5. Biyotik Faktörler Besin ve beslenme faktörleri ile tür içi ve türler arası ilişkiler dahil edilmiştir. Bazıları beslenmeyi ayrı incelerler. Besin, beslenme ve organizmalara etkileri olarak iki şekilde incelenebilir.  EKOLOJİ DERSİ

Her ortamın besin ve beslenme kapasitesi farklıdır. Canlıların enerji kaynağı olan besinler bitkisel, hayvansal ve ayrışmış organik maddelerden oluşur. Her ortamın besin ve beslenme kapasitesi farklıdır. Dolayısıyla ekolojinin önemli bir konusudur. EKOLOJİ DERSİ

Besin dengesinin bozulması göç olayında önemlidir. Besinin kalitesi ve kantitesi organizmaların yaşamını önemli ölçüde etkiler. Organizmalar beslenme şekillerine göre morfolojik, fizyolojik ve ekolojik değişimlere uğramışlardır. Besin dengesinin bozulması göç olayında önemlidir. EKOLOJİ DERSİ

Canlılarda beslenme şekilleri Ototrof canlı Fotosentetik canlı Güneş enerjsi   Kemosentetik canlı Amonyak, hidrosülfür vb. maddelerin oksidasyonu Heterotrof canlı Holozoik form Katı besin alırlar Herbivor Karnivor Omnivor Saprofitik form Mayalar, küfler, bazı bakteriler Parazitik form Çeşitli canlılar (konak) üzerinde beslenme EKOLOJİ DERSİ

Bazende; Monofag, Oligofag ve Polifag olarak ayrılırlar. Beslenmelerine göre; Eurifag Stenofag Bazende; Monofag, Oligofag ve Polifag olarak ayrılırlar.   Besin kantitesinin etkisi; yumurtlamaya, gelişme hızına, yaşama süresine etki eder. EKOLOJİ DERSİ

Populasyon bolluğuna etkisi vardır. Silpha atrata (Col.) bitkisel besinle beslenince 39 yumurta hayvansal besinle beslenince 240 yumurta meydana getirir. Kuşlar Ca, P ve N’ca zengin besinlerle beslenirler. Yumurta vermeleri için gereklidir. EKOLOJİ DERSİ

Sonuç olarak besin kantitesinin yumurtlamayı sınırlandıran bir faktör olmamasına karşın, besin kalitesinin (özellikle birkaç madde) sınırlayıcı bir faktör olduğu düşünülüyor. EKOLOJİ DERSİ

Besin kalitesi organizmaların yaşam süresi üzerinde etkilidir. Besin kalitesinin yaşam süresine ve gelişme hızına ve mortaliteye etkisi : Besin kalitesi organizmaların yaşam süresi üzerinde etkilidir. EKOLOJİ DERSİ

Thirips imeginalis’e ilave besin polen verilince yaşam süresi uzar ve yumurtlamada artma görülür.   Ephestia elutella’da besin yapısına bağlı olarak larvaların gelişme süresi Tablo 5.1’de verilmiştir. EKOLOJİ DERSİ

Larva ve nymf devreleri (Gün) Besin % Yaşayan Larva ve nymf devreleri (Gün) Buğday ( Yeşil ) 87 50 Buğday (Tohum ) 100 42 Tütün 10 120 Kakao 9 Fasulye 6 - Un 25 137 EKOLOJİ DERSİ

Ksilofag olan Cerambicid larvaları amidon’ca zengin ağaçlarda 1 yılda gelişirler. Ksilofag olan Cerambicid larvaları amidon’dan yoksun ağaçlarda birkaç yılda gelişirler. Besin yeterli miktarda bulunmadığı hallerde sınırlayıcı faktördür. Gerekli besin miktarı küçük boylularda, büyük boylulardan çok daha önemlidir. Hemotermallerde önemlidir. Hetuoterm az önemlidir. EKOLOJİ DERSİ

% Vücut ağırlığınca besin miktarı Bazı kuşlarda vücut ağırlıklarına oranla alınan besin miktarı  Türler Ağırlık (gr) % Vücut ağırlığınca besin miktarı İskete Kuşu 11 30 Saka Kuşu 16 15 Ardıç Kuşu 90 10 Şahin 200 7.7 Ala Doğan 900 4.5 EKOLOJİ DERSİ

Sineklere az besin verildiinde 90 yavru çok besin verildiğinde ise 240 yavru vermektedir. EKOLOJİ DERSİ

Tahta kurularının verdiği yumurta sayısı emilen kan miktarına bağlıdır. EKOLOJİ DERSİ

Kurbağa larvalarıyla beslenen Böceklerde larval evre süresi yedikleri tetar sayısına bağlıdır. Eğer larvalara günde 25 tetar verilirse gelişme süresi 15 gün olduğu, eğer 1 tetar verilirse gelişme sürenin 51güne çıktığı görülür. Denizlerde bol zooplankton olduğu mevsimlede uskumru balığı çok yakalanır. EKOLOJİ DERSİ

Lahana, karnabahar, turp çok ekildiği yıllarda sinekler çoktur. EKOLOJİ DERSİ

Hayvanlarda beslenme rejimi değişimi Türlerde yıllık besin rejimi mevsimlere göre değişir. Yabani koyun: Sonbahar ve kış mevsimi koca yemişlerin köklerini yer, yaz mevsiminde de otsu bitkileri yer.  EKOLOJİ DERSİ

Amerikan tilkisi(Vulpes fulva): Yazın ve sonbaharda böcek + meyva, kış ve ilkbaharda da kemiricileri yer. EKOLOJİ DERSİ

Rutilus caspius( balık ): Alg ve rotifer gibi planktonları yer. İleri safhada ise crustacea + bentik böcek larvaları yer. Ergin bireyler Mollusca’larla ile beslenir. Buna bağlı olarak dişlerde, ağız yapısında ve sindirim sisteminde değişme olur. EKOLOJİ DERSİ

Sekse bağlı olarak beslenme rejimi değişimi: Azak denizinde yaşayan çapak balığı dişileri amphipodlarla beslenir, erkekleri ploychaeta ile beslenir. EKOLOJİ DERSİ

Aynı ortamda yaşayan canlıların ilişkilerine koaksiyon denir. Biyolojik İlişkiler Aynı ortamda yaşayan canlıların ilişkilerine koaksiyon denir. Aynı türün bireyleri arasında, Tür içi = intraseptik = homotipik Farklı iki türün arasında, Türler arası = interspesifik = heterotipik ilişki vardır. EKOLOJİ DERSİ

EKOLOJİ DERSİ

a) Erkek – Dişi ilişkisi b) Koloni ilişkisi Tür içi ilişkiler a) Erkek – Dişi ilişkisi b) Koloni ilişkisi c) Grup – küme ilişkisi ve rekabet şekilleri a) Erkek – Dişi ilişkisi: Çiftleşmek, yavru vermek ve korunmak amacı ile bir ilişki içindedirler. b) Koloni ilişkisi: Koloni ilişkisi Şekil 5.2’de gösterilmiştir. EKOLOJİ DERSİ

EKOLOJİ DERSİ

Grup : Aynı tür bireyler besin ve belli bir amaç için biraraya gelerek grup oluşturur. Coccinella septempunectata sonbaharda binlerce birey biraraya gelerek hibernasyon için kayalıklara giderler. EKOLOJİ DERSİ

Kış gecelerinde kuşlar, Karabatakların onbinlercesi bir araya gelir. Afrika filleri 25 birey, Geyik sürüleri 300 – 400 birey olarak biraraya gelerek grup oluştururlar. EKOLOJİ DERSİ

Hayvan grupları ile hayvan kümeleri arasında çeşitler vardır. Kümeleşme Aynı ortama aşırı derecede yerleşen hayvanların oluşturdukları topluluktur. Hayvan grupları ile hayvan kümeleri arasında çeşitler vardır. Gruplar yararlı sonuçlar doğurur. Kümeler zararlı sonuçlar doğurur. EKOLOJİ DERSİ

Populasyon optimum olduğunda yumurtlama maksimumdur. Hayvanlarda kümeleşmenin neden olduğu etkilere en iyi örneği Tribolium Confusun (Col.) oluşturur. Populasyon optimum olduğunda yumurtlama maksimumdur. EKOLOJİ DERSİ

Yani bireyler dişilerin yumurta bırakmasını veya bırakmamasını etkileyebilirler. Bırakılan yumurtaların imagolar tarafından yenmesi populasyon yoğunluğuna bağlıdır(Tablo 5.3). EKOLOJİ DERSİ

% olarak yenmiş yumurta Tablo 5.3 Tribolium confusum’da imagoların populasyon yoğunluğuna bağlı olarak yedikleri yumurta miktarı 1 gr undaki imego sayısı 1,25 2,5 5 10 20 40 % olarak yenmiş yumurta 7,7 17 39,7 70,2 99,4 EKOLOJİ DERSİ

Dropsophila sp.’de iki birey beslenme yüzeyi 300 mm2 olan bir kavanoza konursa, intraspesifik etki başlar. Buğday biti Silophilus oryzae maksimum yumurtlama birey sayısının buğday sayısına oranı 1/200 olduğunda görülür(Tablo 5.4). EKOLOJİ DERSİ

Bir dişinin günlük yumurtlama sayısı 6,6 3,5 3,02 1,6 0,9 0,5 Buğday biti sayısı 4 8 32 128 Tane sayısı 800 400 200 50 25 Bir dişinin günlük yumurtlama sayısı 6,6 3,5 3,02 1,6 0,9 0,5 Tanedeki yumurta sayısı 0,08 0,17 0,60 2,56 6,14 7,55 Yumurtadan çıkan ergin sayısı --- 2,2 0,7 0,2 0.08 Yumurtasız tane % si 92 84,2 61,0 5,0 2,0 EKOLOJİ DERSİ

Hayvanlarda Sosyal Yaşantı Hayvan sosyeteleri kendilerine özgü bir yapıya ve çok karmaşık olan bir iş bölümüne sahiptirler. Sosyetenin yapısı filogenisine bağlılık gösterir. Bir termit sosyetesi Hymenopter sosyetesinden farklıdır(Şekil 5.4). EKOLOJİ DERSİ

EKOLOJİ DERSİ

EKOLOJİ DERSİ

EKOLOJİ DERSİ

Yaban arılarında, karıncalarda ve bal arılarında farklı sosyete mevcuttur. Eşek arılarında dişi petek yapar, petek genellikle gridir. Yavrular özel bir besleyici sıvı ile beslenirler. Daha sonra böcekler özellikle sineklerle yazın larvalar cemiyete katılarak, erkek ve dişileri verirler. Karıncalarda cemiyet kurulacağı zaman yuvada erkek ve dişi bireyler oluşur. EKOLOJİ DERSİ

Dişiler bir yerde üreme aktivitesine geçer. Çiftleşme uçuşuna çıkarlar veya yerde olur. Yuvada görevi biten erkekler ölür. Dişiler bir yerde üreme aktivitesine geçer. Yumurtadan çıkan larvalar dişinin tükürüğü ile beslenirler. Bu larvalardan keser dişiler oluşur, kraliçenin beslenmesini ve yeni neslin yuva bakımını üstlenirler. Bazı cemiyetlerde büyük başlı ve küçük boylu erkekler bulunur. Büyük başlılar asker olarak yuvayı korur. Örneğin; Arı cemiyetleri EKOLOJİ DERSİ

TÜR İÇİ REKABET Hayvanlar arasında tür içi veya türler arası rekabet vardır. Tür içi rekabette, bireyler kendi aralarında üreyebilirler ve populasyondan kalıtsal özelliklerinin kalıtımını sağlarlar. Tür içi rekabet karasal hayvanlarda ve kuşlarda üreme evresinde erkek tarafından sınırlandırılan bölgeye dişi dışında aynı türe ait bireyler giremezler. EKOLOJİ DERSİ

Bu konuda pek çok hipotez vardır. Besin kaynaklarını kendisi kullanamaz. Kalabalıkta avcıların dikkatini çekmemek. Böyle özel sahaların varlığı babadan oğula akrabalığı arttırarak türlerin evulasyonlarını etkiler. Genç çiftler yuvalarını babaya ait eski yuvanın yanına kurarlar. EKOLOJİ DERSİ

Bir türün yaşlı bireyleriyle genç bireyleri arasında sosyal hiyerarşinin başlaması tür içi rekabetin bir örneğini oluşturur. Mayıs böceklerinde 3 yaşından sonraki bireyler 1 veya 2 yaşındaki bireylerin gelişmesine engel olmak isterler. EKOLOJİ DERSİ

Bu nedenle 3 yılda bir ergin bireyler daima kanatladır. Oysa larval evreleri 3 yıl süren diğer böceklerin bu evrelerinde bir rekabet görülmediğinden imagolar yılın her mevsiminde açılabilirler. EKOLOJİ DERSİ

Serçelerde iki ekolojik ırk: Littoralin tuzlu sahasına yerleşen. Kurak steplere yerleşen. Türler arası ilişkiler (Tablo 5.5) Belli bir yerde ve zamanda 2 türe ait bireylerin bulunması çeşitli önemli sonuçlar doğurur. EKOLOJİ DERSİ

5.2.3. Türler Arası İlişkiler Belli bir yerde ve zamanda farklı 2 türe ait bireylerin bulunuşu çok çeşitli ve önemli sonuçlar yaratır. Teorik olarak 2 türe ait bireylerin beraber yaşamaları (kohabitasyon) bu türlerden her biri üzerinde uygun veya uygun olmayan veya nötr bir etki gösterir. EKOLOJİ DERSİ

Bu ilişkiler; Nötralizm, Rekabet, Mutualizm, Kooperasyon, Komensalizm, Amensalizm, Parazitizm ve Predasyon olmak üzere 8 bölümde incelenebilir. (Şekil 5.5 ve Tablo 5.5) EKOLOJİ DERSİ

EKOLOJİ DERSİ

EKOLOJİ DERSİ

Rekabet Ekolojide rekabet, belli bir yaşam kaynağı için 2 organizma veya 2 populasyon arasında oluşan mücadeledeki yaşam şeklidir. İki taraf da zarar görür. Taraflardan biri ortadan kalkabilir. EKOLOJİ DERSİ

EKOLOJİK NİŞ İki türün ekolojik yönden benzemesi, bunların fiziksel, kimyasal ve biyolojik gereksinimlerinin aynı olduğunu gösterir. EKOLOJİ DERSİ

Odum(1973)’a göre niş; bir organizmanın ekolojik görev ve işlevi anlamındadır. Elton on yıl sonra nişi deneyimini organizmaların, ekosistemin diğer canlı ögeleri arasındaki yerini belirtmek için kullandı. EKOLOJİ DERSİ

Sonra anlamı genişletildi -Organizmaların hem fiziksel anlamda, işlevi açısından ekosistemdeki yeri anlamında kullanıldı. En şiddetli rekabet ekolojik nişleri en yakın türler arasında oluşur. EKOLOJİ DERSİ

Dendrocia sp.’de türler ağacın farklı kısımlarında beslenirler. Phalacrocorax türlerinde P. Aristotelis ve P. Carbo aynı biyotopla yaşarlar ancak yararlandıkları balık türleri farklı Tab. 5-6 EKOLOJİ DERSİ

Sonra anlamı genişletildi. Organizmaların hem fiziksel anlamda, işlevi açısından ekosistemdeki yeri anlamında kullanıldı. En şiddetli rekabet ekolojik nişleri en yakın türler arasında oluşur. EKOLOJİ DERSİ

Dendrocia sp.’de türler ağacın farklı kısımlarından beslenirler. Phalacrocorax türlerinde P. Aristotelis ve P. Carbo aynı biyotopla yaşarlar ancak yararlandıkları balık türleri farklıdır. P. Carbo derine dalabilir ve dip baliklerindan yakalar. P. Aristotelis yüzeyde yaşayan pelajik balıklarla beslenir. (Tablo 5.6) EKOLOJİ DERSİ

P. Aristotelis EKOLOJİ DERSİ

P. carbo P. carbo EKOLOJİ DERSİ

EKOLOJİ DERSİ

Tab. 5.6. Karabatak (Phalacrocorax EKOLOJİ DERSİ

Tab. 5.6. Karabatak (Phalacrocorax ) P. carbo P.aristotelis Kum balığı %33 %0 Clupeidae %49 %1 Yassı balıklar %26 Karidesler %2 Labridae %7 %5 Gobiidae %4 %17 Tab. 5.6. Karabatak (Phalacrocorax) türlerinde beslenme rejimi EKOLOJİ DERSİ

EKOLOJİ DERSİ

Simbiyosis veya Mutualizm Birbirlerine karşılıklı yararlar sağlayan iki organizmanın bir arada yaşamasıdır.Calliactis, pagurus’u düşmanlarına karşı özel yakıcı salgısıyla korur ve Pagurus’un besinlerinden yararlanır. EKOLOJİ DERSİ

Komensalizm ile simbiyosiz arasında sınır çizmek zordur. Karşılıklı olarak anlaşmış türlere komensal türler denir. EKOLOJİ DERSİ

Amensalizm Genellikle bitkilerde yaygın olan amensalizm; bir türün salgısı ile diğer bir türün gelişmesini durdurması durumudur. EKOLOJİ DERSİ

Hieracium polisella’nın köklerince salgılanan toksin ortamında bulunan yıllık bitkilerin ölümüne neden olur. Sulak ortamda Red-tide (Kırmızı su) olayında Gonyaulax türleri denizlerde zaman zaman çoğalırlar ve birçok hayvanı elimine ederler. EKOLOJİ DERSİ

İki organizmanın düzenli bir şekilde her zaman yan yana bulunurlar buna sinesi denir. Nötralizm: İki organizmanın birbirine olumsuz bir etkisinin olmamasıdır. EKOLOJİ DERSİ