SAĞLIK TERAPİSİNDE KULLANILAN TUZ MAĞARALARININ ARAŞTIRILMIŞ ÖNEMLİ PARAMETRELERİ Doç. Dr. Senayi DÖNMEZ Doç. Dr. Ahmet Emre TEKELİ ÇANKIRI KARATEKİN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

«GELENEKSEL VE TAMAMLAYICI TIP UYGULAMALARI YÖNETMELİĞİ» 27 Ekim 2014 tarih ve 29158 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

Bu yönetmelik; “Bakanlık gerektiğinde ünite ve uygulama merkezinde yapılan ve yapılabilecek yeni uygulamaların bilimsel yönden bilim komisyonunda değerlendirilmesini isteyebilir.” şartını getirmiştir.

Sağlık terapisinde kullanılan; 1- Yeraltı Doğal Tuz Mağaraları (Speleoterapi) Mikroklima, çevresindeki büyük iklim (makroklima) özelliklerinden ayrılan küçük iklim alanıdır. -Sabit sıcaklık; orta ve üzeri yüksek nem; İnce aerosol elementler (Sodyum, potasyum, magnezyum ve kalsiyum); temiz ve alerjenler içermeyen hava 2- Tuz Odasi Terapisi (Haloterapi) Yer, tavan ve duvarların doğal tuzlarla kaplı olduğu Özel Tuz Odasında, havaya çok ince öğütülmüş tuz püskürtülerek mikrop ve alerjenlerin olmadığı steril, rahatlatıcı ve negatif iyonlu bir ortam sağlanır.

Medicinal Bath Salt Turda Salt Mine microclimate has a proper behavior and factors that provide optimal conditions for the implementation of various rehabilitation therapies in internal diseases and in prevention and sanogenesis. The specific benefits are: – constant air temperature, relatively low ranging between 11-12 g C in all stages of determining the points and allows the body’s adaptation and acclimatization; – Relative humidity also minimum values  varying between 78-82% to entry into the mine and averages between 73-80% in different rooms (room Rudolf, Gisela room, etc.) with beneficial effects on airway mucociliary apparatus enabling work optimum temperature and saturated atmosphere; – air movement is virtually negligible, the entry in saline 0.64-0.70 m / sec, in Rudolf room 0.02 m / sec; – the presence of salt aerosol particles of solid; – low ionization ions in varying amounts with the predominance of positive ions, in the room Rudolf (n + = 438, n-= 307), ionization of the air inside the mine is outside offering curative effect; -concentration of allergens is virtually zero, microbiological examinations did not reveal the presence of pathogenic yeasts and fungi has thus respecting the clean air condition (total number of bacteria in a cubic meter is under 2000 in all measurements performed); – minimum-radioactivity, the results achieved are below minimum detectable activity of 0.1 pCOl air radon 222.

The therapeutic value of the salt chambers located 135m below the surface of the earth is based on: I - Physical values isolation from external stimuli removing the exposure to light and cosmic rays, as well as electromagnetic and sound waves stable temperature [low of 13-14,5 ° C] and humidity of 60-75 % increase of the partial pressure of oxygen, resulting from the barometric pressure difference between the surface and the underground. II - The influence of the particular composition of the air. The air in the underground chambers owes its medicinal qualities mostly to an aerosol containing salt particles [NaCl 23.9 mg/m3, KCl 15.2 mg/m3]. The salt aerosol also works as a general and topical anti-inflammatory. It contains microelements found in salt, mainly in the ionised form. III - Biological values The proportion of macro-and micro-organisms such as bacteria, fungi, organic dust, and the like, is many times lower in the salt chambers than on the surface. This is due to a long air-ventilation route, the bacteriostatic effect of the saline aerosol and acidic environment of pH 4.5, which creates an environment in which the human immune system can have a complete rest.

1- Mağaraların fiziki şartları Sağlık terapisinde kullanılan üç tuz mağarasında yetkili yada uygulayıcılarının üzerinde durdukları parametreler: 1- Mağaraların fiziki şartları -Sıcaklık, Nem yüzdesi, hava akımı 2- İç ortam hava özellikleri Hava taneciklerinin taşıdığı elementler Havadaki negatif iyon yükü 3- Biyolojik değerler - Mağara içerisindeki alerjen ve mantar varlığı

Yukarıdaki bilgiler dikkate alındığında Çankırı ve Iğdır Tuzluca Tuz mağaralarında yapılan-yapılacak bilimsel araştırmalar? 3 Başlıkta toplanabilir.

1-Uluslararası tanınan, bilgi ve tecrübe birikimi olan; Polonya, Romanya, Ukranya ve Nahçıvan-Düzdağ Tuz mağaraları şartlarının karşılaştırılması: Sıcaklık, Nem ve ortam iyon takibi (Mikroklimatik özellikleri) Ortam havasında taşınan faydalı ve zararlı elementler (askıdaki elementler) Tuz Mağara ortamlarındaki alerjen ve mantar varlıklarının olup olmadığı Bu başlıktaki çalışmalar, Çankırı Karatekin Üniversitesi, Iğdır Üniversitesi ve Çankırı Belediyesi ile işbirliği çerçevesinde başlatılmıştır, gerekli ölçüm aletlerinin temin süreci ve her iki Tuz mağarasının devir işlemleri tamamlanması sonrasında, en kısa süre içerisinde çalışma takvimi başlatılacaktır.

Temin edilecek iyon ölçme cihazı ile; Tuz mağaralarının negatif iyon yönünden taramasının yapılması Negatif iyon zenginliğini artırmak yada optimum şartların sağlanıp sağlanamayacağı (Nem, Sıcaklık ve Negatif iyon ilişkisinin çıkartılması) Ölçüm şartlarındaki optimum değerlerin sürekli hale getirilmesi, kontrolü ve takibi

Temin edilecek Havadan numune alma cihazı ile; Tuz mağaralarında daha önce yapılan üretimler dolayısıyla egzoz nedenli kalıntı zararlı elementlerin ortam içerisinde olup-olmadığı. Tuz mağaraları içerisindeki doğal ortamda askıda bulunan faydalı-zararlı elementlerin tespiti ve takibi çalışmaları gerçekleştirilecektir.

Yapılacak çalışmalar sonucu; Iğdır-Tuzluca ve Çankırı Tuz mağaraları ile yukarıda adı geçen ve halen sağlık terapisinde kullanılan Tuz Mağaraların; Benzer özellikleri Farklı özellikleri İyileştirilebilecek özellikleri Tespit edilerek adı geçen Tuz mağaralarına benzer uygulamalara en kısa süre içerisinde başlanmasına katkı sağlanacaktır.

2- Sağlık terapisinde aktif kullanılan Tuz Mağaralarının yönetim ve tıbbi uygulayıcılarının bilgi ve tecrübesini içine alan bir bilim kurulu oluşturulup, Uluslararası geçerliliği olacak bilimsel bulguların ortaya konulacağı bir çalışma takvimi ortaya konulmalıdır (Bunun nedeni birazdan tekrar ele alınacaktır). 3- Yukarıda bahsi geçen uluslararası işbirliği (Tıbbi bilimsel çalışmalar için) sağlanamasa bile; Türkiye ölçekli bir çalışmanın yapılması son derece önem taşımaktadır. Çünkü yapılacak bu çalışmaların; İnsan odaklı olması İnsan sağlığını etkilemesi Ayrılacak kaynakların büyüklüğü yönleriyle düşünüldüğünde, ne kadar önemli olduğu görülmektedir.

Biraz önce üzerinde durulacak diye vurgulanan Tıbbi Bilimsel Çalışma konusuna dönecek olursak; 2- Sağlık terapisinde aktif kullanılan Tuz Mağaralarının yönetim ve tıbbi uygulayıcılarının bilgi ve tecrübesini içine alan bir bilim kurulu oluşturulup, Uluslararası geçerliliği olacak bilimsel bulguların ortaya konulacağı bir çalışma takvimi ortaya konulmalıdır.

Sağlık terapisinde kullanılan Polonya, Romanya, Ukranya ve Nahçıvan-Düzdağ Tuz mağaraları üzerinde yapılan ve uluslararası yayın haline getirilmiş çalışmalar incelendiğinde karşılaşılan yada çalışmayı yapan araştırmacı ve uygulayıcıların tespitleri:

BU TESPİTLERDE DOĞAL TUZ MAĞARALARI ve YAPAY TUZ ODALARI-HALOTERAPİ UYGULAMALARI BERABER DİKKATE ALINACAKTIR, İLERİKİ ÇALIŞMALARDA İKİ ORTAM KARŞILAŞTIRILMASIDA YAPILABİLİR.

Bu referans listesinde yer alan ve Uluslararası SCI ve SCI-EXP listesinde yayınlanmış çalışmalar içerisinden aşağıda 7 tanesi seçilmiş ve araştırmacıların tespitleri sunulmuştur.

Yazar Yer Yıl Konu Bulgu Sonuç Wiszniewski vd. Polonya 2015 «Polonya-Wieliczka» Tuz Madeninde hava ortamı ion ölçümleri. Mağara ortamındaki değerler istenilen standart sınır değerlerin üzerinde Diğer tuz mağaralarına benzer değerler bulundu. Zając vd. Polonya 2014 Telefon ile görüşülen 303 kişilik grubun içerisinden en az 3 tuz terapi alan 96 kişili ile yapılan görüşme değerlendirmesi - En az 3 kür alan; Agız, boğaz yada sinüzit (44), Allerjik (22), Akciğer-Bronşit (20), Stress (10) rahatsızlığı olanlardan hiçbirisi iyileşmelerine kötü etki yaptığı ve kürden sonra bir olumsuzluk yaşamadıklarını beyan etmişler. - Genellikle, terapi uygulaması doktor konsültasyonu alınmadan yapılmıştır. - Tuz mağaraları hakkında henüz güvenilir bilgiler olmadığı, - İnsanların rahatlamasına faydalı olacağı şeklinde tespit yapılmıştır. Negatif iyonun Büyük ve küçük tansiyon üzerinde etkileri Günde 6 saat 10 000 𝐢𝐨𝐧/ 𝒄𝒎 𝟑 ve üzeri dozda konsantrasyonlu negatif iyonlu havada bırakılan kişilerin Büyük tansiyonunda %5 Küçük tansiyonunda %2 Düşme-azalma görüldüğü fakat nabızda değişme olmadığı tespit edilmiş. -İyon yüklü hava parçacıklarının insan vücuduna etkisinin sadece akciğerler yolu ile değil, farklı bir çok yolla da etkilemesi sözkonusu -Kişilerin kısa yada uzun süreli iyon yüklü ortama maruz bırakmanın etkileri kolayca ispat edilemeyecek bir hipotez

Yazar Yer Yıl Konu Bulgu Sonuç Gelardi vd. İtalya 2013 Adenotonsillar hypertrophy (Bademcik şişmesi?) hastalığı tedavisinde, 45 hasta(4-12 yaş gurubu) üzerinde haloterapi etkisini belirleyip ve plasebo (iyileşmeye inanmak) uygulaması ile karşılaştırılması 10 kürlük terapi sonunda hastaların rahatsızlıklarındaki %25 azalma; haloterapi grubunda %44.4 (27) plasebo grubunda ise %22.2 (18) oranında Haloterapi, geleneksel tedavi yöntemleri ihmal edilmeden, tamamalayıcı bir tedavi yöntemi olarak kullanılabilir. Headman vd. Finlandiya,2006 Finlandiya,2012 32 hasta üzerinde 2 haftalık sürede, 17 si haloterapi ,15 tanesi placebo uygulama ile astım incelenmesi Kronik vakalarda yüksek doz ilaç kullanımında 15% lik azalma. (Haloterapi). placebo grubunda değişiklik yok. tuz oda terapisinin geleneksel tedavi yöntemine ilave olarak uygulanabileceği, geleneksel tedavi yönteminden vazgeçilemeyeceği. Tuz terapinin hava kanallarında meydana gelecek iltihapları bastırma etkisi. (2006 nın olumlu etkisinin nedeni) 29 kişilik (14 terapi-15 placebo) grup ile yürütülmüş ve tuz oda terapisinin iltihap hücreleri üzerinde etkisi olmadığı 2006daki olumlu sonuçların nedeninin yapılacak çalışmalarla ortaya konulması gerekliliği.

Yazar Yer Yıl Konu Bulgu Sonuç Sirota vd. Rusya 2008 Negatif iyonun solunum sistemi ve kan üzerindeki etkileri havadaki negatif iyonların solunum sistemi organları ve kan üzerinde yüzey doku oluşturmada (priming) olumlu etki yaptığı ve mukoza üzerinde doğrudan etki yönüyle solunum organları ve kan üzerindeki etkisinin zayıf olduğu Negatif iyon yüklü havanın sağlık terapisinde kullanımının ciddi kontrol gerektiren bir uygulama olduğu Rashleigh vd. Avusturalya 2014 Kronik obstrüktif akciğer hastalığında Haloterapi uygulamalarının değerlendirilmesi Uluslar arası yapılmış 151 makale içerisinden belirlenen kriterler sonucu seçilen 4 makalenin değerlendirilmesi. Tuz terapinin Sağlık terapisinde kullanılması ile ilgili literatür çalışmalarının azlığı Tuz terapisi üzerinde ciddi bilimsel çalışmaların yapılma gerekliliği.

Bu tespitlerden de anlaşılmaktadır ki; Doğal yada yapay tuz odalarında uygulanan sağlık terapisi çalışmalarının bilimsel kabul görüp, resmi gazetede yayınlanan «GELENEKSEL VE TAMAMLAYICI TIP UYGULAMALARI YÖNETMELİĞİ» kapsamında; hasta kişilerin resmi reçete ile hizmet alabilmeleri için, tıp alanındaki uygun ve gerekli anabilim dallarındaki çalışan hekim araştırma ekibi ile kapsamlı bir araştırma yapılması ve yapılan ölçümlerin ilgili astım, bronşit ve diğer hastalıkların değişik evrelerinin takibinde yapılan ölçümler yapılıp, ilgili hastalık parametreleri üzerinde meydana gelen değişikliklerin takibi ile olumlu-olumsuz sonuçların ortaya konulması gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

İLGİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER Doç. Dr. Senayi DÖNMEZ sdonmez@karatekin.edu.tr