BEBEKLİK DÖNEMİ

Bu bölüm; Baran, G., 2011. Çocuk Gelişimine Giriş. Çocuk Gelişimi (Edit:N. Aral ve G. Baran),17-51, İstanbul: Ya-Pa Yayınları. Sağlam, M. ve Aral, N. 2014. Bebeklik Döneminde Gelişim. Aileler ve Öğretmenler Tüm Yönleriyle Özel Bebekler ve Çocukların Gelişimi ve Etkinlik Örnekleri (Edit: S. Yıldırım Doğru ve A. Şükran), 107-123, Ankara: Eğiten Kitap Yayınları. kaynaklarından yararlanılarak hazırlanmıştır.

Bu dönemde bebekler fiziksel, motor, bilişsel, dil, sosyal ve duygusal yönden oldukça hızlı bir gelişim gösterir. Bebeklerde görülen değişimler gelişim alanlarına göre ele alınacaktır

FİZİKSEL GELİŞİM AĞIRLIK Normal zamanında doğan bebeklerin ağırlığı 2500-5000 gram arasında değişir. Bebekler doğumdan sonraki ilk birkaç günde ağırlıklarından bir miktar kaybeder, ancak sonrasında hızlı bir şekilde kilo almaya başlarlar. Bebekler haftada ortalama 150-200 gram alırlar.

AĞIRLIK İlk yılın sonunda bebeğin ağırlığı, doğum ağırlığının yaklaşık üç katı ağırlığa ulaşır. Bir yaşından sonra, bebek yürümeye başlar, yürüme ile birlikte hareketlerde artış görülür.

BOY UZUNLUĞU Bebeğin normal koşullarda ortalama olarak boy uzunluğu 45-53 cm arasında değişir. Doğumdan itibaren bebeğin boyu hızlı bir şekilde artmaya başlar, birinci ayın sonunda yaklaşık 2- 3 cm., dördüncü ayın sonunda ise yaklaşık 8- 10 cm.dir.

DİŞ GELİŞİMİ Çocukların çoğu ilk dişlerini altıncı- yedinci ayda çıkarır. Ancak daha önceki dönemde de ilk dişini çıkaran çocuklar vardır. Diş çıkarma yaşı genetik durumdan ve kemik gelişim hızından etkilenmektedir. Bebek16. aya kadar diş çıkarmamış ise diş çıkarma gecikmiş olarak değerlendirilir.

DİŞ GELİŞİMİ Çocuklar iki buçuk- üç yaşında toplam 20 süt dişinin hepsi tamamlanır. Süt dişlerini belli bir sıra takip ederek çıkarır. İlk kalıcı diş, beş- yedi yaşları arasında çıkan birinci büyük azıdır. Daha sonra süt dişlerinin çıkma sırasına göre, süt dişleri dökülerek yerine kalıcı dişler çıkar.

BEDEN ORANI Yeni doğan bebeklerin beden oranı ile yetişkinlerin beden oranı arasında belirgin bir farklılık vardır. Bunun nedeni yeni doğan bebeklerin bedenlerinin üst kısımlarının alt kısımlarına oranla daha büyük ve yapılı olmasıdır.

Bu oran yetişkinlerde sekizde bir (1/8) oranındadır. BEDEN ORANI Yeni doğan bir bebeğin başı, diğer beden organlarına göre daha büyüktür. Başın uzunluğu, toplam beden uzunluğunun yaklaşık dörtte biri (1/4) büyüklüğündedir. Bu oran yetişkinlerde sekizde bir (1/8) oranındadır.

Bu nedenle oyuncaklarıyla rahatça oynamasına izin verilmelidir. MOTOR GELİŞİM Bebek hareket yeteneğini kazandıkça denemelere girişir, nesneleri alır, ağzına götürür, yere vurur ve bu sayede çevresini araştırır, zihinsel gelişim için gerekli hammaddeleri toplar. Bu nedenle oyuncaklarıyla rahatça oynamasına izin verilmelidir.

2. ay: Bebek oturur pozisyonda başını dik tutabilir 2. ay: Bebek oturur pozisyonda başını dik tutabilir. Oda içinde dolaşan bir kimseyi izleyebilir. Karın üstü yatırıldığında, baş ve omuzlarını kaldırabilir. 3. ay: Bebek oturur durumda başını dimdik tutabilir. Karın üstü yatırıldığında kollarına dayanarak doğrulabilir. Gözleri önünde gezdirilen bir nesneyi başını çevirerek her iki yönde izleyebilir.

4. ay: Bebek sırtüstü yatarken eline verilen çıngırağı tutar ve sallayabilir. Uzatılan bir kalemi yakalayıp tutabilir. 5. ay: Bebek yattığı yerde yuvarlanarak ters dönebilir ve ulaşabildiği oyuncakları alabilir. Kendisine uzatılan bir nesneye elini uzatabilir.

6. ay: Bebek destekle uzun süre oturabilir 6. ay: Bebek destekle uzun süre oturabilir. Elleriyle ayaklarını tutabilir. Sırt üstü yatarken başına konan örtüyü çekip alabilir. 7. ay: Bebek bu ayda bir süre desteksiz oturabilir. İki elinde de birer nesne tutabilir. Oyuncağı bir elinden ötekine geçirebilir.

8. ay: Bebek kollarından tutulunca doğrulup oturabilir 8.ay: Bebek kollarından tutulunca doğrulup oturabilir. Sırt üstü yatarken karnı üstüne dönebilir. İki elinde birer oyuncak varken, birini bırakıp üçüncüsünü alabilir. 9. ay: Bebek, destekle ayakta durabilir, yürüme hareketleri yapabilir. Yalnız başına oturup durum değiştirebilir.

10. ay: Bebek yardımsız ayağa kalkabilir 10. ay: Bebek yardımsız ayağa kalkabilir. Gösterilince iki küpü bir fincanın içine koyabilir. Emeklemesi hızlanmıştır. Baş ve işaret parmaklarını kullanarak büyük nesneleri kaldırabilir. 12. ay: Bebek elinden tutulunca yürüyebilir. Ayakta iken yerdeki bir oyuncağı eğilerek alabilir. Elinde iki küp varken bir üçüncüsünü alabilir.

15. ay: Bebek yardımsız yürüyebilir 15.ay: Bebek yardımsız yürüyebilir. Kollarını ve bacaklarını kullanarak basamakları tırmanabilir. Su kabını tutup ağzına götürebilir. İki küpü üst üste koyabilir. Bir kaba oyuncaklarını doldurabilir. 18.ay: Bebek yürüyebilir, sendeleyerek koşabilir. Üç küple bir kule yapabilir. Bir kitabın sayfalarını çevirebilir.

21. ay:Bebek beş küple kule yapabilir 21.ay:Bebek beş küple kule yapabilir. Küpleri yan yana sıralayarak tren yapabilir. Ellerinden tutulursa basamaklardan inebilir. 24.ay:Bebek kapıyı aç gibi kısa komutları anlayıp yerine getirebilir. Topu atabilir, tekme vurabilir.

BİLİŞSEL GELİŞİM Bebek bu dönemde kendini dış dünyadan ayrı bir varlık olarak algılayamaz. Bu nedenle kendi dışındaki nesnelerin hareketlerinden habersizdir. Bunu tam olarak ancak iki yaşa (24 aya) yaklaştığı sırada anlayabilir. İlk iki yılda bilişsel gelişimde görülen değişim süreci aylara göre aşağıda açıklanmıştır.

0-4 ay arası: Bu dönemde Nesnelerin seslerine tepki gösterebilir. Görsel alanı içine giren nesneleri gözleyebilir ve sesin geldiği yöne bakmaya başlar. Bebek bir aylık olduğunda haz duymak için basit hareketleri denemeye başlar. Elinin hareketlerini izler. Bu hareketten memnun kalan bebek hareketi tekrarlamaya başlar ve buna birinci döngüsel tepkiler denilir.

4-8 ay arası: Bu dönemde bebek görme ve dokunma duyuları arasında koordinasyon gösterebilir. Jestleri ve hareketleri taklit edebilir. Bu aşamada görme ile alma düzenlenir. Bebek dört buçuk aylık olduğunda gördüğü nesneyi yakalayabilir. İnsanların ya da nesnelerin kaybolup tekrar ortaya çıktığı “cee” oyunlardan çok hoşlanır.

Yaklaşık yedinci aya geldiğinde bebeğiniz artık özel birine bağlanmış olup bu kişi genelde annesidir. Özel bir bağlılık geliştirdiği annesinden ayrı kaldığında, bu duruma olumsuz tepki gösterir. Sekizinci aydan sonra bebek, yabancılardan korkmaya başlar, yabancılarla tanıdığı kişiler arasında belirgin biçimde ayrım yapabilir.

12-18 ay arası: Bu dönemde bebek çevresindeki insanlara, olaylara görsel açıdan büyük ilgi duyar. Kendisine uzatılan nesneyi uzanarak alabilir ve bir elinden diğerine geçirebilir, altını üstüne çevirip, dikkatini yoğunlaştırabilir. Küçük nesneleri başparmağı ve işaret parmağını kullanarak eline alabilir. Oyuncağını düşürdüğünde doğru yöne bakıp oyuncağı arayabilir.

Bu dönemin önemli kazanımlarından biri nesnenin sürekliliğinin kazanılmasıdır. Nesne sürekliliğinin kazanılması ile bebek görüş alanı dışına çıkan nesne ya da kişilerin aslında yok olmadıklarını kavramış olurlar.

18-24 ay arası: Nesneleri ayırt etme ve nesnelerin ortak özelliklerini bulma becerisi gelişir. Bebek aynı renkteki küpleri eşleştirebilir, benzer nesneler içinde en büyük ve en küçük nesneyi gösterebilir. Bu dönemde bebek sorulduğunda resim üzerinde yüzdeki organları(ağız, burun, göz gibi) gösterebilir, küpleri üst üste koyup bozabilir.

Doğumdan başlayarak dil gelişimi çeşitli aşamalardan geçer. Bebeğin dil kazanma süreci “konuşma öncesi dönem” ve “konuşma dönemi” olmak üzere iki aşamada gerçekleşir.

Konuşma öncesi dönem yeni doğan dönemi (ağlama), gığıldama, mırıldanma, mırıldanmanın tekrarı dönemlerinden oluşur.

AĞLAMA İlk iki ayı kapsar. Bu dönemde yeni doğanın davranışlarının çoğu istem dışıdır. Konuşmanın gelişiminde arama, emme, yutma refleksleri önemli bir yer tutar. İlk üç haftada çıkarılan sesler farklılaşmamış, amaçsız, anlamsız rastgele çıkarılan seslerdir. İkinci üç haftalık dönemde farklılaşmış seslerin ortaya çıktığı görülür.

İki-dört ay arasında görülür. GIĞILDANMA İki-dört ay arasında görülür. Rastgele olarak çıkarılan “a, u, o” gibi ünlü seslerini uzatan bebek daha sonra da bu seslerin sonuna “h” ekleyerek “ah, uh” şeklinde sesler üretir. Bu dönemde ses üretimi hâlâ refleksif olarak gerçekleşir.

MIRILDANMA Dört-altı aylar arasında görülür. Bu dönemde bebeğin ses mekanizması üzerindeki kontrolü artar. Bebek, dili yuvarlama ve ileri uzatma becerisini gösterir, memnuniyetini belirten sesler çıkarır. Bebeğin bu dönemde çıkardığı sesler amaçlı sesler haline dönüşür. Bebeğin “ma-ma-ma”, “ba-ba-ba” gibi sesleri tekrar etmekten hoşlanır. Bebek bu dönemde “b, m, p” gibi dudak seslerini çıkarır. Kendi kendine konuşmaya başlar

MIRILDANMANIN TEKRARI Altı-dokuz aylar arasında görülür. Bu dönem, ses oyunlarının tekrarı dönemidir. Bebek ses üretimi ile işitmeyi birleştirebilir, işitilen sesleri tekrarlayabilir. Bu aşamada bebek çevredeki dilin niteliklerini kazanmaya başlar. Ünlü-ünsüz birleşimlerinin tekrarıyla “ba-ba-ba”, “de-de-de” “ma-ma-ma” şeklinde görülür. Bebek ses oyunlarında ritim kullanmaya başlar.

Konuşma Dönemi ; ses sözcük, tek sözcük, iki sözcüklü ifadeler, üç ve daha fazla sözcüklü ifadeler ve gramer kurallarına uygun konuşma dönemlerini kapsar. Konuşma döneminin aşamalarından ses sözcük, tek sözcük ve iki sözcüklü ifadeler dönemi bebeklik döneminde görüldüğü için aşağıda bu dönemler açıklanacaktır.

SES SÖZCÜK DÖNEMİ Dokuz-on iki aylar arasında görülür. İnsan sesleri bilinçli bir şekilde taklit edilir. Bebek sık sık mırıldanarak yetişkin konuşmasına benzeyen dizeler oluşturur

TEK SÖZCÜK DÖNEMİ On iki-on sekiz aylar arasında görülür. Bebek gerçek konuşmaya geçer. Sözcüklerin gerçek bir sözcük olarak kabul edilmesi için bu sözcüğün, belli bir durum ya da nesneyi belirtmek üzere tutarlı ve doğru olarak kullanması gerekir.

İKİ SÖZCÜKLÜ İFADELER DÖNEMİ On sekiz-yirmi dört aylar arasında görülür. Bu dönemin başında bebekler sözcükleri birleştirir. Bebek iki yılın sonuna doğru sözcüklerin birbiriyle olan ilişkilerini anlayarak onları yan yana getirerek farklı anlamlar ifade etmeye çalışır.

Baba gel”, “Top at” şeklinde oluşan iki sözcüklü cümleler, isim ve fiillerden oluşur. Yalnızca anlam taşıyan sözcüklerden oluşan bu cümleler, telgraf konuşması olarak ifade edilir. İki kelimenin birleşmesinden oluşan konuşma tarzı ile bebek, kendi ana dilinin gramer yapısını öğrenmeye başlar.

SOSYAL DUYGUSAL GELİŞİM Bebeklik döneminde bebek yetişkinlere bağımlı olduğu gibi aynı zamanda çok hızlı büyür ve gelişir. Bebekte mutluluk, kızgınlık ve korku duyguları ön plana çıkar. Bunun yanında bebek bakarak ya da değişik sesler çıkararak çevreleri ile iletişim kurmaya başlar

Bebeklik dönemini olumsuz yaşayan, diğer bir ifadeyle temel güven duygusundan yoksun olarak yetişmiş bebekler ileriki yaşamlarında sosyal ilişki kurmaktan kaçınma, çekingen, kaygılı, gergin, kararsız, karamsar ve kendine güvensiz olma gibi kişisel özellikler taşıyabilir.

Çevrelerindeki kişilere öfke ve mutluluk sinyalleri vererek tepkide bulunur. Örneğin; bir aylık bebeğin yüz ifadesi hala belirsiz, anlaşılmaz olmakla birlikte, giderek daha çok anlam taşımaya başlar. Göz teması kurabilir.

3 AYLIK Üç aylıkken gülümseyerek ya da ses çıkararak ilgi çekmeye, iletişim kurmaya çalışır, gülümsemesine tüm vücudu ile eşlik ederek ellerini açar, kollarını kaldırır ve bacağını hareket ettirir, bazı hareket ve yüz mimiklerini taklit edebilir.

4 AYLIK Dört aylık olduğunda ilgisi çocuklara yönelir. Gıdıklanma ve iletişim halinde güler. Oyun oynayabilir ve oynadığı oyun kesildiğinde tepki verebilir. On ikinci haftada tanıdıkları yüze ve seslere karşı gülümser. Gülümseme duruma bağlı olarak değişebilir. Bebek duygusal ifadelerini kontrol etmeye ve farklı duygusal ifadeleri göstermeye başlar.

6-8 AYLIK Altı- sekiz ay arasında kendisine bakan kişiye farklı davranarak bağlanma evresine ulaşır. Bu dönemden iki yaşa kadar olan süreçte ise kendisine bakan tanıdığı kişiye bağlanır. Bir yaşından sonra tek kişiye olan bu bağlılığı başka kişilere de yayılır.

1-3 YAŞ Bir yaşından sonra, duygularını düzenlemede yetişkinlerden yardım alır. Uyarıcı olayın devamı olmaksızın uzun bir süre mutlu kalabilir. İki-üç yaşta duygusal ifadeler, iletişim durumlarıyla yakından ilişkili olmaya devam eder. “Benim” kelimesini kullanmaya başlayan, olaylar ve kişilerle daha yakından ilgilenen iki yaş bebeği benmerkezcidir.