kızılkaya

PARACI KONJONKTÜR TEORİLERİ Monetarizm (Paracılık),1960’lı yıllarda Friedman ve arkadaşlarını tarafından ortaya koyulmuştur. Keynesyen görüşe bir alternatif olarak ortaya çıkmıştır. Friedman 1956 yılında «Paranın Miktar Teorisi Üzerine Çalışmalar» adlı yapıtıyla Monetarizmin temek ilkelerini ortaya koymuştur. Bu ilkeler: Para arzındaki büyüme oranı ile nominal gelirin büyüme oranı arasında çok kesin olmamakla birlikte bir ilişki bulunmaktadır. Para arzındaki artışlar kısa dönemde öncelikle üretimi etkilerken, uzun dönemde fiyatları etkilemektedir. Para politikasının göstergeleri olarak parasal taban kullanılırken, para politikasının hedefi olarak para stoku kullanılmaktadır. M2 para tanımı ele alınmakta ve para tanımına kabul edilen değişkenler arasındaki ikame esnekliği 1 olarak kabul edilmektedir. Ekonomide dengesizlik doğuran etkenlerin çoğunun nedeni ekonomiye para ve maliye politikası gibi ayrımcı politikalar aracılığyla yapılan yoğun devlet müdahaleleridir. Ekonomi esas itibariyle istikrarlı olduğundan kendi haline bırakılması yaygın bir işsizliğe ve enflasyona neden olmayacaktır. Doğal oran hipotezi geçerli olup uyumcu beklentiler söz konusudur. Sürekli gelir, kısa ve uzun dönem kavramları önemlidir.

PARACI KONJONKTÜR TEORİLERİ Monetaristlere göre ekonomik açıdan dalgalanmaların kaynağında para arzı vardır. Friedman ve Schwartz: 1867-1960 yılları arasında Amerika’da meydana krizlerde para arzı azaltılacağına arttırılsaydı bu krizler ortaya çıkmayacaktı. Friedman ve Schwartz’a göre para stoğundaki değişmeler konjonktürel dalgalanmaların ana kaynağıdır.

PARACI KONJONKTÜR TEORİLERİ Paracı modelde; ekonomide her piyasanın dengede, tam istihdamı sağlamış, fiyatların istikrarlı olduğu ve beklenen enflasyon oranının sıfır olduğu varsayımıyla yapılmaktadır. Para arzındaki artış talep reel para miktarı faiz oranları döviz kuru Yatırım talebi ihracat çarpan etkisi

PARACI KONJONKTÜR TEORİLERİ Bu mekanizma ile paranın büyüme oranındaki artış toplam talep eğirişini sağa doğru kaydırır ve ekonomide genişlemeye neden olur (vice versa). Çünkü nominal gelirin belirleyicisi olan para stoku ve para talebinin servet veya sürekli gelir ile uyumlu olduğu bir ekonomide, ücret ve fiyatlar uyumunda ortaya çıkan bazı gecikmelerin var olması durumunda, para arzındaki değişimler, toplam talep ile reel ekonomik faaliyetlerde dalgalanmalara yol açar.

PARACI KONJONKTÜR TEORİLERİ Paracı mekanizmanın ikinci ayağı toplam talepteki değişme karşısında toplam arzın göstereceği tepkidir. Kısa dönemde toplam arz eğrisi (SRAS) pozitif eğime sahip olduğu için toplam talepteki değişiklikler hem reel geliri hem de fiyatları etkileyecektir. Ancak burada para arzındaki değişikliklerin milli gelire yansıması bir gecikme ile olmaktadır. (Bu gecikme Friedman’a göre 16 aydır.)

PARACI KONJONKTÜR TEORİLERİ Paracı görüşe göre kısa dönemde para arzı yoluyla toplam talebin artması, fiyatları yükseltmesi reel ücretleri düşürdüğü için istihdam düzeyi yükselecektir. Burada çalışanlar kısa dönemde bir para aldanmasına gireceklerdir. Uzun dönemde ise çalışanlar aldandıklarını hissedecekler ve başlangıç reel ücret seviyesini korumaya yeterli bir nominal ücret talep edeceklerdir. Bunun sonucunda kısa dönemde arz eğrisi sola kayacaktır. Böylelikle er ya da geç bekleyiş hatalarının düzeltilmesiyle reel GSMH, potansiyel düzeyine ve işsizlikte doğal düzeyine dönecektir. Görüldüğü gibi para politikası kısa dönemde etkili iken uzun dönemde etkili değildir.

PARACI KONJONKTÜR TEORİLERİ Paracı teori bu haliyle, para miktarındaki değişimlerin toplam harcama, gelir ve çıktı üzerinde tek taraflı olarak geçici etkiye sahip olduğuna inanır. Bu değişkenlerin para miktarı üzerindeki etkilerini ise ikinci geri itim olarak değerlendirirler. Parasal şokların oluşmasının nedeni, özel ekonomi dışındaki iradi politika kararları ve kurumsal düzenlemelerdir. Özel harcamalar temelde istikrarlıdır ve bunları sadece parasal şoklar etkiler. Ayrıca bu özel harcamalar doğal işsizlik ve çıktı oranıyla tutarlı harcamalardır.

PARACI KONJONKTÜR TEORİLERİ Y=Y +∝(𝑃−𝑃e ) ∝ >0 Y: Toplam çıktı düzeyini Y : Doğal çıktı düzeyini P: Gerçekleşen fiyat düzeyini Pe: Beklenen Fiyat Düzeyini ∝: Fiyat düzeyinde beklenmeyen değişikliklere çıktının ne kadar güçlü tepki vereceğini gösteren katsayı.

PARACI KONJONKTÜR TEORİLERİ Bu denklem fiyat düzeyinin beklenen fiyat düzeyinden saptığı durumda, çıktının doğal düzeyinden farklı olacağını açıklar. Eğer gerçekleşen fiyat düzeyi beklenen fiyat düzeyinden büyük ise reel çıktı potansiyel düzeyini aşacaktır. Paracılara göre: emek talebi reel ücretin (W/P), emek arzı ise beklenen reel ücretin (W/Pe) bir fonksiyonudur.

FRIEDMAN’IN KONJONKTÜR MODELİ

PARACI KONJONKTÜR TEORİLERİ Şeklin A paneli işgücü piyasasındaki denge halini gösterirken B paneli mal piyasasında denge halini gösterir. Ekonomi başlangıçta E0 noktasında uzun dönem toplam arz eğrisi (LRAS) üzerinde tam istihdamda dengede olsun. Bu dengede bekleyişler eklentili kısa dönem toplam arz eğrisi SRAS0 ve toplam talep de AD0 dır.