BANKA İŞLEMLERİ VE TEKNİKLERİ Yrd. Doç. Dr. Burcu Gürol

Banka İşlemleri ve Teknikleri Dersi Hakkında; Bankaların şube bazında yapmış oldukları temel işlemlerin belirlenmesi ve tanımlanması, mevduat hesabının açılışı, kredi ve kredi türleri, iskonto işlemleri, iştirak işlemleri, çek işlemleri, kabul poliçesi, gayrimenkul kredi işlemleri, müşteri cari hesaplarının açılış ve kapanışı, kredi kartları, bireysel bankacılık işlemleri vb. bu dersin konularını oluşturmaktadır.

Bu dersin sonunda öğrenciler; 1) Banka işlemlerini bir bütün halinde tanımlar ve bir banka İşletmesinde kaynak - kullanım ilişkisini kurabilir. 2) Özkaynaklara ilişkin temel kavramları ve fonksiyonlarını tanımlar ve işletme için önem ve yeterliliğini tartışabilir. 3) Banka yabancı kaynakları içinde mevduatın yerini ve önemini kavrar ve mevduata ilişkin uygulamaları bilir. 4) Diğer yabancı kaynakların nasıl ve nerelerden sağlanabileceğini ve yöntemlerini açıklayabilir. 5) Kredilere ilişkin temel kavramları tanımlar, uygulamayı bilir ve kredi riskini en aza indirebilme yöntemlerini tartışabilir. 6) Kaynakların karlı ve verimli şekilde diğer değişik kullanım yollarını tartışabilir. 7) Hizmet işlemlerini tür ve uygulama olarak bilir, gelir ve müşteri portföyünü artırıcı yol ve yöntemleri tartışabilir. 8) Mevduat bankaları dışındaki bankaların kaynak ve kullanım yöntemlerini,sistemdeki yerlerini ve ilişkilerini açıklayabilir.

1. Haftanın Konuları Banka işlemlerinin; mahiyetine, bilanço esasına ve diğer esaslara göre gruplandırılması Ders kapsamında; Bankaları, faaliyetlerini, türlerini tanıyacak, ne işlemler yaptıklarını ve bu işlemlerin ne şekilde gruplandırıldıklarını öğreneceğiz.

Bankalar Ekonomiye banknot ve kaydi para gibi ödeme araçları sağlayan, nakdi sermaye ve sermayeyi temsil eden haklarla (menkul değerlerle) ilgili ticareti meslek haline getiren ve özellikle nakit kullanılmaksızın yürütülen başkaca finansal hizmetleri ve ödeme işlemlerini yapan kuruluşlardır.

BANKALARIN EKONOMİK İŞLEVLERİ 1. Kredi Alışverişinde Güveni Sağlama 2. Fon Birikimini Sağlama 3. Vade Uyumlaştırma 4. Kredilere Aracılık 5. Tasarrufları Saklama 6. Ulusal ve Uluslararası Ticareti Geliştirme 7. Kaydi Para Yaratma 8. Para Politikalarının Etkinliğini Geliştirme

BANKALARIN EKONOMİK İŞLEVLERİ 1. Kredi Alışverişinde Güveni Sağlama Fon fazlası olanlar ile fon ihtiyacı olanlar arasında kredi alış-verişinin meydana gelebilmesi için ödünç verenin ödünç alana güvenmesi şarttır. Bu güveni sağlayan kurumların başında ise bankalar gelmektedir.

2. Fon Birikimini Sağlama Bankalar, fon fazlası olan ekonomik birimlerin küçük/büyük fonlarını toplayarak, işletmelerin, devletin ve bireylerin kredi taleplerini karşılama olanağı sağlarlar.

3. Vade Uyumlaştırma Bankaya yatırılan mevduatın büyük bir bölümü vadeleri geldiğinde geri çekilmezler ve bankalara her gün para girişleri devam eder. Bu sayede bankalar kredi ihtiyacı olan ekonomik birimlere uzun vadeli kredi verebilir.

4. Kredilere Aracılık Bankalar gerek firmaların gerekse de bireylerin paraya olan gereksinimlerinin karşılanmasını kolaylaştırır. Piyasa akışkanlığı bu sayede artmış olur

5. Tasarrufları Saklama Bireyler yapmış oldukları tasarrufların güvenle korunacağı ortamlara ihtiyaç duyarlar. Bankalar bireylerin tasarruflarının güvenle saklandığı ve aynı zamanda nemalandığı yerlerdir.

6. Ulusal ve Uluslararası Ticareti Geliştirme Bankacılık sistemi geliştirdiği ve uyguladığı çeşitli ödeme ve kredilendirme yöntemleri, finansal kiralama, faktöring, forfaiting gibi finansman teknikleri, teminat mektupları, vesaik mukabili ödeme ve akreditif gibi ödeme yöntemleri sayesinde ticaretin hızlı ve güven içinde gerçekleşmesine katkı sağlarlar.

7. Kaydi Para Yaratma Kaydi para, bankaya yatırılan mevduatın kanuni karşılık düşüldükten sonra tekrar kredi olarak verilmesidir. Kaydi para çek vasıtasıyla mevduatın bir hesaptan diğer hesaba devredilmesi yoluyla tedavül eder

8. Para Politikalarının Etkinliğini Geliştirme Merkez bankalarının para politikasına ilişkin olarak kullandıkları reeskont faiz oranları, açık piyasa işlemleri, karşılık oranları gibi tüm araçlar, ancak gelişmiş bir bankacılık sistemi aracılığı ile ekonomi üzerinde etkili olabilir.

BANKA TÜRLERİ FAALİYET KONULARINA GÖRE BANKALAR Tek Amaçlı Bankalar: Müşterilerinden gelen büyük tutarlı kredi taleplerini karşılamak üzere başka firmalardan ve uluslar arası para ve sermaye piyasalarından büyük tutarlı fon sağlayan, çok geniş bir iş alanına sahip olan, müşterileriyle çok yakın ilişki içinde olan, hızlı karar alıp uygulayabilen, az sayıda şube ve uzmanla çalışan bankacılık sistemidir.

Çok Amaçlı Bankalar (Perakendeci Bankalar):Genellikle her türlü bankacılık hizmetini görebilecek bir yapıda örgütlenen bankalardır.

ÖRGÜTLENME ALANLARINA GÖRE BANKALAR: Yerel Bankalar: Sadece bir il ve ilçe merkezinde faaliyet gösteren bankalardır. bu bankaların tek şubeli olması şart değildir ancak tüm şubeleri aynı yörede faaliyet göstermektedir. Bölgesel Bankalar: Faaliyetlerini bir ülkenin belirli bir coğrafyasında yürüten bankalardır.

Ulusal Bankalar: Tüm ülke genelinde faaliyet gösteren bankalardır Ulusal Bankalar: Tüm ülke genelinde faaliyet gösteren bankalardır. En yaygın banka türü olup, genellikle çok şubelidir. Uluslararası Bankalar:Uluslararası finans merkezlerinde faaliyet gösteren, dünya üzerinde yaygın bir şube ağı olan, işlem hacmi itibariyle yerli ve yabancı müşterilerine toptancı veya perakendeci bankacılık hizmetleri sunan bankalardır

Kıyı Bankaları (Off-shore): Denetimin ve vergilendirmenin asgari düzeyde olduğu yerlerde konvertibl paralar üzerinden işlem yaparak, çok uluslu şirketlere ve uluslararası girişimlere hizmet verir.

MÜLKİYET YAPILARINA GÖRE BANKALAR Özel Bankalar: Sermayesinde kamu payı bulunmayan, özel kişi ve kuruluşların sahip olduğu bankalardır. Kamu Bankaları: Sermayelerinin tümü kamuya, yani kamu adına hazineye ya da diğer kamu tüzel kişilerine ait bankalardır. Karma Bankalar: Sermayeleri hem gerçek hem tüzel kişilerce, hem de kamu kurumlarınca karşılanan bankalardır.

Yabancı Bankalar: Sermayeleri yabancı kişi ve kuruluşlara ait olan bankalardır. Holding Bankacılığı: Bir bankanın doğrudan veya dolaylı olarak, bir ya da birden çok bankayı yönetmesi olarak ifade edilebileceği gibi, bir bankanın yönetim ve denetiminin bir holdinge bağlı olması olarak da ifade edilebilir. Holding bankacılığına yönelmenin temelinde ise bankayı elinde bulunduran grup ve holdinglere daha kolay kaynak aktarma isteği yer almaktadır.

EKONOMİK FAALİYETLERİNE GÖRE BANKALAR Merkez Bankaları: Merkez Bankaları, ticaret bankalarının ortaya çıkmasından sonra, toplumdaki sosyal be iktisadi gelişmelerin bir gereği olarak doğmuşlardır. merkez bankaları ülkedeki bankacılık sisteminin ve parasal yapının düzenleyicisidir.

Mevduat Bankaları (Ticari Bankalar): Ticari bankalar genel olarak mevduat kabul eden kredi kurumları olarak adlandırılır. Ticaret bankaları, topladıkları mevduatı sanayi ve ticaret kesimine kredi olarak kullandırarak finansman ihtiyaçlarını karşılayan bankalardır.

Yatırım Bankaları: Yatırım bankaları, mevduat toplama yetkisi olmayan, geniş şube ağının olmaması nedeniyle bankacılık gizmet ürünlerinin tamamını sunamayan ve ticaret bankalarına kıyasla ticari faaliyetleri sınırlı olarak yerine getiren bankalardır.

Kalkınma Bankaları: Hükümet tarafından yapılan kalkınma planları çerçevesinde, kalkınmada öncelikli yöre ve sektörlere yönelik finansman sağlamak amacıyla kurulan bankalardır.

Katılım Bankaları: Katılım bankaları faiz yerine, kar ve zarara katılma esasına göre fon toplayan, doğrudan nakit kullandırma yerine ticaret ve ortaklık esasına göre fon kullandıran bankacılık türüdür.

BANKACILIKTA TEMEL KAVRAMLAR Plasman: Bankaların sermaye, mevduat, reeskont imkanları gibi imkanlar ile yaratmış oldukkları kaynakları gelir elde etmek üzere menkul, gayrimenkul veya kredi gibi varlıklara dönüştürmesidir. Moralite: Köken olarak karakter, uygun davranış anlamına gelmekte olup, bankacılıkta müşterinin yapılan istihbarat sonucunda ahlaki riskini düzeyini belirtmek için kullanılır. Temerrüt: Borcun vadesinde ödenmemesi, ödemenin gecikmesi durumu ve kredi sözleşmesine aykırılık nedeniyle bankanın tazminat isteme hakkını ifade eder.

Cari hesap: Bankaların şubeleri nezdinde müşterileri adına açtıkları, para yatırma, çekme, ödeme emri gibi nakit işlemlerinin hesap sahiplerince serbestçe yapılabildiği vadesiz hesaplardır. Mudi: Bankada adına açılmış olan mevduat hesabına para yatıran, bankada mevduat sahibi gerçek kişilere denir. Valör: Faiz hesaplamalarında başlangıç olarak kabul edilen tarihtir. kredi hesaplarına alacak kaydedilen hareketler için valör, işlemin yapıldığı günü takip eden ilk iş günü, borç kaydedilen işlemler için ise işlemin yapıldığı gün olarak kabul edilmektedir.

Vade: Bir kredi veya mevduat işleminden önce tespit olunan ve işlemin ne zaman son bulacağını gösteren tarihtir. tüm hukuki süreçler, faiz hesaplamaları ve teminat işlemleri bu tarihe göre yürütülmektedir. Nakit Ankes: Bankalar bir ekonomik mal olan para üzerinden gelir elde etmekte olan kurumlardır. Taahhütleri yerine getirmek üzere kasalarında belirli miktarda nakit değer bulundurmak zorunda olan bankalar gün sonunda elindeki fazla banknot ve dövizleri TCMB’nin en yakın ilgili şubesine götürerek, o bankaya ait olan hesaba yatırır, böylece ihtiyaç fazlası olan parasal değeri TCMB hesaplarında değerlendirilir.

Çek Takası: Çeklerin bankalar arasında hesaben ödenmesini sağlayan bir ödeme sistemidir. Bankalar müşteriler tarafından kendilerine verilen ve başka bir bankaya ait olan çekleri tahsil edilmek üzere yollanan çeklerle karşılaştırarak takas ederler. Virman: Gerçek veya tüzel kişi bir müşterinin aynı bankada açılmış olan hesapları arasında para transfer edilmesi işlemidir.

EFT: Bankalararası elektronik fon transfer sistemidir EFT: Bankalararası elektronik fon transfer sistemidir. TC Merkez Bankası öncülüğünde kurulmuş olan, yurt içinde bankalararası para transferinde kullanılan elektronik sistemdir. EMKT: Elektronik menkul kıymet transferi sistemidir. Kambiyo: Para ya da para yerine geçen belgelerin değiştirilmelerine özgü işlemlerdir. Para alım ve satımı ile ilgili işlemleri kapsar. Dış ticarette ise dövizli işlemler anlamına gelmektedir.

SWIFT: Dünya bankalararası finansal iletişim birliği (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications), merkezi Brüksel’de bulunan bir kurumdur. SWIFT, yurtiçinde EFT benzeri ancak uluslar arası alanda bankaların elektronik haberleşme ve fon transferini sağlayan sistemdir. IBAN: Bankalarda her bir müşteri hesap numarasını uluslararası ölçekte tanımlamak suretiyle, para transferlerinin hatasız ve hızlı bir şekilde gerçekleşmesini sağlamak amacıyla oluşturulan banka hesap numarasıdır.

Faiz: Ekonomik olarak bir mal olan paranın zaman değerine denir Faiz: Ekonomik olarak bir mal olan paranın zaman değerine denir. Diğer bir tanıma göre ödünç alınan paranın kullanımı için verilen fiyattır. Adat: Faiz hesaplamasında kullanılan ve faize esas olacaka para miktarı ile gün sayısının çarpılması ile elde edilen rakamdır.

Komisyon: Bankalar tarafından, herhangi bir kaynak maliyeti gerektirmeden gayrinakdi işlemler ve risk doğurmayan hizmetler karşılığında alınan bedeldir. Masraf: Bankaların yaptıkları hizmetler nedeni ile elde ettikleri gelirlerdir. Örneğin kredi işlemlerinden alınan dosya masrafı, EFT masrafı, havale masrafı gibi. Kesinti: Devlet adına kaynakta KKDF, BSMV ve stopaj gibi yükümlülükleri nedeni ile brüt faiz üzerine yapılan eklenti veya faiz üzerinden indirimlerdir.

KKDF: Kaynak Kullanımını Destekleme Fonudur KKDF: Kaynak Kullanımını Destekleme Fonudur. KKDF, kar üzerinden hesaplanarak resmi kurumlara ödenmek üzere banka tarafından müşterilerinden tahsil edilmektedir. BSMV: Banka Sigorta Muameleleri Vergisidir. BSMV, kar üzerinden hesaplanarak resmi kurumlara ödenmek üzere banka tarafından müşterilerinden tahsil edilmektedir. Stopaj: Vergilerin gelir elde edildiği anda devlet adına kaynağında kesilmesi yöntemidir. Türkiye’de ücretlerin ve faiz gelirlerinin vergisi bu yöntemle kaynakta kesilmektedir.

Teminat: Banka müşterisine tahsis edilmiş olan nakdi ve gayrinakdi kredilerin vadelerinde geri ödenmemesi riskine karşılık olarak banka alacağının tamamen veya kısmen güvence altına alınmasını sağlayan her türlü menkul veya gayrimenkul değerler ile garanti, kefalet ve sözleşmeden elde edilmiş olan haklardır. İpotek: Kredinin geri ödenmeme riskine karşılık taşınmaz malların teminat gösterilmesidir. Bankaya tapuda üzerine belge ile ipotek konulmuş olan taşınmazı paraya çevirerek alacağını tahsil etme hakkı vermektedir.

Rehin: Bir borcun ödenmesinin temini amacıyla borçlu tarafından alacaklıya verilen ve borç ödenince geri alınan kıymetli maldır. Temlik: Bir hakkın ya da alacağın bir başka kimseye ya da bankaya devredilmesidir. Bankacılıkta bir teminat türü olarak kullanılır.

Kefil: Sözleşmeyi kredi borçlusu ile birlikte imzalayan ve bu sözleşmeden kaynaklanan her türlü borç ve yükümlülüklerden müşterek ve müteselsilen sorumlu olan gerçek veya tüzel kişidir. Ekspertiz Raporu: Arsa, konut, işyeri, taşıt araçları gibi gayrimenkullerin değerlerinin tespiti için lisanslı ve yetkili kişilerce objektif kriterlere uygun biçimde yazılı olarak hazırlanan değerleme raporudur.

Marj: Kredi kullandırırken alınan teminat ile karşılığında ödenecek kredi arasındaki farktır. Uygulanan marj oranı, bankanın krediyi tahsil edememesi halinde anapara, faiz ve diğer masrafları karşılayacak düzeyde olacak şekilde tespit edilir. Bazı uygulamalarda ise marj yerine Kredi-teminat oranı (loan to value:LTV) kullanılmaktadır. Bu oran ile 100 birimlik teminata karşılık verilebilecek maksimum kredi tutarı ifade edilmektedir.

Pari Passu: Bankacılıkta kredi işlemlerinde teminat türü ve miktarı tespit edilirken diğer finans kurumlarının müşteri ile çalışma koşulları da dikkate alınmakta olup, gelen eğilim daha düşük miktar ve değerde teminat alınmaması yönündedir. Pari Passu, Latince kökenli bir kelime olup, “aynı muameleye tabi”, “eşit olarak” anlamlarında kullanılmaktadır.

Banka İşlemlerinin Gruplandırılmaları Mevduat İşlemleri Kredi İşlemleri Hizmet İşlemleri