HAREKET ve FONKSİYON GELİŞİMİ GELİŞİM TEORİLERİ haz: yrd.doç.dr. Eda akbaş

Normal Motor Gelişim İnsanlarda normal gelişim yetenekleri ve becerileri döllenmeyle başlar. Doğumdan sonra ise gelişim döllenmeyle başlayan sürecin devamıdır. İnsan gelişimi, çocuğun değişim geçirmesiyle yaşam boyu görülür.

Normal Motor Gelişim Döllenme Embriyo- 2.hafta-3.ay Fetüs- 3.ay-doğum Yenidoğan-0-1ay Bebeklik-1ay-2yaş İlk çocukluk-2yaş-3yaş Oyun çağı-3yaş-5yaş Okul çağı- 6yaş-12yaş Ergenlik- 12yaş-18yaş Genç yetişkinlik- 19yaş-35yaş Yetişkinlik-35yaş-65yaş Yaşlılık- 65yaş sonrası

Normal Motor Gelişim Cocukluk cağındaki değişim, yetişkinlik dönemiyle karşılaştırıldığında oldukça hızlıdır. Özellikle yaşamın ilk 24 ayı boyunca görülen kazanımlar, kaba ve ince motor becerilerdeki değişimler belirgindir.

Normal Motor Gelişim İnsanda; Kaba motor İnce motor Kognitif Dil Kişisel ve sosyal davranışlar gelişir.

Gelişim Teorileri Bir kişi ile diğerleri arasındaki farkları anlamaya, sağlıklı motor davranışları sağlamak ve negatif etkileri en aza indirmek için bu faktörleri en iyi şekle getirecek yolları keşfetmeye çalışmışlardır. İnsanın motor ve diğer davranışlarının gelişiminin nasıl olduğuyla ilgili birçok teori ileri sürülmüştür.

Gelişim Teorileri Fizyoterapistlerin büyüme ve gelişmenin fiziksel yönlerini daha geniş ve derin anlamaya ihtiyaçları vardır. Bu yüzden bir çocuğun fiziksel gelişimini yeterince belirten bu gelişimsel teoriler fizyoterapiyle ilişkilidir.

OLGUNLAŞMA TEORİSİ Fiziksel, psikososyal ve kognitif gelişimi içeren bebek ve çocuk gelişiminin tüm yönleriyle ilgilidir. Hiyerarşik teorileri kaynak gösterir. Bayley, Piaget, McGraw, Gesel tarafından 1900’ ların başlarında geliştirilmiştir. Nancy Bayley’ in 1930’ lardaki çalışmaları: mental ve motor gelişim için standart skalalar oluşturulmuştur.

dil Sosyal-emosyonel motor Adaptif davranış kognitif

Gelişimin olgunlaşma teorileri tüm fetal, bebek ve çocuk mental ve motor gelişiminde yaygın olan normal gelişimsel sıranın önemini belirtir. Buna göre; Gelişimin normal sırası santral sinir sisteminin (SSS) olgunlaşmasıyla gelişir ve SSS gelişimin itici gücüdür.

DAVRANIŞ TEORİLERİ Gelişimin davranışsal teorileri Pavlov, Skinner ve Bandura’nın çalışmalarından köken alır. Bir uyarı-cevap yaklaşımı kullanımıyla şartlı davranış üzerinde durur.

Özel bir davranışı negatif veya pozitif olarak güçlendiren bir cevap yaratmak için çevrede manuple edilen uyarı aracılığıyla değiştirilen davranışı savunur.

Fizyoterapist, verilen tedavi modalitesinin uygulanmasının frekansı, yoğunluğu, oranı gibi parametreleri manuple ettiği zaman bir uyarı-cevap yaklaşımı kullanır.

Tatmin edilebilir bir davranışı ortaya çıkarmak için çevreyi kontrol ettikleri zaman kullanılabilir. Örneğin; Fizyoterapist, dikkati çok dağınık bir çocuğu, tedavi için sessiz bir odada hareket ettirebilir. Çocuğun verilen görevi devam ettirme yeteneğini geliştirmeyi amaçlar.

Davranışları özel davranışlar için pozitif veya negatif uyarıyla şartlanmıştır. Örneğin; Eller ve dizler üzerinde emekleme ile lokomasyon kısa bir süreyi kapsar. Bu dönem çocuğa emeklemenin rahatsız ve yaralanmaya açık olduğunu öğretir ve biran önce yürüme dönemine geçmesini sağlar (pürüzlü yüzeyler)

DİNAMİK SİSTEM TEORİSİ 3. ve son gelişimsel teoridir. Bu teori 1967’ de Berstein’ in orijinal çalışmasını temel alır ve Thelen, Horak, Heriza, Shumway-Cook ve Wollacott tarafından modifiye edilmiştir. Sadece bir sistem (örn:SSS) gelişimi yönetmede rakipsiz değildir. Bebekte ve çocukta motor davranışlar temel sıra ve zamanlamaya göre gelişirken, gelişimsel kilometre taşlarının kalitesi birçok faktör tarafından değişebilir.

SSS’ nin baskın faktör olduğunu, gelişimi düzenleyici-yönetici olduğunu dikkate alır. Bebek ve çocuk gelişiminin doğrusal olmayan birçok intrinsik ve ekstrinsik faktör sonucu görüldüğünü vurgular.

Genetik kalıtım Genetik dizilimde hatalar ve mutasyonlar Zayıf fetüs/çocuk beslenmesi Fetüsün ve bebeğin toksinlere, kimyasal maddelere maruz kalması Irk Prenatal bakım kalitesi Çocukluk dönemi pratikleri Sosyoekonomik düzey Hastalık süreci Travma

Fırsatlar Kognitif yetenekler Uyarı seviyesi Çocuklarda ve yetişkinlerde yeni motor becerileri öğrenme motivasyonu genel durumu etkiler.

Çevresel kirleticiler Sigara içilen çevrede büyüyen çocuklarda motor becerilerin gelişiminde gecikme ve büyüme geriliği olabilir.

Fırsat Merdiven çıkma; evinde basamak çıkmayla mücadele eden çocuklar

Yetersiz yetiştirme ve sevgi

Ailesel ve çevresel çocuk yetiştirme pratikleri Sürekli sırtüstü yatırılan bebeklerde yüzüstü pozisyonda başkontrolü, önkollar üzerinde kendini destekleme, dönme daha yavaş gelişir.

Dinamik sistem teorisi Anatomik, fizyolojik ve davranışsal nitelikleri üzerinde diğer vücut sistemlerinin etkisini dikkate alır. Bu diğer sistemler; periferal sinirler, kas-iskelet, kardiyopulmoner sistemlerdir.

Dinamik sistem teorisi İnsanda motor gelişim ve davranışlar, dinamik çevresel özelliklerin, santral patern jenaratörlerinin, periferal duyusal girdinin, spinal ve supraspinal yapıların etkisi altındadır. Periferden gelen duyusal afferentler, hareketin önemli regülatörüdür. Merkezi olarak ortaya çıkmış paternlerin değişimine yardım eder, böylece hareketler çevreye ve göreve daima uyum sağlar.

Dinamik sistem teorisi, 21 Dinamik sistem teorisi, 21.yüzyılda fizyoterapistler tarafından kullanılan motor gelişim teorisine en yakın olandır. Çünkü bu yaklaşım gelişimin ve büyümenin çeşitli değişkenler ile etkileşimini dikkate alır.