Mantık 2 Prof. Dr. Şadi Eren

Kavram Matematik için sayılar ne ise, mantık için kavramlar o. Kavramlar, mantık binasının tuğlaları…

وَعَلَّمَ اٰدَمَ اْلاَسْمَٓاءَ كُلَّهَا “Allah Âdem'e bütün isimleri öğretti.” (Bakara, 31)

Kelime – kavram farkı Her kelime, kavram değildir. (Mesela ismin halleri ve fiil çekimleri kavram değildir. «Güldün» kelimedir, gülmek kavramdır.) Kelimelerle konuşur, kavramlarla düşünürüz.

Kategoriler (Tasnif) -Mesela, «güvercin, serçe, kartal…» kuş kategorisinde yer alır. -Okulumuz öğrencilerinin kategorileri… -Sarı, kırmızı, mavi…

Tasavvur ve tasdik Mantıkta bir bilgi, mutlaka bu ikisinden birine girer. Tasavvur, zihinde şekillendirme… Mesela Marsta canlı var mı yok mu diye düşünmek tasavvur, «vardır» veya «yoktur» demek ise tasdiktir.

Tasavvur Bedihi (havanın sıcaklığı gibi) Nazari (ruhun varlığı gibi)

Tasdik Bedihi (Mesela: Ateş sıcaktır.) Nazari (Âlem, hâdistir.)

Delalet (sözlü veya sözsüz olur.) Bunlar da "tabiî", "aklî" ve "vaz'î" diye üçe ayrılır 1- Sözlü tabiî delâlet: Ah, off, nidaları gibi. 2-Sözlü aklî delâlet: İşitilen sözün onu söyleyene delâleti gibi. 3-Sözlü vaz'î delâlet: İnsan teriminin konuşan hayvana delâleti gibi. 4-Sözsüz tabiî delâlet: Hasmını gören kişinin yüz ifadesinin değişmesi gibi. 5-Sözsüz aklî delâlet: Dumanın ateşe delâleti gibi. 6-Sözsüz vaz'î delâlet: Trafik işaretlerinin delâletleri gibi.

"Bir yerdeki deve pisliği, oradan devenin geçtiğine, yerdeki ayak izi, orada yürüyen birisinin mevcudiyetine delalet etmez mi? Sema burç burç nizam içinde, yıldızlar ve güneşler ahenkle hareket etmekte, yeryüzü vadi vadi insanlığın ihtiyaçlarına hitab edip cevap vermekte... Bütün bunlar, her şeyi yaratan ve her şeyi bilen Alîm ve Hakîm bir Allah'ın varlığına delalet etmez mi?"

Âmm, hassa üç delaletten hiçbiriyle delalet etmez.

Üç delalet Mutabakat Tazammun İltizam Birebir, bir kısmına ve lazımına delalet. Acımasız birine «sen insan değil misin?» Mutabakat Tazammun İltizam

Cüz ve küll, cüzî ve küllî (Parça – bütün, tikel – tümel) Ahmet insandır.

Mücerred - müşahhas (soyut – somut) Yiğitlik ve adalet mücerred, Hamza ve Ömer müşahhastır. Ev yanıyor! İçim yanıyor!

Zıt ve mütenakız (karşıt – çelişik) Ak kara, doğru yanlış zıttır. «Yuvarlak bir kare» ise, birbiriyle çelişiktir. Ama edebi bir nükte için çelişik ifadeler kullanılabilir: İhtiyar delikanlı

Umum husus mutlak (tam girişim) (bütün fertleri içine alıyorsa) İnsan ölümlüdür. Çiçek sevimlidir.

Umum husus min vech (eksik girişim) (bazı fertleri içine alıyorsa) Memeli - balık, Japon - Müslüman kavramları arasında olduğu gibi… (Toshihiko Izutsu)

Mahiyet - hakikat - hüviyet (Nitelik gerçeklik kimlik) Mahiyet, eşyanın zihindeki varlığı. Kaf Dağı ve Anka kuşunun mahiyeti var, hakikati yoktur.

اَلرَّاضِى بِالضَّرَرِ لاَ يُنْظَرُ لَهُ «Zarara rızasıyla girene merhamet edilmez.»

Beyin kaslarınızı geliştirin!