Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi

TBMM'nin İç Yapısı ve Çalışma Düzeni Anayasa Hukuku TBMM'nin İç Yapısı ve Çalışma Düzeni

TBMM'nin İç Yapısı ve Çalışma Düzeni TBMM’nin iç yapısı ve çalışma düzeni, kısmen Anayasa ve Anayasanın 95’inci  maddesine göre, “kendi yaptığı içtüzük hükümlerine göre yürütür”. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ İÇTÜZÜĞÜ  Karar No.: 584   Kabul Tarihi : 5.3.1973 (Resmî Gazete : 13 . 4 . 1973 – Sayı : 14506)  BİRİNCİ KISIM Genel Hükümler ve Tarifler Dönem, yasama yılı, birleşim ve oturum MADDE 1 – Yasama dönemi, Türkiye Büyük Millet Meclisinin iki milletvekili genel seçimi arasındaki süre olup, bu süre, Anayasa uyarınca uzatılmadığı veya seçimler yenilenmediği takdirde, dört (beş) yıldır.

İçtüzük - Yasama meclislerinin kendi içtüzüklerini bizzat yapmalarına “yöntemsel bağımsızlık” denir. - İçtüzüğün düzenleme konusu “TBMM’nin çalışmaları”dır. O halde, Meclis çalışmalarıyla ilgili her konu «içtüzük» ile düzenlenebilir. Ör: Meclisin yapısı, çalışma usulleri, kanun teklif ve görüşme usulleri, hükümeti denetleme yolları, milletvekillerinin disiplin işleri vb. Meclis çalışmaları ile ilgili olmayan bir konu içtüzük ile düzenlenemez.

İçtüzük - O halde, Meclis çalışmalarıyla ilgili her konu içtüzük ile düzenlenebilir. - İçtüzük, biçimsel bakımdan, bir “Parlâmento Kararı” biçimindedir. TBMM Genel Kurulu tarafından kabul edilirler (toplantıya katılanların salt çoğunluğu). - Bunlar Cumhurbaşkanı tarafından “yayımlan-maya” tâbi olmadan TBMM tarafından “karar” başlığı altında Resmî Gazetede yayımlanır.

İçtüzük - İçtüzükler diğer parlâmento kararlarından farklı olarak, Anayasa Mahkemesinin denetimine tâbidirler. (AY Md. 148) İçtüzükleri bir “sessiz anayasa” olarak gören yazarlar da vardır. - İç tüzüğün önemi: Sessiz Anayasa - Yürürlükteki İçtüzük, 24 Mayıs 1996 gün ve 22645 sayılı Resmî Gazetede yayınlanarak 1 Haziran 1996 günü yürürlüğe girmiştir. - www.tbmm.gov.tr/ ictuzuk.htm adresinden ulaşılabilir

TBMM‘nin İç Yapısı TBMM Başkanlık Divanı Siyasi Parti Grupları AY Md.94 Siyasi Parti Grupları Danışma Kurulu Komisyonlar

TBMM’nin İç Yapısı Başkanlık Divanı AY Md.94 Başkan Bşk. Vek.’leri (4) 2,1,1 Katip Üyeler (7) 6, 4,1 İdare Amirleri (3) 4,1,1,1 - Meclisteki siyasî parti gruplarının üye sayısı oranında Divana katılmalarını sağlayacak şekilde kurulur.(AY Md. 94/3) (İç tüzük) - Meclis Başkanının Seçimi “gizli oy” ile yapılır ve ilk iki oylamada 2/3; sonra salt çoğunluk; nihayet iki adaydan en fazla oy alan seçilir. (AY Md. 94/4) - Başkanlık Divanının görev süresi iki yıldır (AY Md. 94/3).

TBMM’nin İç Yapısı Meclis Başkanının Görev ve Yetkileri Anayasanın Verdiği Görev ve Yetkiler 1. TBMM’yi, doğrudan doğruya veya üyelerin beşte birinin yazılı istemi üzerine toplantıya çağırmak (Anayasa, m.93/3); 2. Cumhurbaşkanına vekillik etmek (Anayasa, m.106); 3. TBMM’nin, kolluk ve yönetim hizmetleri Meclis Başkanlığı eliyle düzenlenir ve yürütülür. Emniyet ve diğer kolluk hizmetleri için yeteri kadar kuvvet ilgili makamlarca Meclis Başkanlığına tahsis edilir (Anayasa, m.95/son).

TBMM’nin İç Yapısı Meclis Başkanının Görev ve Yetkileri İçtüzüğün Verdiği Görev ve Yetkiler 1.   TBMM’yi, Meclis dışında temsil etmek; 2.   Genel Kurul görüşmelerini yönetmek. 3. Tutanak Dergisi ile tutanak özetinin düzenlenmesini sağlamak. 4. Başkanlık Divanına başkanlık etmek ve gündemini hazırlamak. 5.   Danışma Kuruluna başkanlık etmek. 6.   TBMM komisyonlarını denetlemek; 7.   Başkanlık Divanının kararlarını uygulamak. 8. TBMM’nin idarî, malî, işleri ile kolluk işlerini yürütmek ve denetlemek. 9. Meclisi ve çalışmalarını yurt dışında tanıtıcı tedbirler almak ve yayın yapmak. 10. Kendisine, Anayasa, kanunlar ve içtüzükler gereğince verilen görevleri yerine getirmek.

TBMM’nin İç Yapısı Siyasi Parti Grupları - Siyasî partiler, Meclis çalışmalarına, parti Meclis grupları  aracılığıyla katılırlar. - Partiler yasama çalışmalarında alacakları tavrı genellikle parti gruplarında kararlaştırırlar. - Siyasî parti grupları en az yirmi (20) üyeden meydana gelir (ay Md.95/2) - Anayasamız, Meclis İçtüzüğü ve Siyasî Partiler Kanunu, parti gruplarına önemli yetki ve görevler vermiştir.

TBMM’nin İç Yapısı Danışma Kurulu - TBMM Başkanının başkanlığında siyasî parti gruplarının başkanları veya vekillerinden birisi veya onların yazılı olarak görevlendirdiği birer milletvekilinden kurulur. (İçtüzük Md. 19) - Bu Kurul, İçtüzükte kendisine verilen görevleri yerine getirir ve Başkanın istemi üzerine danışma niteliğinde görüş bildirir. - Kurulun kararları bağlayıcı değil; istişarî niteliktedir.

TBMM’nin İç Yapısı Komisyonlar - Meclis komisyonları İçtüzük Md 20’de belirlenmiştir. - Komisyonların her birinin üye sayısı Danışma Kurulunun teklifi üzerine Genel Kurulca işaret oyuyla belirlenir (İçtüzük, m.20). - Komisyonlarda, siyasî parti grupları üye sayıları oranında temsil edilir. - Komisyonlar için, her yasama döneminde iki seçim yapılır. (İçtüzük, m.20).

TBMM’nin İç Yapısı Komisyonlar Meclis komisyonları İçtüzük Md 20’de belirlenmiştir:   1. Anayasa Komisyonu 2. Adalet Komisyonu 3. Millî Savunma Komisyonu 4. İçişleri Komisyonu 5. Dışişleri Komisyonu 6. Millî Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu 7. Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm Komisyonu 8. Çevre Komisyonu 9. Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu 10. Tarım, Orman ve Köy işleri Komisyonu 11. Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabiî Kay., Bilgi ve Tek. Komisyonu 12. TBMM Hesaplarını İnceleme Komisyonu 13. Dilekçe Komisyonu 14. Plân ve Bütçe Komisyonu 15. Kamu İktisadî Teşebbüsleri Komisyonu 16. İnsan Hakları İnceleme Komisyonu 17. Avrupa Birliği Uyum Komisyonu 18. Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu

TBMM’nin Çalışma Düzeni - Çalışma Düzeni Anayasa ve İçtüzük ile belirlenmiştir. - Yasama Dönemi İki milletvekili genel seçimi arasındaki süre olup bu süre, uzatılıp/kısaltılmadığı sürece dört (beş) yıldır (İçtüzük, m.1/1). İçinde bulunduğumuz yasama dönemi (2015 1 Kasım seçimleri) 26. dönemdir. - Yasama Yılı   Yasama yılı, 1 Ekimde başlayıp 30 Eylülde sona erer (İçtüzük, m.1/2). (İçinde bulunulan yıl 2. yasama yılıdır) Anayasa Md. 93’e göre de, TBMM her yıl Ekim ayının ilk günü kendiliğinden toplanır.

TBMM’nin Çalışma Düzeni - Birleşim Genel Kurulun belli bir gününde açılan toplantısıdır (İçtüzük, m.1/3). - Oturum Bir birleşimin ara ile bölünen kısımlarından her biridir (İçtüzük, m.1/son). Bu bölünme, şu hallerde olur: a) Toplantı Yetersayısının Yokluğu, b) Gürültü ve Kavga, c) Başkanın Gerekli Görmesi

TBMM’nin Çalışma Düzeni - TBMM’nin Toplanması ve Tatili 1. Kendiliğinden Toplanma * TBMM her yıl Ekim ayının ilk günü kendiliğinden toplanır (AY Md. 93); yani toplanması için bir çağrıya gerek yoktur. * Anayasa, Meclis toplantısının bitiş tarihini belirtmemiş, bunu Meclisin takdirine bırakmıştır. * Ancak Anayasa Md. 93/2, “tatil bir yasama yılında en çok üç ay olabilir” diyerek üst sınır getirmiştir.

TBMM’nin Çalışma Düzeni - TBMM’nin Toplanması ve Tatili 2. Tatil Tatil, TBMM çalışmalarının belli bir süre ertelenmesidir (İçtüzük, m.5). Danışma Kurulunun önerisi üzerine Genel Kurulca başka bir karar alınmadıkça, TBMM 1 Temmuz günü tatile girer (İçtüzük, m.5/2). Meclis, bir yasama yılında en çok üç ay tatil yapabilir (Anayasa, m.93/2).

TBMM’nin Çalışma Düzeni - TBMM’nin Toplanması ve Tatili 3. Ara Verme Üç aylık tatilin dışında, TBMM daha kısa sürelerle de çalışmalarına ara verebilir. Bu da onbeş günü geçemez (İçtüzük, m.61/1). Ara verme  kararı, Danışma Kurulunun bu konudaki görüşü alındıktan sonra teklifin Genel Kurulca oylanması suretiyle olur (İçtüzük, m.6/2).

TBMM’nin Çalışma Düzeni - TBMM’nin Toplanması ve Tatili 4. Olağanüstü Toplantı TBMM’nin ara verme veya tatil sırasındayken toplanmasına “olağanüstü toplantı” denir. Olağanüstü toplantı çağrısı Cumhurbaşkanı veya Meclis Başkanı tarafından yapılır. a) Cumhurbaşkanı Tarafından Çağrı: * Ya doğrudan doğruya ya da Bakanlar Kurulu (BK) nun istemi üzerine yapılır (Anayasa, m.93). * BK istemde bulunmuşsa, Cumhurbaşkanı Meclisi toplantıya çağırmak zorundadır.

TBMM’nin Çalışma Düzeni - TBMM’nin Toplanması ve Tatili 4. Olağanüstü Toplantı b) Meclis Başkanı Tarafından Çağrı: * Ya doğrudan doğruya ya da üyelerinin 1/5’inin yazılı istemi üzerine yapılır (Anayasa, m.93/3). * Üyelerinin 1/5’inin istemi varsa, Meclis Başkanı Meclisi toplantıya çağırmak zorundadır.

TBMM’nin Çalışma Düzeni - TBMM’nin Toplanması ve Tatili 5. Toplantı Yeter Sayısı TBMM Genel Kurulunda (ve keza komisyonlarda) bir toplantının başlayabilmesi için gereken en az üye sayısı demektir. AY. Md. 96’ya göre, TBMM, yapacağı seçimler dahil bütün işlemlerde üye tamsayısının 1/3’ü ile toplanır (550/3= 184). Yoklama yapma Başkanın takdirindedir.

TBMM’nin Çalışma Düzeni 6. Karar Yetersayısı  TBMM; - Toplantıya katılanların salt çoğunluğu  ile karar verir; - Ancak karar yetersayısı hiç bir şekilde üye tamsayısının ¼+1’den (550/4= 138+1=139) az olamaz. (AY Md.96) Toplantıya ve oylamaya katılıp “çekimser”, “boş” oy verenler veya toplantıya katılıp da “oylamaya katılmayanlar” da toplantı yeter sayısına dahildir.

TBMM’nin Çalışma Düzeni 6. Karar Yetersayısı  Örnek: Genel Kurul toplantısına 400 milletvekili katılmıştır. Oylamada; - 190 milletvekili “kabul”, - 160 milletvekili “ret”, - 50 milletvekili ise “çekimser” oy kullanmıştır. Soru: Karar yetersayısı var mıdır?

TBMM’nin Çalışma Düzeni 6. Karar Yetersayısı  Cevap: Karar yetersayısı yoktur. Çünkü, kabul oylarının sayısı toplantıya katılanların salt çoğunluğu olan 201’e ulaşmamıştır (Anayasa, m.96; İçtüzük, m.146). Bu örnekte, toplantıya katılan, ve çekimser oy kullanan 50 milletvekili toplantıya katılmasaydı söz konusu kanun kabul edilmiş olacaktı.

TBMM’nin Çalışma Düzeni 6. Karar Yetersayısı  AY Md. 96’daki karar yetersayısı, “genel karar yeter sayısı”dır. Bu genel karar yetersayısının istisnaları vardır: a) Anayasanın değiştirilmesi: Üye tamsayısının 2/3’ü veya 3/5’i (m.175). b) Cumhurbaşkanının seçimi: Üye tamsayısının 2/3 veya üye tamsayısının ½+1 (m.102). c) TBMM Başkanının seçimi: Üye tamsayısının 2/3 veya üye tamsayısının ½+1 (m.94). d) Gensoru neticesinde yapılan güven oylaması: Üye tamsayısının ½+1 (m.99/4). (2009’dan sonra yok)

TBMM’nin Çalışma Düzeni 6. Karar Yetersayısı  Bu genel karar yetersayısının istisnaları vardır: e) Görev sırasında güven oyu: Üye tamsayısının ½+1 (m.111). (2009’dan sonra yok) f) Yüce Divana sevk kararı: Üye tamsayısının ½+1 (m.100/3). g) Cumhurbaşkanının vatana ihanetten dolayı suçlandırılması: Üye tamsayısının ¾ (m.105). (2009’dan sonra: Üye tamsayısının 2/3 )

TBMM’nin Çalışma Düzeni 6. Karar Yetersayısı   Vekaleten Oy: Bakanlar Kurulu üyeleri, TBMM’nin katılamadıkları oturumlarında, kendileri yerine oy kullanmak üzere bir bakana yetki verebilirler. Ancak bir bakan kendi oyu ile birlikte en çok iki oy kullanabilir (Anayasa, m.76/2).

TBMM’nin Çalışma Düzeni - Oylama Usulleri Üç tür oylama usulü kabul edilmiştir (İçtüzük 139 vd.: 1. İşaretle Oylama 2. Açık oylama; 3. Gizli oylama.

TBMM’nin Çalışma Düzeni - Oylama Usulleri Üç tür oylama usulü kabul edilmiştir (İçtüzük 139 vd.) 1. İşaretle Oylama Üyelerin el kaldırmasıyla olur. Tereddüt halinde, oylama üyelerin ayağa kalkmasıyla yapılır. Beş üye oylamaya ayağa kalkarak teklif ederlerse, salonda olumlu ve olumsuz oy verenler ikiye bölünerek sayılır (İçtüzük, m.139/2). Gerekirse elektronik cihazla da yapılabilir. Sonuç sayı ile bildirilmez, “kabul edilmiştir” veya “kabul edilmemiştir” ifadeleriyle bildirilir.

TBMM’nin Çalışma Düzeni - Oylama Usulleri Üç tür oylama usulü kabul edilmiştir (İçtüzük 139 vd.: 1. İşaretle Oylama Anayasada, kanunlarda ve İçtüzükte “açık” veya “gizli” oylama yapılmasının zorunlu olduğu belirtilmeyen bütün hususlarda “işretle oylama” yapılır. (İçtüzük Md. 140)

TBMM’nin Çalışma Düzeni - Oylama Usulleri Üç tür oylama usulü kabul edilmiştir (İçtüzük 139 vd.: 2. Açık Oylama Açık oylama şu üç şekilden biriyle yapılır: a) Oy pusulalarının (kabul, ret, çekimser) kutuya atılması suretiyle b) Elektronik oylama mekanizmasının çalıştırılması suretiyle. c) Adı okunan milletvekilinin ayağa kalkarak “kabul”, “çekimser” veya “ret” kelimelerinin birini yüksek sesle söylemesi ve böylece açıkladığı oyunun katip üyelerce kaydedilmesi suretiyle.

TBMM’nin Çalışma Düzeni - Oylama Usulleri Üç tür oylama usulü kabul edilmiştir (İçtüzük 139 vd.: 2. Açık Oylama Açık oylamanın zorunlu olduğu haller İçtüzük Md. 142’de belirlenmiştir. Ör: Andlaşmaların onayı, bütçe kanunu tasarısı vb. Ayrıca, işaret veya gizli oylamaya başvurulmasının zorunlu olmadığı hallerde, 15 milletvekilinin yazılı istemiyle açık oylama yapılması zorunludur (İçtüzük Md. 143)

TBMM’nin Çalışma Düzeni - Oylama Usulleri Üç tür oylama usulü kabul edilmiştir (İçtüzük 139 vd.: 3. Gizli Oylama Üzerinde hiçbir işaret bulunmayan yuvarlakların kürsüden kutuya atılması suretiyle olur. Beyaz yuvarlak olumlu, yeşil yuvarlak çekimser, kırmızı yuvarlak olumsuz oy anlamına gelir (İçtüzük, m.139/4, 5).

TBMM’nin Çalışma Düzeni - Oylama Usûlleri Üç tür oylama usulü kabul edilmiştir (İçtüzük 139 vd.: 3. Gizli Oylama İçtüzük Md. 147 hangi hallerde gizli oylama yapılacağı belirtilmiştir. Ör: Anayasa değişiklikleri, TBMM Başk. Seçimi, meclis soruşturması açılması kararı, Yüce Divana sevk kararı, Milletvekilliği ile bağdaşmayan görev nedeniyle üyeliğin düşürülmesi vb. Diğer durumlar da 20 milletvekilinin istemi ve Genel Kurulun kabulü ile gizli oylama yapılabilir.

TBMM’nin Çalışma Düzeni - Oylama Usûlleri Örnekler: - Birleşim yoklama ile açılmış ve 180 milletvekili olduğu anlaşılmıştır. Toplantı yeter sayısı var mıdır? - Başkan yoklama yapmadan birleşimi açmış, bir önerge için işaret oylama yapılmış ve önerge (kabul edenler/kabul etmeyenler) kabul edilmiştir. Toplantı ve karar yeter sayısı var mıdır? - Birleşim yoklamasız açılmış ve yapılan açık oylamada 120 kabul ve 70 ret oyu çıkmıştır. Toplantı ve karar yeter sayısı var mıdır? - Birleşim yoklamasız açılmış ve yapılan açık oylamada 151 kabul ve 149 ret oyu çıkmıştır. Toplantı ve karar yeter sayısı var mıdır? - Birleşim yoklamasız açılmış ve yapılan açık oylamada 190 kabul ve 160 ret, 50 çekimser oyu çıkmıştır. Toplantı ve karar yeter sayısı var mıdır? Bu örnekte çekimser oy verenler meclise girmeseydi durum ne olurdu?

TBMM’nin Çalışma Düzeni - Meclis Görüşmeleri AY Md. 97’ye göre, TBMM Genel Kurulundaki görüşmeler açıktır ve tutanak dergisinde tam olarak yayımlanır. İçtüzük hükümlerine göre kapalı oturumlar yapabilir, bu oturumlardaki görüşmelerin yayımı TBMM kararına bağlıdır. TBMM Genel Kurulunda görüşmeler bir “gündem”e göre yapılır. Gündemdeki işlerin görüşme sırası Başkanlıkça alınış tarihlerine göre tespit edilir.