BANKA İŞLEMLERİ VE TEKNİKLERİ Yrd. Doç. Dr. Burcu GÜROL

2. Hafta Bankalarda Sermaye Derlenmesi Bu dersin sonunda öğrenciler; Bankaların nasıl kurulduklarını, iradi tasfiyelerinin nasıl yapıldığını, bilançolarının nasıl olduğunu, özsermayelerinin nasıl derlendiğini öğreneceklerdir.

Bankaların Kuruluşu Bankaların kuruluş şartlarını Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunca (BDDK) belirlenir. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun 01.11.2006 tarihinde, 26333 sayılı resimi gazetede yayınlanan yönetmelik (Varlık Yönetim Şirketlerinin Kuruluş Faaliyet Esasları Hakkında Yönetmelik) 5411 sayılı Bankacılık Kanununu 93 ve 143’üncü maddelerine dayanılarak, varlık yönetim şirketlerinin kuruluş ve faaliyetlerine ilişkin usul ve esasları düzenlenmiştir. 19.10.2005 tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanununun yayımı tarihinden önce kurulmuş olanlar da dâhil olmak üzere varlık yönetim şirketleri ve faaliyetleri bu yönetmelik hükümlerine tâbidir. 

Türkiye’de bir bankanın kurulmasına veya yurt dışında kurulmuş bir bankanın ilk şubesinin açılmasına, bu konunda öngörülen şartların yerine getirilmesi kaydıyla Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunun en az beş üyesinin aynı yönde oyuyla alınacak kararla izin verilir.

İzin için yapılacak başvurulara ve iznin verilmesine ilişkin usul ve esaslar kurulca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. İzne ilişkin karar, başvurunun yapıldığı ya da başvuruda eksiklik bulunması hâlinde, istenilen bilgi ve belgelerin tamamlandığı tarihten itibaren üçay içinde ilgiliye bildirilir. Eksiklerin altı ay içinde giderilmemesi hâlinde başvuru geçersiz sayılır.

Kuruluş Şartları Anonim şirket şeklinde kurulması, Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması, Kurucularının bu kanunda belirtilen şartları haiz olması, Yönetim kurulu üyelerinin bu kanunun kurumsal yönetim hükümlerinde belirtilen nitelikleri ve planlanan faaliyetleri gerçekleştirebilecek mesleki tecrübeyi haiz olması, Öngörülen faaliyet konularının planlanan mali, yönetim ve organizasyon yapısı ile uyumlu olması,

Nakden ve her türlü muvazaadan (hileli durumdan) âri olarak ödenmiş sermayesinin en az otuz milyon Türk Lirası olması, (Kuruluş için gerekli olan asgari sermaye, her yıl Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan yıllık üretici fiyat endeksinin iki katının gerektirdiği miktarı geçmemek üzere kurul kararıyla artırılabilir.) Ana sözleşmesinin bu kanun hükümlerine uygun olması, Kurumun etkin denetimini engellemeyecek şeffaf ve açık bir ortaklık yapısı ve organizasyon şemasına sahip olması, Konsolide denetimini engelleyici nitelikte herhangi bir hususun bulunmaması,

Öngörülen faaliyet konularına ait iş planlarını, kuruluşun mali yapısı ile ilgili projeksiyonlarını sermaye yeterliliğini de içerecek şekilde, ilk üç yıl için bütçe planını ve yapısal örgütlenmesini gösteren bir faaliyet programını iç kontrol, risk yönetimi ve iç denetim sistemi de dâhil olmak üzere ibraz etmesi şarttır.

Banka Kurucularında Aranan Şartlar a) Müflis (iflas etmiş olmak) veya konkordato (bir şirketin borçlarını ödeyemeyecek duruma gelmesi ve bunu ilan etmesi ve sonrasında alacaklıların alacaklarını belli bir plana göre tahsil edebilmeleri için kendi aralarında bir anlaşma yapmaları) ilan etmiş olmaması, b) Tasfiyeye tabi tutulan bankerler, bankalar, sigorta şirketleri, para ve sermaye piyasalarında faaliyet gösteren kurumlarda ve Fona devredilen bankalarda doğrudan veya dolaylı olarak yüzde on ve daha fazla bir oranda pay sahibi olmaması, c) Hakkında 14 üncü madde uyarınca işlem yapılmakta olan bir bankada doğrudan veya dolaylı olarak yüzde on ve daha fazla bir oranda pay sahibi olmaması,

d) Taksirli suçlar hariç olmak üzere affa uğramış olsalar bile ağır hapis veya beş yıldan fazla hapis yahut basit ve nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolaylı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları, resmi ihâle ve alım satımlara fesat karıştırma, karapara aklama veya devlet sırlarını açığa vurma, vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs ya da iştirak suçlarından dolayı hüküm giymiş bulunmaması, e) Banka kurucusu veya ortağı olmanın gerektirdiği mali güç ve itibara sahip bulunması, f) İşin gerektirdiği dürüstlük ve yeterliliğe sahip olması, g) Tüzel kişi olması hâlinde, risk grubu ile birlikte ortaklık yapısının şeffaf ve açık olması şarttır.

Banka Bilançolarının Özellikleri  Ticari bir işletme olarak bankaların belirli bir dönem içerisinde nasıl çalıştıklarını ve amaçlarına dönük olarak nasıl bir performans sergilediklerini değerlendirebilmenin yolu bankalara ait finansal tabloları incelemektir. Bu finansal tablolar içerisinde en önemli ikisi bilanço ve gelir tablosudur.           Bir bankanın nasıl çalıştığını anlamanın en iyi yolu bankanın varlıkları ile yükümlülüklerini özetleyen bilançosunu incelemektir. Çift taraflı kayıt sisteminin bir gereği olarak, bilanço bilinen bir temel özdeşliğe dayanır;           Varlıklar = Borçlar + Sermaye           Aktifler             Pasifler           Kaynak: (http://www.ekodialog.com/finansal_eko/fin_eko_konulari6.html)

Banka Bilançosu Neden Diğer İşletme Bilançolarından Farklı? İhtisas muhasebesi kavramı

BANKA BİLANÇOSUNDA AKTİF HESAPLAR REZERVLER Zorunlu Rezervler Serbest Rezervler MENKUL KIYMETLER Kamu Özel Kesim KREDİLER DİĞER VARLIKLAR

BANKA BİLANÇOSUNDA PASİF HESAPLAR MEVDUAT MEVDUAT DIŞI KAYNAKLAR Interbank TC Merkez Bankası Uluslararası Menkul Kıymetler DİĞER PASİFLER

REZERVLER Tüm bankalar çeşitli kaynaklardan elde ettikleri fonların bir kısmını nakit veya nakde kolayca çevrilebilen varlıklarda tutarlar. Bankaların bu şekilde davranmalarının iki nedeni vardır. Ø       Zorunlu Rezervler : Yasa gereği bankalar topladıkları mevduatın belirli bir oranına karşılık gelen kısmı merkez bankasındaki bir hesapta tutmakla yükümlüdürler. Zorunlu rezervler adı verilen bu tür rezervlerin hesaplanmasında esas olan zorunlu rezerv oranı ise merkez bankası tarafından belirlenmektedir. Ø       Serbest rezervler : Bankalar serbest rezervler adı altında ek rezerv bulundurmaktadırlar. Bankalar, acil nakit ihtiyaçlarını karşılayabilmek ve piyasada karşılaşabilecekleri karlı fırsatları değerlendirebilmek için, topladıkları fonların bir kısmını nakit veya nakde kolayca dönüştürülebilen varlıklarda kullanmayı tercih ederler.

MENKUL KIYMETLER Bankanın gelir getirici varlıkları arasında ter alan kredilerden sonraki ikinci tür varlık, bankanın portföyünde yer alan menkul kıymetlerdir. Burada sözü edilen menkul kıymetlerin tamamı borç ifade eden tahvil ve bono türü menkul kıymetlerdir.

KREDİLER Bankalar, finansal sistemde üstlendikleri temel fonksiyon olan fon transferleri fonksiyonunu, fon fazlası olanlardan topladıkları fonları, fon açığı olan ekonomik birimlere aktararak yerine getirirler. Bu aktarma mekanizmalarından bir tanesi, fon ihtiyacı olan birimlerin çıkarttıkları menkul kıymetleri satın almak, diğeri de bunlara kredi açmaktır. 

DİĞER VARLIKLAR Bankalar sadece kredi ve menkul kıymet şeklinde varlıklara sahip değildirler. Bu sınıflandırmaya dahil edilemeyen sabit varlıklar (binalar, bilgisayar sistemleri gibi) ve iştirakler başta olmak üzere sahip olunan diğer varlıklar bu kalem içerisinde yer almaktadır. 

MEVDUAT  istendiği zaman veya belirli bir vade sonunda geri alınmak üzere bankaya yatırılan fonlardır. Banka açısından değerlendirildiğinde, mevduat, bankanın mevduat sahiplerinden aldığı borcu ifade eder. 

MEVDUAT DIŞI KAYNAKLAR Tahvil ve bono ihracı : Ülkemizde uzun yıllar yaşanan yüksek enflasyon nedeni ile Türk bankacılık sisteminin bu yöntemle sağladığı fonların topla kaynaklar içindeki payı %0’a yakındır. Merkez bankasından borçlanma : Reeskont kredisi olarak adlandırılan fon kaynağıdır. Diğer bankalardan borçlanma : Bankalar arası (İnterbank) piyasalar aracılığı ile sağlanan bu kaynaklar genellikle kısa vadeli kaynaklardır. Bankaların rezerv açıklarını ve acil nakit ihtiyaçlarını karşılamada kullanılan kaynaklar olarak değerlendirmek gerekir. Türk bankacılık sisteminde toplam kaynakların yaklaşık %7’si bu sayede sağlanmaktadır. Uluslararası piyasalardan sağlanan krediler : En önemli kaynaktır. Toplam kaynakların yaklaşık %9’u uluslararası piyasalardan sağlanan kredilerden oluşmaktadır. Alınan bu kredilerin çok büyük bir bölümü sendikasyon kredilerinden meydana gelmektedir.

DİĞER PASİFLER Ödenecek vergiler, diğer karşılıklar ve yukarıdaki sınıflandırmaya dahil edilmeyen kaynakların yer aldığı gruptur.

  Fon kaynakları temelde iki grupta toplanmaktadır: Ø       Öz kaynaklar Ø       Yabancı kaynaklar

BANKALARDA SERMAYE BANKALARDA ÖZKAYNAK, Ana sermaye ve Katkı sermayeden oluşur.

Ana Sermaye: Çekirdek sermaye + ilave ana sermaye

Çekirdek Sermaye: Bankanın tasfiyesi halinde alacak hakkı açısından diğer tüm alacaklardan sonra gelen ödenmiş sermaye, Hisse senedi ihraç primleri, Yedek akçeler, Türkiye Muhasebe Standartları uyarınca özkaynaklara yansıtılan kazançlar, Dönem net kârı ile geçmiş yıllar kârı, İştirakler, bağlı ortaklıklar ve birlikte kontrol edilen ortaklıklardan bedelsiz olarak edinilen ve dönem karı içerisinde muhasebeleştirilmeyen hisseler.

Yedek Akçe: Yedek akçeler, bankaların 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve ilgili kanunlar ile ana sözleşmelerine göre ayırdıkları yedek akçelerin toplamından bilançoda yer alan net dönem zararı ile geçmiş yıllar zararı toplamının düşülmesi suretiyle hesaplanır.

Bankaların tasfiyesi için izin gerekli midir?

Bankaların İradi Tasfiyesi Bankaların bankacılık faaliyetlerine son vermesi kurulun denetimine ve iznine bağlıdır. Kurulun izin vermesini takiben 3 ay içinde tasfiye işlemlerine başlanır. Tasfiyeye başlayan banka tasfiye işlemini Türkiye çapında basımı ve yayını yapılan en az iki gazetede birer hafta ile 3 defa ilan etmek zorundadır.

Bankaların İradi Tasfiyesi Tasfiyeye giren banka her türlü mevduat veya katılım fonu ile emanet ve cari hesap bakiyelerini ve diğer borçlarını, vadeli olsalar bile vadelerini beklemeden son ilan tarihinden itibaren iki ay içinde işlenmiş faiz veya varsa kar payı ile birlikte iade etmek zorundadır

Bankaların İradi Tasfiyesi İlan tarihinden itibaren iki ay içinde sahibi tarafından alınmayan her türlü mevduat, katılım fonu, emanet ve alacaklar, iki aylık sürenin sonunda 15 gün içerisinde Kuruma aktarılır. Kurum bu kendine devredilen bu değerleri 10 yıl saklar ve her yılın başında değerlerini ilan eder. 10 yılsonunda elde kalan değeri Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna devreder

KAYNAKLAR Kaynak: http://www.ekodialog.com