BİYOKİMYASAL TESTLERLE BESLENME DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Biyokimyasal testler beslenme durumunun değerlendirilmesinde kullanılan en objektif yöntemdir. Yöntem geçerliliğini etkileyen etmenler nedeniyle, bireyin değerlerinin yorumlanmasında dikkatli olunmalıdır.

Beslenme durumunun değerlendirilmesinde birçok biyokimyasal test kullanılabilir. Ancak bunlardan hiçbiri tek başına beslenme durumunu değerlendirmek için yeterli değildir. Genelde beslenme durumunun değerlendirilmesinde; Öykü Fizik muayene Antropometrik ölçümlere Besin tüketim araştırmalarına bir tamamlayıcı olarak kullanılır. Birden fazla testin yorumlanması beslenme durumunu daha iyi yansıtmaktadır.

Biyokimyasal Testlerin Kullanılma Amaçları

Akut dönemde malnütrisyonun saptanması Spesifik bulgular vermeyen, potasyum yetersizliği gibi, besin ögesi yetersizliklerinin saptanması Skorbüt, beriberi, raşitizm gibi klinik bulguların doğrulanması Herhangi bir yöntemle beslenme desteği uygulanan hastaların beslenme durumlarının izlenmesi Demir, folat, B12 vitamini yetersizliğine bağlı gelişen hematolojik tanıların konması

Bulguları henüz kliniğe yansımamış besin ögesi yetersizliklerinin saptanması (demir, iyot gibi) Besin tüketim kaydı verilerinin doğruluğunun denetlenmesi (protein alım düzeyi- 24 saatlik idrar azot analizi, sebze meyve tüketimi- karotenoid düzeyleri) Hastaya verilen beslenme eğitiminin başarılı olup olmadığının değerlendirilmesi Yüksek doz supleman kullanım sonuçlarının değerlendirilmesi (A vitamini gibi)

Biyokimyasal Testleri Etkileyen Faktörler Bireye bağlı farklılıklar, Bireylerarası farklılıklar ve Laboratuvar farklılıkları biyokimyasal testlerin yorumunu etkileyen faktörlerdir.

Beslenme durumunu tüm aşamalarında yansıtabilecek duyarlı testlere ihtiyaç vardır. Bu testler; egzersiz, enfeksiyon, stres (fiziksel ve duygusal vb) gibi faktörlerden en az düzeyde etkilenen testler olmalıdır.

Beslenme durumunun göstergesi olan biyokimyasal testler; Kan (serum-plazma), kırmızı ve beyaz kan hücreleri, idrar, gaita tükürük, tırnak, saç, ter, gözyaşı anne sütü, kemik-karaciğer doku örnekleri gibi biyolojik materyallerde yapılabilmektedir. Biyolojik materyal, üzerinde laboratuvar analizleri yapılacak canlı ya da ölü biyolojik maddelerdir. Sıvı ya da katı olabilirler.

Kan proteinleri (albümin, transferrin, tiroksin bağlayıcı prealbumin, retinol bağlayıcı protein, fibronektin, somatomedin C), Kan yağları (total kolesterol, HDL kolesterol, LDL kolesterol, VLDL kolesterol, trigliserit), Hemoglobin ve hematokrit düzeyleri, Kanda ve idrarda, saçta vitamin ve mineral düzeyleri kısa ve uzun dönemde beslenme durumunun saptanmasında kullanılan değerlendirmelerdir.

Biyokimyasal yöntemlerle beslenme durumunun saptanmasındaki avantajlar İleri düzey klinik belirtiler ortaya çıkmadan metabolizma ve beslenmeyle ilgili yetersizlikler ortaya konabilir. Kesin, doğru ve tekrarlanabilir özelliği vardır. Besin tüketim sonuçlarına doğruluk katar.

Biyokimyasal yöntemlerle beslenme durumunun saptanmasındaki dezavantajlar Zaman alıcıdır. Pahalıdır. Uzman personele ihtiyaç vardır.

Beslenme Durumunu Saptamada Kullanılan Bazı Biyokimyasal Testler

Besin ögesi Test Protein Serum total protein- Albümin- Transferrin- Retinol bağlayıcı protein- Tiroksin bağlayıcı prealbumin İdrar kreatinin, 3 Metil Histidin Azot dengesi

Başlıca karaciğerde sentez edilir ve sınırlı protein alımı ile düzeyleri değişir. Viseral protein; doku fonksiyonu, onkotik basınç, enzimatik süreçlerin ve immün fonksiyonun sağlanmasında elzemdir.

Viseral protein düzeyinin değerlendirilmesi; Albümin, Tiroksin bağlayıcı prealbümin (TBP)-Transtiretin Retinol bağlayıcı protein (RBP) Transferin Somatomedin-C (İnsülin Benzeri Büyüme Faktörü I-IGF-I) Fibronektin ölçümleri ile yapılır.

Plazma Proteinlerinin Özellikleri Viseral Proteinler Yarılanma Ömrü Normal Değer Yükselme Albümin 14-20 gün 3.5-5.5 g/dL Dehidratasyon Transferrin 8-10 gün 200-250 mg/dL Gebelik Hepatit Anemi TBP 2-3 gün 15.7-29.6 mg/dL Kronik böbrek yet. RBP 12 saat 2.6-7.6 mg/dL Böbrek yet. Viseral Proteinler Yarılanma Ömrü Normal Düzey Fibronektin 4-24 saat 1.82±0.16 mg/dL Somatomedin C 2-6 saat 60-122 ng/mL

İdrar Kreatinin Kreatin karaciğerde amino asitlerden (glisin, arginin, metionin) sentezlenen kas kütlesi içinde toplanan, enerji depolayan bir bileşiktir. Kreatin yıkımı ile ortaya çıkan kreatinin yağsız vücut kütlesinin göstergesidir. Bu amaçla idrarla (24 saatlik) atılan kreatinin değerlendirilir. İdeal idrar kreatinin 24 saatlik idrarda; Erkek için 23 mg/İdeal Vücut Ağırlığı (kg)/gün Kadın için 18 mg/İdeal Vücut Ağırlığı (kg)/gün

Kreatinin Boy İndeksi (KBİ) denilen bir değer hesaplanır. KBİ (%) = Ölçülen İdrar Kreatini İdeal İdrar Kreatini x 100 Değerlendirme %80-100 Yeterli %80-60 Orta düzeyde < %60 Ağır düzeyde kas kaybı

İdrar 3-Metil Histidin İdrar 3-metil histidin (3-MH) aminoasidi ölçümleri teorik olarak iskelet kası protein kütlesinin büyüklüğünün ve turnoverının ölçülmesinde kullanılabilir. Bu amino asitin büyük bir kısmı kas liflerinde aktin ve miyozin olarak yer alır. Aktin ve miyozin katabolize olduğu zaman, 3-MH salınır ve protein sentezi için tekrar kullanılmaz. Başka bir metabolizmaya uğramadan idrar ile atılır. Bu doğrultuda yetişkinlerde kas protein sentezi ve katabolizması dengedeyse, 3-MH atımı kas kütlesini yansıtmalıdır.

Azot (Nitrojen) Dengesi Azot dengesinin saptanması vücutta protein kullanımının ölçüsüdür. Yiyeceklerle alınan azotla, idrar-dışkı-solunum ve diğer yollarla atılan azot eşitliğidir. Vücuda alınan azottan (protein), idrarla atılan azotun çıkarılması ile saptanır. Gaita, ter, saç, deri ve tırnakla da azot kaybı olmaktadır.

Yöntemde 24 saatlik idrar toplanması kullanımını sınırlandırmaktadır. Azot alımı=Protein alımı (g/24 saat) 6.25 Azot atımı (g/24 saat)= İdrar üre azotu + 4 Azot dengesi= Azot alımı-Azot atımı 6.25= Azot çevirme faktörü 4= Deri-dışkı-saç vb yollarla kaybedilen azot miktarı 4= Deri-dışkı vb yollarla kaybedilen miktar. 6.25= Azot çevirme faktörü Yöntemde 24 saatlik idrar toplanması kullanımını sınırlandırmaktadır.

Besin ögesi Test Lipitler Demir İyot Çinko Fosfor Magnezyum Serum trigliserit, serum kolesterol, HDL, LDL, VLDL kolesterol Demir Hemoglobin (Hb), Hematokrit (Hct), Serum demiri, serum ferritin, transferin doygunluğu, total demir bağlama kapasitesi, Ortalama korpüsküler hacim (MCV) İyot İdrar iyot, serum iyot, iyot uptake Çinko Serum-idrar-saç-doku Zn Fosfor Serum-idrar fosfor Magnezyum Serum Mg, idrar Mg

Kalsiyum Serum Ca, serum Alkalen fosfataz Bakır Seruloplazmin Vitamin A Serum karoten, serum retinol, serum RBP Vitamin D Serum 25-OH D3, 1, 25-OH2 D3, Alkalen fosfataz Vitamin E Serum veya plazma tokoferol, K vitamini Plazma K vitamini, Protrombin zamanı, Tiamin İdrar tiamin, eritrosit-transketolaz aktivitesi Riboflavin Plazma ve İdrar riboflavin, Eritrosit glutation reduktaz aktivitesi Niasin İdrar N-metilnikotinamid

Eritrosit ve serum folik asit, Pridoksin Plazma pridoksal fosfat Vitamin B12 Serum B12, Schilling testi Biotin Serum biotin Pantotenik asit Serum pantotenik asit C Vitamini Plazma,-idrar-platelet askorbik asit