KÜLLİ KAİDELER PROF.DR.ABDULLAH DEMİR

KÜLLİ KAİDELERİN YÖNTEMİ 1. İlmin tanımı 2. Konusu 3. Faydası 4. Fazileti: 5.Diğer İlimler Yanındaki Yeri 6. Kurucusu: 7. İsmi 8. Kaynakları 9. Hükmü 10. Meseleleri

TANIMI Kaide: farklı olayların müşterek mahiyetini ifade eden genel hüküm, münferit meselelere ait hükümlerin dayandığı ana fikir, cüzlerin hükümlerine uygun düşen küllî önermeler Külli kaide: Cüz’î meselelerin tamamı ya da çoğunluğu için geçerli olan hükümlere küllî kaide denilir.

KAYNAKLARI KUR’AN VE SÜNNET: Diğer dinî ilimler gibi fıkhın bir kolu olan küllî kaideler de Kur’an ve hadis kaynaklıdır. İÇTİHAD: Hukukçular söz konusu ayet ve hadisleri yorumlayarak, küllî kaideleri tespit etmişlerdir.

KUR’AN KAYNAKLI KAİDELER “Din konusunda size hiçbir zorluk da yüklemedi” ayetinden “Zorluk kaldırılmıştır” kaidesi çıkarılmıştır. “Hiçbir kimse başkasının günah yükünü taşımaz” ayetinden suç ve cezada şahsilik prensibini ihtiva eden “Cezada şahsiyet şarttır” kaidesi çıkarılmıştır. “Eğer borçlu sıkıntıda ise ona kolaylığa çıkıncaya kadar mühlet verin” ayeti sıkıntıda olan borçluya mehil vermek gerektiğini anlatan bir kaidedir.

HADİSLER “Beyyine müddei için ve yemin münkir üzerinedir” kaidesi bir hadis mealidir. MAA, m. 76. “Ameller niyetlere göredir” hadisinden “Bir işten maksat ne ise hüküm ona göredir”

İÇTİHADLAR 1. Beyyine müddei için ve yemin münkir üzerinedir 2. Haramı helal ve helalı haram yapmadığı sürece Müslümanlar arasında sulh caizdir. 3. Hakkın önceliği vardır (kadim) hiçbir şey onu iptal edemez. 4. Müslümanlar, birbirine karşı şahitlik bakımından udûl (dürüst, şahitliğe ehil) kabul edilirler.

ÖZELLİKLERİ 1. Objektif Hukuk Kuralları Niteliğinde Olmaları Sözün kullanılması, ihmal edilmesinden evladır. Verba com effectu accipienda sunt. (Kelimeler bir anlam vermek üzerine tefsir olunur.)

2. Soyut Nitelikte Olmaları Küllî kaidelerin diğer bir özelliği de kazuistik değil soyut nitelikte olmalarıdır. Yani küllî kaideler, İslam hukukunda soyut metodun uygulandığı hukuk kurallarıdır.

Ağlebî Nitelikte Olmaları  Her ne kadar başında küllî kelimesi geçse de kaideler, bir kısım istisnaları olan ağlebî hükümlerdir.

Müsellemâttan Olmaları  Küllî kaideler, objektif hukuk kuralları olmalarının yanısıra, aynı zamanda değeri herkes tarafından takdir edilen müsellemâttandır. Müsellemât, mantıkta, karşı tarafça da doğruluğu kabul edilen önermelerdir. Mesela, fıkıh usulü kuralları bütün mezheplerce kabul edilen ortak kurallar olduğundan, Hanefi mezhebine mensup olan bir kimse Şafii mezhebine mensup bir kimseye karşı bu kuralları müsellemât olarak ileri sürebilir

KÜLLİ KAİDELERLE HÜKÜM VERME Bazı hukukçular: Fıkıh kitaplarından kaynak verilmedikçe külli kaidelerle hüküm verilmez diyorlar. Yakın döneme mensup bazı hukukçular ise külli kaidelerle hüküm verilebileceğini ileri sürerler.