Mikroiqtisadiyyat Dos. Dr. Mayis Əzizov

İQTİSAD NƏDİR? Ehtiyaç Mal ve Xidmət İstehlak - Tüketim İstehsal - Üretim Bazar - Piyasa Qiymət - Fiyat

İQTİSAD NƏDİR? İstehsal Amilləri 1. Əmək 2. Təbii Resurslar 3. Kapital 4. Sahibkar DƏNİZLƏR Neft TORPAQ Meşələr

İQTİSAD NƏDİR? .P .R Qıtlıq Seçim zorluğu ve İqtisad Fürsət Maliyyəti / Alternatif Maliyet İstehsalat İmkanları Əğrisi Buğda Miqtarı (ton) .P N 4000 K 3200 .R L 1000 M Tüfənk miqtarı (ədəd) 2000 4600 5000

Ortaq İqtisadi Problemlər Nə, nə qədər istehsal olunacaq Nece istehsal olunacaq Kimin için istehsal olunacaq

Tələb Bir istehlakçının A malı tələb cədvəli Qiymət Miqtar 200 175 50 150 100 125

Tələb Əyrisi Tələb və Tələb edilən miqtar Ceteris paribus Qiymət A 200 175 C 150 D 125 E 100 TE 50 100 150 200 Miqtar

Bazar Tələb Əyrisi Q Q Q Tp T1 T2 M M M İstehlakçı 1 Stehlakç 2 Bazar 500 400 300 200 Tp T1 T2 M M M 50 100 150 50 100 150 50 100 250 İstehlakçı 1 Stehlakç 2 Bazar

Tələbin Əyrisinin Yerdəyişməsi Q 400 300 T1 200 T T2 M 50 150 250

Fərdi tələb niyə dəyişir Nominal gəlir Diyər malların qiymətinin dəyişməsi 1. Real gəlirin dəyişməsi 2. Tamamlayıcı mallar, Rəqib vəya əvəzedici mallar təsiri Zövklər və seçimlər

“A” malının tələb əyriləri İSTƏNƏN: 1. I və II istehlakçının tələb əyrilərini çəkin. 2. Bu tələblep əyrilərindən yola çıxaraq Bazar tələb əyrisini çəkin.

Təklif Təklif cədvəli Qiymət Miqtar 200 175 150 100 125 50

Təklif Əğrisi Ceteris paribus Qiymət Tək 200 E 175 D 150 C 125 B 100 A 50 100 150 200 Miqtar

Firma və Bazar Təklif Əyrisi Q A1 Q A2 Q A 400 300 200 100 50 100 150 200 M 50 100 150 200 M 50 100 200 250 300 M Firma 1 Bazar Firma 2

Təklif Əyrisi Təklif edilən miqdarın dəyişməsi ? Təklif əyrisinin yerdəyişməsi?

Təklif əyrisinin yerdəyişməsi A2 Q A 700 A1 600 500 400 300 200 100 M 50 100 150

Təklif niyə dəyişir? İstehsal amillərinin qiymətlərinin dəyişməsi Diyər malların qiymətlərinin dəyişməsi Özəl səbəblər

Bazar tarazlığı Təklif artıqlığı Q A Tələb artıqlığı K L D 200 Tələb artıqlığı K L 175 D Bazar Müvazinət Qiyməti 150 M N 125 T 100 M 50 100 150 200

Təklif sabitken tələbin dəyişməsi Q A Q1 Q Q2 T1 T T2 M M2 M M1

Tələb sabitkən təklifin dəyişməsi Q A Q2 A1 Q Q1 T M M2 M M1

Təklif və tələbin birlikdə dəyişməsi Q A A1 Q1 Q T1 T M M M1

Tələb elastikliyi Elastiklik əmsalı: et = Tələb miqt. % dəyişmə / Qiymətdəki % dəyişmə 0 < et < sonsuzluk et = 0 et = 1 et < 1 ve et >1 0 < et < 1 ve 1 < et < sonsuzluk

Nöqtə və yay elastikliyi Nöqtə elastikliyi A Q1 Et = M / Q x Q / M B Q2 T Yay elastikliyi M M1 M2

Bir tələb əyrisi üzərindəki fərqli elastiklik nöqtələri et > 1 . eT = 1 et = < 1 M

Elastikliyi hər nöqtədə eyni olan tələb əyriləri Elastikliyi hər nöqtədə sıfır olan tələb əyrisi Q et= 0 M M

Elastikliyi hər nöqtədə eyni olan tələb əyriləri Elastikliyi hər nöqtədə sonsuz olan tələb əyrisi Q et= sonsuzluk Q M

Elastikliyi hər nöqtədə eyni olan tələb əyriləri Elastikliyi hər nöqtədə bir olan tələb əyrisi Q et= 1 M

Tələb elastikliyi nəyə bağlıdır? İkamesi (əvəzedici) olan vəya olmayan durumlar Ödənən pul toplamının xərclər içindəki durumu Tələb əyrilərinin dik vəya meyillik olması durumları? Q T T M

Tələb elastikliyi və ödənən pulun toplamı Q Q Q Q1 Q2 T T T M M M1 M2 M et < 1 et = 1 et > 1

Tələb elastikliyi ? Qiyməti 40 manatdan 60 manata yüksəldiyində A malının tələb elastikliyini tapın və yorumlayın.( qiymət 40 manat olduğunda tələbp edilən miqdar 12 ədəd ,60 manat olduğunda isə 8 ədəd olmaqdadır) Qiyməti 80 manatdan 30 manata düşdüyündə A malının tələb elastikliyini tapın və yorumlayın.( qiymət 80 manat olduğunda tələb edilən miqdar 40 ədəd, 30 manat olduğunda isə 60 ədəd olmaqdadır)

Təklif elastikliyi Elsatiklik əmsalı: ea = Tək. mikt. % değişme / Fiyattaki % değişme

Elastikliyi hər nöqtədə eyni olan təklif əyriləri Elastikliyi hər nöqtədə sıfır olan təklif əyrisi Q ea= 0 M M

Elastikliyi hər nöqtədə eyni olan təklif əyriləri Elastikliyi hər nöqtədə sonsuz olan təklif əyrisi Q ea= sonsuzluk Q M

Elastikliyi hər nöqtədə eyni olan təklif əyriləri Elastikliyi hər nöqtədə bir olan təklif əyrisi Q ea= 1 ea= 1 M

Bir təklif əyrisi üzərindəki fərqli elastiklik nöqtələri ea > 1 ea = 1 ea = < 1 M

Təklif elastikliyi və zaman anlayışı Bazar dönemi Kısa dönem Uzun dönem ( çok qısa dönəm) Q Q Q A A 10 T1 7 A 5 3 T1 3 3 T1 T T T M M M

Verginin Yansıması KL = LM KL : alıcı LM : satıcı Q A1 A T M 40 K L 30 20 T M 100 150 200

Tələb Elastikliyi və Verginin Yansıması Verginin tamamının satıcının ödəməsi Q A1 A K T Q L M

Tələb Elastikliyi və Verginin Yansıması Verginin tamamının alıcının ödəməsi T Q A1 A K Q2 L Q1 M M

Azami (ən yüksek) Qiymət 1. Önce gelen alır ilkesi 2. Satıcının istediği alıcıya mal satma isteği 3. Karne, vesika usulu 4. Karaborsa Q A Q0 Q1 T M2 M M1

Asgari (ən aşağı) Qiymət M M1 M2

Arz – Talep tahlili ve tarım sektörü Tarımın nisbi öneminin değişmesi Arz ve talep eğrilerinin esnek olmaması Tarım ürünlerinin talebinin gelir esnekliğinin yüksek olmaması Fiyatlardaki azalmanın nisbi olması Q A A1 Q1 Q2 T1 T M M1

Fiyat (Qiymet) istikrarsızlığı Arz ve talep eğrilerinin esnekliğinin az olması Gerçekleşen üretimle planan üretimin farklı olması M2 < M1 M3 > M1 Q A Q3 Q2 Q1 T1 Q4 T M M2 M1 M3

Gelir istikrarsızlığı M2 > M1 OQ1KM1 > OQ2LM2 Q A K Q1 L Q2 T M M1 M2

Tarımı destekleme politikaları Ekim alanının sınırlandırılması Q A A1 Q1 Q2 T M M1 M2

Tarımı destekleme politikaları: Destekleme alımlar Q1 ve Q2 qiymet ferqi nedir? OQ2LM1 > OQ1KM1 Bu politikanın devlete maliyeti? M2PLM1 Q A P L Q2 Q1 K T M2 M1 M

Tarımı destekleme politikaları: Fiyat farkının ödenmesi Q1 ve Q2 qiymet ferqi nedir? OQ1KM1 ve OQ2LM1 alanları ? Bu politikanın devlete maliyeti? Q1 Q2 LK Q A Q2 L Q1 K T M1 M

Tüketici Dengesi Toplam Fayda Marjinal Fayda Malın Miktarı 1 5 2 9 3 12 4 14 15 6 Marjinal Fayda 5 4 3 2 1

Toplam ve marjinal fayda eğrileri - Azalan Marjinal Fayda İlkesi Fayda Fayda 15 14 TFE 12 10 8 6 6 5 4 MFE 2 M 1 2 3 4 5 6 1 6 M

Faydanın azamileşdirilmesi Tüketicinin denge şartı nedir? - Gelir sabit - Malların fiyatı sabit - AMF ilkesi geçerlidir - Her mal için harcanan son paranın sağladığı faydanın birbirine eşit olması

Faydanın azamileşdirilmesi Her mal için harcanan son paranın sağladığı faydanın birbirine eşit olması X malının MF Y malının MF = X malının Fiyatı Y malının Fiyatı MF Fiyatı X malı 8 4 Y malı 6 2 8 < 6 = 3 = 2 2 4 10 5 = 2.5 = 2.5 4 2

Tüketici dengesi ve talep eğrisi X malının fiyatındakı değişmenin etkisi Gelir ve İkame ( əvəzetmə) etkileri -ikame etkisi -gelir etkisi -normal mallar -düşük mallar X malının MF Y malının MF = X malının Fiyatı Y malının Fiyatı

ÜRETİM Üretim – üretici Üretim fonksiyonu X = f (A,B) Üzun dönem ve ölçeğin verimi 1. Ölçeğin sabit verimi 2. Ölçeğin artan verimi 3. Ölçeğin azalan verimi

Kısa Dönem ve Azalan Verim Kanunu İşçi Sayısı Toplam Ürün (kg) 1 10 2 30 3 60 4 85 5 105 6 120 7 8 110 Marjinal ürün (kg) 10 20 30 25 15 -10 Ortalama ürün (kg) 10 15 20 21,25 21 17,14 13,75

Toplam Ürün Eğrisi Ürün miktarı TÜE Emek Miktarı 120 85 30 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 7

Ortalama ve Marjinal ürün eğrileri Ürün miktarı 30 25 20 OÜE 10 Emek Miktarı 1 2 3 4 6 7 8 -10 MÜE

En düşük maliyetle üretim Firmanın girdilerin her biri için ödediği son liranın sağladığı ürün miktarları birbirine eşit olmalıdır. MFÜA MFÜB = FA FB 6 8 > 4 2 3 2 > 1 1

Kısa Dönem Maliyet Eğrileri Sabit Maliyet Maliyet (AZM) TSME 10 M 100

Kısa Dönem Maliyet Eğrileri Değişken Maliyet Maliyet (AZM) TDME 50 M 100

Kısa Dönem Maliyet Eğrileri Toplam Maliyet Maliyet (AZM) TME 60 M 100

Kısa Dönem Maliyet Eğrileri Ortalama maliyetler OM = Tolam maliyet / Ürün miktarı 1000 / 100 = 10 manat ODM = Değişken mal. / ürün mikt. 800 /100 = 8 manat OSM = Sabit mal. / ürün mikt. 200 / 100 = 2 manat Maliyet (AZM) OTM ODM OSM M

Kısa Dönem Maliyet Eğrileri Marjinal Maliyet Maliyet (AZM) MM OTM ODM M

Uzun Dönem Ortalama Maliyet Eğrisi Maliyet (AZM) KOM1 KOM2 KOM3 L R P K N S M M1 M2 M3 M1K < M1L M2S< M2R M3N< M3P

Uzun Dönem Ortalama Maliyet Eğrisi UOM eyni zamanda firmanın planlanma eğrisi adlandırılır Maliyet (AZM) UOM M

Karın azamileştirilmesi veya Firma dengesi Toplam hasılat : TH = Q x ÜM TH = 5 x 100 = 500 Ortalama hasılat : OH = TH / ÜM OH = 500 / 100 = 5 Marjinal hasılat : MH = Q = OH MH = 5

Azami (maksimum) kar , Asgari(minimum) zarar 1. MM = MH M0 : M0D = M0D M1 : M1L < M1K KLD alanı kadar yoksun M2: M2P > M2R DPR alanı kadar zarar 2. MM = MH bu noktada MM eğrisi yükselecek Maliyet, Hasılat (AZM) MM P E K D T=OH=MH Q R L M M1 M0 M2

Değişik Piyasalar ve firma dengesi Piyasa çeşitleri 1. Tam rekabet piyasası 2. Eksik rekabet piyasası 2.1. Monopol piyasası 2.2. Oligopol piyasası 2.3. Monopollü rekabet piyasası

Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri Atomisite koşulu (Alıcı ve satıcıların çox sayıda olması) Mobilite koşulu (alıcı, satıcı ve üretim fakt. hareket serbestliği) , Giriş – çıkış serbestliği Homojenlik ( malların aynı nitelikte olması) Şeffalıq ( alıcı ve satıcı. piyasa hakkında tüm bilgiye sahipler) Q Q A T Q T M M M Firma talep eğrisi Piyasa talep eğrisi

TRP ve ERP firmaların karşı karşıya bulundukları talep eğrileri Q Q T T M M Tam rekabet piyasası Eksik rekabet piyasası

TRP’deki Firmanın kısa dönem dengesi: Aşırı karla çalışan firma En uygun üretim hacmi : MM = MH ve MM yükseliyor olması Üretim hacmi : 0M Maliyet, Hasılat (AZM) Satış fiyatı: 0Q MM TH = Q x İM = 0Q x 0M K T=OH=MH TH = 0QKM alanı Q TM = OM x İM = LM x 0M OM Q1 TM = 0Q1LM alanı L TK = TH – TM = 0QKM – 0Q1LM TK= Q1QKL alanı M M OM < OH

TRP’deki Firmanın kısa dönem dengesi : Aşırı karla çalışan firma OM < OH Maliyet, Hasılat (AZM) Üretim hacmi : 100 Satış fiyatı: 8 AZM MM TH = 8 x 100 = 800 AZM T=OH=MH K 8 TM = 5 x 100 = 500 AZM OM 5 TK = 800 – 500 = 300 AZM L M 100

Normal karla çalışan firma En uygun üretim hacmi : MM = MH ve MM yükseliyor olması Maliyet, Hasılat (AZM) Üretim hacmi : 0M Satış fiyatı: 0Q MM OM TH = Q x İM = 0Q x 0M T=OH=MH TH = 0QKM alanı K Q MM=MH=OM=OH TM = OM x İM = MK x 0M TM = 0QkM alanı TK = TH – TM = 0QKM – 0QKM M M TK= 0 OM = OH

Normal karla çalışan firma OM = OH Maliyet, Hasılat (AZM) Üretim hacmi : 100 MM OM Satış fiyatı: 8 T=OH=MH TH = 8 x 100 = 800 AZM K 8 TM = 8 x 100 = 800 AZM TK = 800 – 800 = 0 M 100

Zararına çalışan firma En uygun üretim hacmi : MM = MH ve MM yükseliyor olması Maliyet, Hasılat (AZM) Üretim hacmi : 0M Satış fiyatı: 0Q OM MM L Q1 TH = Q x İM = 0Q x 0M T=OH=MH TH = 0QKM alanı Q K TM = OM x İM = LM x 0M TM = 0Q1LM alanı TK = TH – TM = 0QKM – 0Q1LM En az zarar = QQ1LK alanı M M OM > OH

Zararına çalışan firma OM > OH Maliyet, Hasılat (AZM) Üretim hacmi : 100 Satış fiyatı: 8 AZM OM MM L 10 TH = 8 x 100 = 800 AZM T=OH=MH 8 TM = 10 x 100 = 1000 AZM K TK = 800 – 1000 = – 200 AZM En az zarar = - 200 AZM M M

Başabaş ve kapatma noktaları, Firmanın kısa dönem arz eğrisi Maliyet, Hasılat (AZM) MM OTM ODM P Q3 T,OH,MH L Q2 K Q1 M M1 M2 M3

TRP Uzun Dönem Firma Dengesi UMM = MH Maliyet, Hasılat (AZM) TH = 0QAM1 UMM TM = 0Q1LM1 KMM TK= Q1QAL A T=OH=MH Q KMM=UMM=MH KOM UOM UOM=KOM Q1 L M M1

TRP Uzun Dönem Endüstri Dengesi UMM = MH Maliyet, Hasılat (AZM) TH = 0QAM1 UMM TM = 0QAM1 UOM KOM KMM TK= 0 Q A T=OH=MH M M1 KMM=UMM=MH=OH=KOM=UOM

Monopolcü Firmanın OH ve MH Eğrileri T=OH Maliyet, Hasılat (AZM) TH= 0QKM1 veya P TH = 0PRM1 alanı QL = LK L K Q QPL = LKR T=OH R MH M M1

Monopolcü firmanın kısa dönem dengesi: MM = MH Maliyet, Hasılat (AZM) MM K M D N L MH M M1 M0 M2

KD monopolcü Firmanın Aşırı Kar Durumu MM=MH Maliyet, Hasılat (AZM) TH = 0FKM MM TM = 0PLM K F OM TK = PFKL L P R T=OH MH M M

KD monopolcü Firmanın Normal Karlılık Durumu MM=MH Maliyet, Hasılat (AZM) TH = 0FKM MM TM = 0FKM K F OM TK = 0 R T=OH MH M M

KD monopolcü Firmanın en az zararla çalışma durumu MM=MH Maliyet, Hasılat (AZM) OM TH = 0FKM L P MM TM = 0PLM K F En az zarar = FPLK R T=OH MH M M

Monopolde uzun dönem dengesi ve Fiyat farklılaştırması Uzun dönemde de aşırı karla çalışma durumu olabilir Fiyat farklılaştırılması - alt piyasaların bir birinden ayır edilmesi gerekir ( ithalat, ihracat, elektrik ve s.) - üst piyasada yüksek fiyat ve alt piyasada daha düşük fiyat uygulamasına gidilebilir

Monopolün Varlık Sebepleri Devlet tarafından yaradılması Devletin patent hakkını tanımasıyla Hammade kaynaklarının bir firmanın elinde olması Piyasa şartları

Saf monopolün bazı sonuçları İstehsalat miktarı daha az Qiymet daha yüksek Maliyet, Hasılat (AZM) A (MM) Q1 Q R T , OH MH M M M1

Oligopol Teorileri: Dirsekli Talep Modeli (Sweezy modeli) Fiyat katılılığı Maliyet, Hasılat (AZM) Tp : piyasa talep eğrisi Tp Tf : fiyat değişmelerinde firmanın karşı karşıya kaldığı talep eğrisi Tf K TfKTp : oliqopolde firmanın talep eğrisi Q Tf MHf Fiyat savaşları ve reklam MM2 MM1 Tp MHp M M

Monopollü Rekabet Teorisi Farklılaştırılmış mallar Çok sayıda firma Firmaların piyasa payının küçüklüğü Firma kararlarının diğer firmaları etkilememesi Malların homojen olmaması bu piyasasyı TRP ayıran diğer özelliği Mallardakı farklılık piyasadakı firmalara mönopolcü gücü vermektedir

Monopollü Rekabette Kısa Dönem Firma Dengesi Kısa dönemde MRP’da firma tahlilinin Monopol piyasasından farkı yoxdur Maliyet, Hasılat (AZM) MM = MH TH = 0QKM MM K Q TM = 0Q1LM OM L Q1 TK = Q1QKL T=OH R MH M M

Monopollü Rekabette Uzun Dönem Firma Dengesi Uzun dönemde firmaların normal karla çalışması TRP’na yaklaştıran özelliğidir UMM = MH Maliyet, Hasılat (AZM) TH = 0QLM UMM UOM TM = 0QLM KMM KOM TK = 0 L Q T=OH Bu piyasanın sonuçları : MM = Q beraberliği olmaz R İstehsalat hecminin UOM’in minimum seviyesinde olmaması MH M Reklam masraflarının olması M