GELİŞİM ALANLARI BİLİŞSEL GELİŞİM
Bilişsel GELİŞİM Biliş: bilginin nasıl kazanıldığı, saklandığı, ger çağrıldığı ve problem çözmede kullanılma süreci ile ilgili zihinsel işlem sürecidir. Bilişsel gelişim: Çocukların zihinsel becerilerinde zaman içerisinde meydana gelen değişikliklerdir.
BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMCILARI PİAGET BRUNER VYGOTSKY
Bilişsel Gelişim Kuramı Jean Piaget’in
Piaget hakkında İlk yazısını 10 yaşında yayınladı. albino serçelerin görüş gücü” 21 yaşında doğa bilimleri üzerine doktorasını aldı Okul çocuklarının zekalarını ölçerek, psikoloji ile ilgilenmeye başladı.
Piaget “Düşünme nasıl gerçekleşiyor ?” sorusuna yanıt ararken Piaget ve Bilişsel Gelişim Piaget “Düşünme nasıl gerçekleşiyor ?” sorusuna yanıt ararken bütün çocukların aynı basamaklardan geçerek dünyayı keşfettiklerini, benzer hataları yaptıklarını ve sorunlara benzer çözümler bulduklarını belirmektedir. Çocukları küçük bilim adamları gibi düşünür.
ÖRNEK: 3-4 yaşlarındaki çocuklar eşit miktarda su bulunan iki bardaktaki sudan birinin daha ince uzun bir bardağa aktarıldığında, ince uzun su bardağında daha çok su bulunduğunu belirtirler. 7 yaşındaki bir çocuk ise su miktarının değişmediğini belirtebilir.
Piaget özellikle çocukların yaptıkları yanlışlarla ilgilenmiş ve bu yanlışların tesadüfi olmadığını düşünmüştür. Sistematik bir yapı içersinde çocukların yanlışlarının kaynaklarını araştırmıştır. Düşüncenin gelişimi ile birlikte dil gelişimi alanında da çalışmıştır.
Şema kavramı: ŞEMA: Bireyin etrafında algıladığı bir obje, durum veya problemi temsil eden zihinsel yapı ve düşünme örüntüsüdür ve bilişsel bir süreçtir. Örnek: Bir topu alırken , alma şemanızı kullanırsınız. Topu birisine atarken ise bakma şemanızı ve atma şemanızı kullanırsınız.
Bebekler görme, tat alma, işitme, yakalama gibi duyusal motor şemalarla başlar. Zihinsel şemalar çocukluk ve ergenlik yıllarında oluşturulmaktadır. Oluşturulan şemalar mantıklı düşünmemiz ve sembolleri kullanmamıza olanak sağlar.
Piaget ve öğrenme Öğrenme (Uyum Sağlama-Adaptasyon) özümleme düzenleme sonucunda meydana gelir.
Uyum Sağlama ÖZÜMLEME Bireyin, yeni bir bilgiyi varolan şemalarını kullanarak algılaması (uyarıcıyı varolan şemalarla eşleştirme süreci) ÖRNEK: Çocuk oyuncağını eline alırken yakalama şemasını kullanması durumu özümlediğini göstermektedir.
DÜZENLEME Bireyin yeni bir bilgiyi var olan şemaları ile açıklayamadığı durumlarda yeni bilgilere dayanarak yeni bir şema oluşturması.
Dengeleme Özümleme ve düzenleme arasında bir denge kurulması ve dış dünyaya uyum sağlama sürecidir. ÖRNEK: Bebeğin eline aldığı her nesneyi ağzına götürdüğünü düşünecek olursak; her bir nesneyi ağzına götürdüğünde bebek “bu nesne ağza götürülebilir” ya da “bu nesne ağza götürülemez” diye şemalar oluşturmaktadır.
Piaget ve Bilişsel Gelişim Evreleri 1. DUYUSAL MOTOR DÖNEMİ (0-2) 2. İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM (2-7) Sembolik Dönem (2-4) Sezgisel Dönem (4-7) 3. SOMUT İŞLEMLER DÖNEMİ (7-11) 4. SOYUT İŞLEMLER DÖNEMİ (11 +) Birini atlayarak diğerine geçemez. Bireysel farklılıklar vardır.
DUYUSAL MOTOR DÖNEM
Duyusal motor dönem Refleksler Birincil döngüsel tepkiler İkincil döngüsel tepkiler İkincil şemaların koordinasyonu Üçüncül döngüsel tepkiler Mantıksal çözümler bulma Reflexes (Birth to 1 Month): these are innate reflexes Primary circular reactions (1-4 Months): these are reflexes that are repeated over and over because of the bodily sensations they produce Secondary circular reactions (4-7 Months): repetitive behaviors that produce consequences from the external environment Coordination of secondary schemes (8-12 Months): Consequences of the behavior are more organized and behaviors seem to occur to produce a specific consequence Tertiary circular reactions (12-18 Months): The child accidentally produces a consequence and then varies the response to determine what behaviors produce the consequence. Symbolic problem solving (18-24 Months): The child can anticipate the whereabouts of objects placed out of his or her hands.
Duyusal-motor evre (0-2 Yaş) Refleksif Dönem 0-2 ay Yakalama ve emme gibi basit (ilkel) refleksleri içeren dönem Birincil Döngüsel Tepkiler (2-4 ay) Eğer çocuk yaptığı davranışın sonucundan haz alıyorsa parmaklarını açma ya da kapama gibi bazı refleks hareketlerini düzenli olarak yapmaya başlar
Duyusal-motor evre (0-2 Yaş) İkincil döngüsel tepkiler (4-8 ay) Çocuk başlangıçta rastlantısal olarak yaptığı bir eylemin sonucundan zevk alırsa bu davranışını tekrarlamaya başlar. Yatağının üzerinde asılı duran oyuncağa değdiğinde ses çıkardığını fark etmesi gibi
Duyusal-motor evre (0-2 Yaş) İkincil tepkilerin koordinasyonu (8-12 ay) Çocuklar amaçlı davranışlarda bulunmaya başlarlar. İlgisini çeken bir oyuncağa ilerlemesi gibi.
Duyusal-motor evre (0-2 Yaş) Üçüncül döngüsel tepkiler (12-18 ay) Herhangi bir durumla ilgili olarak bildikleri bir davranış örüntüsü yerine yeni davranışlar denerler. Örnek: oyuncağa uzanıp almak yerine oyuncağın altındaki yastığı kendisine doğru çekerek oyuncağa ulaşması
Duyusal-motor evre (0-2 Yaş) Mantıksal çözümler bulma (18-24 ay) Çocuklar herhangi bir eylemde bulunmadan önce düşünmeye başlarlar. Böylelikle eylemleri ve sonuçlarını içselleştirirler.
Duyusal-motor evre (0-2 Yaş) Bebek duyuları ve motor becerileri ile içinde bulunduğu dünyayı anlamaya çalışır. Basit sembolleri kullanmaya başlarlar. Çocuğun içinde bulunduğu dünya ile ilgili bilgileri oldukça sınırlıdır ancak motor hareketleri ile etrafı hakkında bilgi edinir. Yaklaşık 7-11 aylık olduklarında nesnenin kalıcılığını kazanırlar. Bu kazanım özellikle hafıza (bellek) gelişimini gösterdiği için oldukça önemlidir.
Nesnenin kalıcılığı 8 aylık küçük bir bebek önündeki nesne kaldırıldığında onu aramaz.
Biraz daha büyüdüğünde….
Bilişin ortaya çıkışı Duyu motor dönemin sonlarına doğru çocuk kavrama, anlama kanıtları göstermeye, problemleri çözmek amaçlı yöntemler keşfetmeye başlar. Örneğin, Piaget’nin oğlu Laurent 16 aylıkken bir oyuncağa erişebilmek için bir çubuk kullanır, oysa daha önce hiç çubuk kullanmamıştır. Bu tarz davranış hayal gücü ve bilişin ortaya çıktığının göstergesidir
Meraklı Bebekler? Piaget’in teorisine bir eleştiri 3.5 aylık bir bebek olası olmayan bir durum denendiğinde dikkatle bakmaktadır.
İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM
İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM SEMBOLİK DÖNEM (2-4 Yaş) Dil gelişiminde hızlanma Mevcut olmayan varlıkları temsil eden semboller geliştirme sopa-at kaşık-mikrofon Olay ve nesneleri sembollerle ifade etme Düşünce ve konuşmalar ben merkezlidir Tek yönlü sınıflandırmalar yapma (rengine göre veya biçimlerine göre) Toplu Monolog / Paralel Oyun / Animizm
TOPLU MONOLOG
SEMBOLİK DÖNEM (2-4 Yaş) Çocuk bu dönemde büyüsel ve doğaüstü düşüncelere sahiptir (Noel baba’nın gerçek olduğuna inanma). Çocuk birbirleriyle her zaman ilişkili olmayan durumlar arasında bağ kurmaya çalışır. Örnek: annesi hastanede doğum yapan bir çocuk annesi eve bebekle geldiği için annesinin hastaneye her gidişinde eve bir bebekle döneceğini bekleyebilir.
Animizm: Örnek: SEMBOLİK DÖNEM (2-4 Yaş) Çocuk cansız nesnelere de canlılara özgü nitelikler yükler. Örnek: Deniz kıyısından çakıltaşı toplayan bir çocuk sadece bir taş almak yerine birden fazla taş toplayabilir. Bunun nedeni sorulduğunda çocuk “canları sıkılmasın” diye cevap verebilir.
Başak bir örnek “Ağaç yaprağı itti ve yaprak yere düştü” çocuğun bu cümlesi animizmi gösterir
tanımadığın kişilerin arabasına binme dedi.. Bu kadar yol yürünür mü? Otostop çekelim Annem tanımadığın kişilerin arabasına binme dedi..
İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM SEZGİSEL DÖNEM (4-7 Yaş) Problemleri sezgileriyle çözme Korunum gelişmemiştir “Uzun bardaktaki süt çoktur.” Tersine çevirme işlemini yapamazlar Küçük sayıları somut nesnelerle toplama ve çıkarma Ben merkezlilikte azalma Fikirlerini düzgün ve uzun cümlelerle ifade etme Tek yönlü düşünme (sıralamada problem yaşarlar)
Olayları benmerkezci bir bakış açısıyla değerlendirirler.
Örnek: sınıftaki erkekler mi çok, kızlar mı, sorusuna eğer erkek sayısı çok ise, erkekler diyebilirler. Daha sonra, sınıftaki bütün öğrenciler mi çok, erkekler mi? diye sorulduğunda da erkekler çok” cevabını verebilirler
Tersine çevirme, düşünmenin önemli bir yönüdür ve korunumun başlangıç noktasıdır. Örneğin, 6 + 8 = 14 o halde 14 – 6 = 8 işlemini yetişkinler kolaylıkla yapabilir ancak işlem öncesi dönemdeki çocuklar, bu tersine çevirme işlemini yapamazlar.
AKIL YÜRÜTME İşlem öncesi dönemde çocuk tümdengelim ve tümevarım akıl yürütme biçimlerini kullanamazlar. İki özel durum arasında bağlantı kurarak akıl yürütürler. Örneğin, her gün kahvaltıda yumurta yiyen bir çocuk, kahvaltıda yumurta yemediği gün kendisini kahvaltı yapmış saymayabilir.
SOMUT İŞLEMLER DÖNEMİ
Benmerkezcilikten uzaklaşır. Somut işlemler dönemi Benmerkezcilikten uzaklaşır. Nesneleri birden çok boyuta göre (renk, şekil gibi) gruplandırabilir. Nesnenin korunumunu kazanırlar. Çocuklar işlem öncesi dönemde bu beceriye sahip değilken somut işlemler döneminde sayı, madde, uzunluk, alan, ağırlık ve hacim korunumunu kazanırlar. Düşünceler esneklik kazanır.
Nesnenin Korunumu “görünüm değişse bile miktarın aynı kalacağını anlama =
Madde korunumu 6-7 yaş Uzunluk korunumu 6-7 yaş Miktar değişmezliği 6-7 yaş Sayıların korunumu 7 yaş Alan korunumu 7 yaş Ağırlık korunumu 9-12 yaş Hacim korunumu 11-12 yaş
Türkiye’de bir araştırma
Bir başka araştırma Çapri ve Çelikkaleli (2005) “İlköğretim Birinci Kademedeki 7-11 Yaş Grubu Çocukların Korunum Gelişim Düzeylerinin Cinsiyet ve Sınıf Değişkeni Açısından İncelenmesi” Eğitim süreci ve sınıf atmosferinin bilişsel gelişimi yaş değişkeninden daha çok etkilediğini ve eğitim sürecinde sunulan uyarıcı ortamın bilişsel gelişim açısından çok önemli olduğunu belirtmiştir.
SOYUT İŞLEMLER DÖNEMİ
Düşüncelerini organize edebilir. Soyut işlemler dönemi Hipotezler kurabilir Düşüncelerini organize edebilir.
Soyut işlemler dönemi Çocuk toplumun yapısı, adalet, eşitlik, hak gibi değer ve inançlarla ilgilenmeye başlar. Soyut kavramları (sevgi, şefkat, nefret, inanç vb.) kullanmaya başlamıştır.
Piaget’in kuramının eğitime yansımalar Çocuk aktif olmalıdır İçsel motivasyon çok önemlidir Eğitimin en önemli amacı yaratıcı düşünme ve eleştirel düşünme becerisinin kazandırılmasıdır Piaget sadece eğitimle çocukların gelişimlerinin hızlandırılamayacağını ileri sürer, biyolojik donanım /kalıtım da çok önemli bir yere sahiptir.
Öğrencilerin Piaget’in Evrelerine göre dağılımı
Piaget’e eleştiriler Dönem arasındaki yaş geçişleri değişkenlik göstermektedir. Gelişim için dengeleme gerekli değildir Biyolojiye çok fazla vurgu yapmıştır Uyguladığı klinik yöntemler tartışmalıdır
Piaget gibi bilişsel gelişimin çevre ile paralel etkileşim göstermesinden yola çıkarak bilişsel gelişim kavramını Jerome Bruner’de evrensel bir anlayışla incelemiştir.