TEZGAH , ÜRETİM HATTI VB İÇİN EKONOMİK ANALİZ Prof. Dr. Emin KAHYA - Proje Yöneticisi

PARAMETRELER

Parametreler, Yatırım tutarı, Faiz oranı, Devrelik gelirler, Devrelik giderler, Ekonomik ömür, Hurda değer

Yatırım Tutarı Yatırımın tedariki için yapılan tüm harcamalardır. Yatırım için; peşin ödeme, borç ödemeleri, sigorta, taşıma, montaj , eğitim vb. giderleri kapsar.

Faiz Oranı Yatırımdan beklenen en az faiz oranıdır Faiz Oranı Yatırımdan beklenen en az faiz oranıdır. Tasarruf faiz oranı ile mukayese edilerek belirlenir. Yatırımın ekonomik ömrü boyunca geçerli olacak faiz oranıdır.

Faiz Oranı Yıllık enflasyon oranı %7 için; Reel faiz %20*it kabul edilip, iy,min = 1,20*it = 1,44*f iy,min = %10,08 Belirlenmiş bir reel faiz oranı (%3) dikkate alınarak, iy,min = (1 + ir)*(1+ f)-1 iy,min = (1,03)*(1,07)-1 = %10,21

Devrelik Gelirler Yatırımın ekonomik ömrü boyunca, her devre elde edilecek gelirlerdir. Yatırım bir makina alımı ise, üretilecek mamülün devrelik talep miktarı (q) ve satış fiyatından (p) hareketle belirlenebilir. 1.devre için; q1 : talep miktarı p1 : satış fiyatı Ag,1 = p1 * q1

Yatırımın ekonomik ömrü boyunca, her devre yapılan giderlerdir. Devrelik Giderler Yatırımın ekonomik ömrü boyunca, her devre yapılan giderlerdir. i. İşletim (işgücü, hammadde, enerji vb), 1.devre için; q1 : talep miktarı d1 : birim maliyet (d) Am,1 = d1 * q1

ii. Bakım onarım giderler Ab,1 Devrelik Giderler ii. Bakım onarım giderler Ab,1 NOT : Tezgahlar kullanıldıkça, önceki döneme göre daha fazla arıza meydana gelir. Dolayısıyla bakım onarım masrafları enflasyon oranından daha fazla oranda artar. Örneğin, ilk yıl ortalama haftada bir arıza meydana gelirken, ikinci yıl iki haftada üç arıza olabilir. Bu özellik, bakım onarım masraflarının hem enflasyon ve hem de arıza sayısı vb artışı nedeniyle daha fazla gider ile artabileceğini göstermektedir.

Ekonomik Ömür Yatırımın ekonomik kullanım süresidir Ekonomik Ömür Yatırımın ekonomik kullanım süresidir. Aynı veya benzer varlıkların ömürleri veya bakım masrafları dikkate alınarak belirlenebilir. Vergi Usul Kanunu’nda varlıkların ömürleri (amortisman süresi) tesbit edilmiştir.

Normal Amortisman Oran (%) Varlık Türü Faydalı Ömür (Yıl) Normal Amortisman Oran (%) Gayri Maddi İktisadi Kıymet­ler: İmtiyaz hakları (Franchi­sing), patent, formül, dizayn, örnek kalıp, teknik bilgi (Know-how), format, telif hakkı ve benzeri kalemler, lisans, kullanım hakkı ve izni veya devlet kurum ve kuruluşları tarafından verilen diğer haklar (İşletme hakkı gibi) ve bunların benzerleri 15 %6,67 Binalar Beton Ahşap, Kerpiç Fabrika, atölye, istasyon, garaj, kazan dairesi binaları (beton)   50 20 40 %2 %5 %2,5 Asansörler (Yük, insan vb.) 10 %10 Makine ve Donatım (taşıma, sigorta, gümrükleme ve montaj giderleri dahil) Kaynak makinesi 5 %20 Savunma sanayiine ilişkin makine ve teçhizat imalatında kullanılan iktisadi kıymetler Madencilik: Metalik ve metalik olmayan minerallerin maden olarak çıkarılmasında, öğütülmesinde, kullanılma­sında ve bu tip materyallerin diğer şekillerde özel olarak hazırlanmasında kullanılan iktisadi kıymetler Atıkların Ayrıştırılmasının ve Kaynakların Geri Dönüşümü­nün Yapıldığı İktisadi Kıy­metler İşyerinde Kullanılan Mobilyalar, Ekipmanlar ve Diğer Demirbaşlar (Bu sınıf, masa, mobilya, sandalye, banko, kontuar, dolap ve ofiste kullanılan iletişim araçları gibi kıymetler ile işletmelerde müşteriler için tahsis edilen oturma gruplarını içerir.) Kişisel bilgisayarlar, el bilgisayar­ları (PDA), sunucu bilgisayarlar (Server) 4 %25 Projeksiyon cihazları, slayt makinesi, tepegöz, sinema film makinesi, video konferans cihazı, stüdyo tipi veya mobil olarak kullanılan alıcı cihazları v.b. Fotokopi makinası Elle Veri İşlenen Araçlar: Daktilo, hesap makinesi, para sayma makineleri, fotokopi makineleri, faks cihazları, kopyalayıcı ekipmanlar ve benzerleri Otomobiller ve taksiler (Jipler ve arazi taşıtları dahil) Otobüs, Minibüs, Midibüsler Traktör, biçerdöver, tohum temiz­leme ve sınıflandırma makineleri ve bunlar gibi tarımda kullanılan makine, teçhizat ve tertibat Uçak ve helikopterler Televizyonlar Cep telefonu ve cep telefonu araç kiti 3 %33,33

Hurda Değer Ekonomik ömür sonundaki satış değeridir Hurda Değer Ekonomik ömür sonundaki satış değeridir. Hurda değer tamamen piyasa şartlarında oluşur. Aynı veya benzer varlıkların piyasa satış fiyatından hareketle belirlenebilir.

FORMÜLLER

A : Devrede (başında veya sonunda) yatırılan eşit taksit tutarı, A1 : 1.devre sonunda yatırılan taksit tutarı, g : Geometrik değişen taksit tutarları için, taksit tutarlarının artış oranı G : Aritmetik değişen taksit tutarları için, taksit tutarlarının artış miktarı n : Taksit (devre) sayısı i : Devrelik faiz oranı (yatırımdan beklenen minimum faiz oranı) P : Peşin değer F : Gelecek değer

DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ

Ekonomiklik Esaslı Yöntemler Yatırımın, sadece ekonomik olup olmadığını belirler. Peşin değer yöntemi Gelecek değer yöntemi Devrelik değer yöntemi

Yatırımın ekonomik ömrü boyunca, tüm gelirler ile giderlerin belirli bir faiz oranı üzerinden peşin değerleri toplamının belirlenerek mukayese yapılması esasına dayanır. Ag,j : j. devredeki gelir, Am,j : j. devredeki gider, iy,min : Yatırımdan beklenen minimum faiz oranı,

Kârlılık Esaslı Yöntemler Yatırımın gelirlerinin en az giderlerini karşılayacak kadar olması için gerekli olan faiz oranı araştırılmaktadır. Yatırımın gerçek kârlılığını göstermektedir. İç kârlılık oranı yöntemi Dış kârlılık oranı yöntemi Kârlılık indeksi

Süre Esaslı Yöntemler Yatırımın ne kadar sürede gelirleri ile giderlerini karşıladığı, kendini ne kadar sürede amorte ettiğini tesbit etme esaslı yöntemlerdir. Geri ödeme süresi yöntemi

VERGİ VE AMORTİSMAN DAHİL EDİLMEDİĞİNDE EKONOMİK ANALİZ

ÖRNEK Barış Makine Ltd. Şti ÖRNEK Barış Makine Ltd. Şti., yeni bir ürünün üretiminde kullanmak üzere bir adet CNC tezgahı satın almak istemektedir. Tezgahın satın alınması, taşıması, montaj, eğitim masrafları 1.700.000 TL’dır. Tezgahın ekonomik ömrü 8 yıl olup bu sürenin sonundaki hurda değeri 300.000 TL tahmin edilmektedir.

Yıllık talep miktarı 1.000 birimdir. Tezgahın işletimi esnasında, İşletim gideri ilk yıl 800 TL Satış fiyatı ilk yıl 1.200 TL Tamir bakım masrafı ilk yıl 150.000 TL İzleyen yıllarda enflasyon oranında (%10) artan beklenmektedir.

Yıllık enflasyon oranı %10 ve bu yatırımdan beklenen yıllık faiz oranı en az %15 olduğuna göre, yatırım ekonomik midir?

Değerlendirmenin (ekonomik analiz) yapılabilmesi için tüm gelir ve giderlerin başlangıç anındaki (peşin) değerleri hesaplanmalıdır.

GELİRLER Satış gelirleri Ag,1 = 1.200*1.000 =1.200.00 TL, izleyen yıllarda %10 artar. Ps = 7.182.168,40 TL

Hurda geliri PHD = 300.000*(1,15)-8 PHD = 98.070,5 TL  

İşletim gelirleri Hurda geliri, Ps = 7.182.168,4 TL PHD = 98.070,5 TL Gelirlerin peşin değerleri toplamı Pgelir = 7.280.238,90 TL

MASRAFLAR Yatırım tutarı Py = 1.700.000 TL

İşletim giderleri İlk tutar 800*1.000=800.000 TL, izleyen tutarlar %10 artar. Piş = 4.788.112,3 TL

Tamir-bakım masrafları İlk tutar 150.000 TL, izleyen tutarları %10 artan. Pb = 897.771 TL

MASRAFLARIN PEŞİN DEĞERLERİ TOPLAMI Pgider = Py + Piş + Pb Pgider = 1.700.000 + 4.788.112,3 + 897.771 Pgider = 7.385.883,4 TL

Yatırımın ekonomik olabilmesi için; PD = Pgelir – Pgider Pgelir = 7 Yatırımın ekonomik olabilmesi için; PD = Pgelir – Pgider Pgelir = 7.280.238,90 TL Pgider = 7.385.883,4 TL PD= - 105.644,4 < 0 Yatırım ekonomik değildir.

VERGİ VE AMORTİSMAN DAHİL EDİLDİĞİNDE EKONOMİK ANALİZ

ÖRNEK Bir işletme, A mamülünü üretmek üzere, Ocak 2017 ayı başında 7.500 TL tutarında bir tezgah satın almak istemektedir. Tezgahın ekonomik ömrü 5 yıl (varsayımdır), kapasitesi 1000 birimdir.

Üretilecek mamülün yıllık talep miktarları; 2017 yılı için birim maliyet 2,5 TL ve satış fiyatı 6 TL’dır. İzleyen yıllarda enflasyon oranında (%10) artmaktadır. Yıl 2017 2018 2019 2020 2021 Talep 700 800 750 950 900

Yıl Talep Birim Gider Yıllık Gider Birim Gelir Yıllık Gelir 1 700 2,5 1750 6 4200 2 800 2,75 2200 6,6 5280 3 750 3,03 2272,5 7.26 5445 4 900 3,33 2997 7,99 7191 5 1000 3,66 3660 8,78 8780

Yıllık Amortisman = 7.500 / 5 = 1.500 TL (5 yıl boyunca sbt)   5 yıl kullanılmış böyle bir tezgahın şimdiki değeri 2.500 TL FHD = 2500(1,10)5 = 4026,28 TL

BİLEŞENLER t0 T1 T2 T3 T4 T5 Gelirler   4.200 5.280 5.445 7.191 8.780 Hurda Değer 4.026,28 İlk yatırım Gid. 7.500 İşletim Gid. 1.750 2.200 2.272,5 2.997 3.660 Amortismanlar 1.500 Vergilendirilebilir Gelir 950 1.580 1.672,50 2.694 7.646,28 Kurumlar Vergisi (%25) 237,50 395 418,13 673,50 1,911,57 Vergi Sonrası Kâr (Net Nakit Akışı) -7.500 2.212,50 2.685 2.754,37 3.520,50 7.234,71

PD = -7.500 +2.212,50*(1,15)-1 + 2.685*(1,15)-2 + 2.754,37*(1,15)-3 +3.520,50*(1,15)-4 + 7.234,71*(1,15)-5 PD = 3.875 > 0 Yatırım ekonomiktir.