HEMŞİRELİKTE YASA VE YÖNETMELİKLER Prof. Dr. Ayten DEMİR

Mesleklerde Yasal Düzenleme Neden Gereklidir?

Bir meslek grubu ; hayatta kalma, kimlik belirleme, bütünlüğünü koruma işlerine düzen getirme mücadelesi verirken sık sık meslek alanında ve uygulamalarında “istikrar ve denetim” sağlayacak bir yasal düzenleme sistemine gereksinim duyar.

SağlIk profesyonelleri uygulamalarInI etkİleyen ve düzenleyen yasalarI neden bİlmelİdİr?

Sağlık profesyonelleri mesleki uygulama ve kararlarından kendileri sorumlu olduğu için temel yasal kavramları bilmek zorundadır. Karar ve uygulamalarının mevcut yasal düzenlemeyle uyumlu olmasını sağlamak için, Mesleki sorumluluktan kendini korumak için.

HUKUK NEDİR? Belirli bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar bütünüdür

HUKUK Hak ve yükümlülüklerimizi tanımlayan kurallar hukuk tarafından konulur. Hukuk tanımladığı bu yasalara uymayanlar için cezalar belirler. Kanunlar bu kuralların ve cezaların yanısıra devletin bu kuralları ve cezaları nasıl uygulayacağını da belirler. Yasalar toplumsal barışı, eşitliği, özgürlüğü, adaleti ve vatandaşların güvenliğini sağlar, mülkiyetini korur, ayrımcılığın önlenmesini sağlar, mesleklerle ilgili düzenlemeler yapar, kamu hizmetlerinin dağıtılmasını sağlar, toplumun çıkarlarını korur (Burkhardt ve Nathaniel, 2013:149) (Aydın, 2007:110) (Bilge, 2005: 13).

Yasaların toplumda dört temel işlevi vardır: 1) kişiler arası eylemleri tanımlamak ve sınırlarını çizmek, 2) kısıtlamalara kimlerin uyacağını ve kimlerin uygulayacağını belirlemek, 3) sorunları çözmek, 4) değişen koşullar altında kişiler, kurumlar ve gruplar arasındaki ilişki ve eylemleri yeniden düzenlemek

Hukuk Kurallarının Ortak Nitelikleri Her hukuk kuralı bir değer yargısına dayanır. Hukuk kuralları genel olarak insan davranışlarına ilişkin düzenlemeleri kapsar. Hukuk kuralları olumlu veya olumsuz emirdir. Hukuk kuralları emir verir, yasak koyar ve yetki sağlar.

Hukuk Kurallarının Ortak Nitelikleri Hukuk kuralları sürekli soyut ve geneldir. Hukuk kuralları aynı niteliği taşıyan bütün olaylara uygulanır. Hukuk kuralları müeyyideye/yaptırıma dayalıdır. Hukuk kurallarına aykırı davrananlara, bu kuralların uygun gördüğü yaptırımlar uygulanır. Yargı hukuksal bir soruna müdahale ederken hukuk kurallarının ortak niteliklerine göre hareket eder.

Bilimsel bir disiplin olarak hukuk Hukuk, kendi içinde temel olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri konu alan kısmına Özel Hukuk, kişiler ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Medeni Hukuk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun başlıca alt dallarıdır.

HUKUKUN KAYNAKLARI Anayasa: “Kanunlardan farklı ve daha zor bir usulle konulan ve değiştirilebilen hukuk kurallarının bütünüdür. Anayasa, devletin temel yapısını, yönetim biçimini, devlet organlarının birbirleriyle olan ilişkilerini, kişilerin temel hak ve özgürlüklerini düzenler" (Aydın, 2007: 51).

HUKUKUN KAYNAKLARI Kanun (Yasa)" Devletin yasama organları tarafından konulan ve uyulması gereken kurallar bütünüdür. Yetkili yasama meclisleri tarafından çıkarılan genel, nesnel ve sürekli metinlerdir. Ayrıca zaman belirtilmemiş ise yayımlandıktan 45 gün sonra yürürlüğe girer.”

HUKUKUN KAYNAKLARI Kanun Hükmünde Kararname (KHK):Hukukun yazılı kaynaklarının üçüncüsüdür. Bu kararnameler mevcut kanunlara etki edebilir yani onları yürürlükten kaldırabilir, değiştirebilir veya düzenleyebilir. Kanun hükmünde kararnameler olağanüstü durumlarda hukuk ile toplumda değişen koşullar arasında kısa sürede uyumu sağlamak amacıyla düzenlenirler (Aydın, 2007: 64-65).

HUKUKUN KAYNAKLARI Tüzük: Nizamname (Medeni Hukuk Terimleri Sözlüğü 1966). Yasaların bazı maddelerini ya da hükümlerini açıklamak amacıyla düzenlenen, Danıştay'ın incelenmesinden geçtikten sonra Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile yürürlüğe konulan hukuk belgesidir. Herhangi bir kurumun ya da örgütün tutacağı yolu ve uygulayacağı yargıları sırasıyla gösteren ayrıntıların tümüdür. (Tecim, Maliye, Sayışmanlık ve Güvence Terimleri Sözlüğü, 1972 ).  Kanunların uygulanmasını ya da kanunların emrettigi durumları düzenlemek için çıkartılan düzenlemelerdir.

HUKUKUN KAYNAKLARI Yönetmelik (Talimatname): Kamu kuruluşları, kendi görev alanları ile ilgili konuları yönetmelikler aracılığıyla düzenleyebilirler. Yönetmelikler, kanunların ve tüzüklerin işleyişini sağlamak için ve bunlarla çelişmeyecek biçimde düzenlenmelidir. (Aydın, 2007: 67).

HUKUKUN KAYNAKLARI Genelge (Tamim): "Tamim; sirküler bir konuyu çeşitli birimlere iletmek üzere yazılan yazı; resmi işlerde üst makamların alt makamları belli konularda bilgilendirmek ve onları yönlendirmek üzere gönderdikleri yazı" (Yılmaz, 2005 Hukuk Sözlüğü).

HUKUKUN KAYNAKLARI Yasama:Toplum yaşamını düzenleyen genel kuralları koyma, değiştirme, kaldırma ve anayasanın yasama organına yüklediği öteki görevleri yerine getirme işlevidir (Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü). Yasama Gücü:Yasama organı olarak parlementonun, gerekli yetki ve görevleri elinde bulundurarak, yasa yapma, değiştirme ve yasaları yürürlükten kaldırma yetkisidir (Yılmaz, 2005). Mevzuat:Yasa, tüzük, yönetmelik ve yürürlükte olan diğer hukuk kaynaklarının tümüne mevzuat denir (Yılmaz, 2005).

Dünyada ve Ülkemizde Hemşirelik Mesleğine İlişkin İlk Yasalar Dünyada profesyonel hemşirenin çalışmalarını düzenleyen yasalar ilk olarak 1891 yılında Güney Afrika Birliği’nde yer almış, İlk bağımsız hemşirelik yasası ise 1901 yılında Yeni Zelanda’da çıkarılmıştır. Daha sonra bunu 1903 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Carolina eyaleti izlemiştir.   İngiltere’de ilk bağımsız hemşirelik yasasının çıkışı 1957 yılında olmuştur. Ülkemizde sağlık hukuku kapsamında hemşirelik mesleğini ilgilendiren ilk bağımsız hemşirelik yasası 25 Şubat 1954 tarihinde kabul edilen 6283 sayılı Hemşirelik Kanunu’dur

Hemsirelik Alanında Yasal Düzenleme Getirdiği eğitsel standartlar ile hemşirelerin yetenek ve becerilerini istendik doğrultuda yönlendirir, Tescil ve yetkilendirme işlemleri yoluyla uygulamanın kim tarafından yapılacağını belirler, kamuoyu ve işverenler açısından hemşireleri tanımlar, ünvanlandırır ve yetkili kılar, Uygulama kapsamını, uygulanması gereken diğer sağlık ve iş yasalarını ve çok sayıda ilgili tüzük ve yönetmelikleri belirlemek suretiyle hemşireleri eğitim düzeylerine göre sınıflara ayırır ve onların neler yapabileceklerini, uygulamalarını nerelerde gerçekleştirebileceklerini, hangi kararlar alabileceklerini tanımlar,

Hemsirelik Alanında Yasal Düzenleme Görev sınıflandırmasını, ücret kıstaslarını ve terfi programlarını bir sistem halinedönüştürerek mesleki kazanımları denetim altına alır ve hak sahiplerine dağıtır. Hemşirelik uygulamasının yerini ve yapısını belirleyebilir. Hemşirelerin yetki alanını genişleterek ya da daraltarak yapabileceklerinin en iyisini yapmalarına olanak verebilir. Hemşireliğin bilgi ve teknoloji ve sağlık bakım alanındaki ilerlemelere ve sağlık bakım alanında degişen önceliklere gerektigi tepki gösterebilme olasılığını artırabilir veya engel olabilir.

Sağlık tedavisi ve bakımı uygulamalarında yasal düzenlemelerin amacı, uygulamaların yasal kontrolünü, halkı/bireyi/hastayı korumak için lisansın gerekliliğini sağlamaktır. Kanunlar; Hastaya yapılan tüm uygulamalarda yasal bir çerçeve kurmayı sağlar, Sağlık ekibindeki her bir meslek mensubunun sorumluluklarını ayırır, Sağlık ekibindeki her bir meslek mensubunun uygulamalarının sınırlarının belirlenmesine yardımcı olur, Sağlık mesleklerini kanunlar karşısında sorumlu kılarak, standart bir tedavi ve bakım hizmetinin sürdürülmesini sağlar.

Hemşirelikle Doğrudan İlişkili Sağlıkla İlgili Yasal Düzenlemeler 1928 1219 Sayılı Tababet Ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun 1954 6283 Sayılı Hemşirelik Kanunu 1961 224 Sayılı Sosyalizasyon Kanunu 1964 154 Sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirildiği Bölgelerde Hizmetin Yürütülmesi Hakkında Yönerge 1965 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu 1983 17927 Sayılı Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği 2004 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu 2005 25867 SayılıAile Hekimliği Yönetmeliği 2010 27515 Sayılı Hemşirelik Yönetmeliği 2011 27910 Sayılı Hemşirelik Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik

TEŞEKKÜRLER....