11 B İ L İ ŞSEL GEL İ Ş İ M İ N KURAMSAL TEMELLER İ

22 Bilişsel (Zihinsel) Gelişim  Biliş nedir?  Dünyayı tanıma,anlama ve ö ğ renmeyi içeren tüm zihinsel faaliyetler karşılı ğ ı kullanılan bir kelimedir.

33 Bilişsel gelişim nedir?  Bireyin düşünmede, akıl yürütmede, bellek ve kavrama sistemlerinde meydana gelen de ğ işmelerdir.

44 Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı  Yetişkinlerin dünyayı anlama biçimi ile çocukların dünyayı anlama biçiminin bir birinden farklı oldu ğ unu savunmuş  Bu farklılı ğ ı incelemiş ve insanların dünyayı algılamasına yarayan bilişsel yapıları açıklamaya çalışmıştır.  “Ö ğ rencilere yeni bilgi ö ğ retmekten çok düşünmeyi ö ğ retmek daha önemlidir.”

55 Bilişsel gelişimle ilgili kavramlar 1.Şemalar 2.Uyum(adaptasyon) Özümleme (Asimilasyon) Uyumsama(akomodasyon) 3. Dengeleme 4. Örgütleme

66 Şema Yeni bilgi Uyum (Adaptasyon) Özümseme (Asimilasyon) Uyumsama (Akomodasyon) Şema denge dengesizlik denge

77 1.Şemalar  Şema en temel zihinsel yapıdır.  Çocu ğ un çevresi ile etkileştikçe geliştirdi ğ i davranış ve düşünce kalıplarına karşılık gelir.  Olgunlaşma süreci içinde yeni yeni şemalar geliştirilir.  Şemalar, problemi anlama, çözme, dünya ile baş etme yolları olarakta düşünülür.

88  Şemaları sayesinde birey çevreyi organize eder ve uyum sa ğ lar.  Şemalar basit veya karmaşık olabilir.  Şemalar davranışsal olabilece ğ i gibi bilişsel de olabilir.  Çocuklar yetişkinlerden daha az şemaya sahiptir.  Gelişim arttıkça şemalarda da belirgin farklılıklar oluşmaya başlar.

99 2.Uyum(Adaptasyon)  Birey çevresiyle etkileşerek, çevreye ve çevresindeki de ğ işikliklere uyum sa ğ lar.

10  İ nsanlarda var olan uyum yetene ğ i, bir birinin tamamlayıcısı olan iki süreci içermektedir.  Özümleme(asimilasyon), bireyin yeni karşılaştı ğ ı durum, nesne ve olayları kendisinde önceden var olan zihinsel yapının içine yerleştirmesi olayı.  Bilinenlerle yeni durumu anlamaya çalışma söz konusudur.  Uyumsama(akomodasyon),yapılan özümleme sonucu, o zamana kadar alışılagelmiş davranış örne ğ ine uymayan yeni ve farklı bir davranış ortaya koymaktır.

11  Uyumsamada;  Yeni şemalar yaratmada ya da önceden var olan şemaların kapsam ve niteliklerini de ğ iştirerek yeni edinilen deneyimlerin gerektirdikleri uygun davranımlar söz konusur. Birey sürekli kullanılan özümleme ve uyumsama süreçleri sayesinde dış gerçekli ğ e uyum sa ğ layarak bilişsel gelişim dönemlerinde ilerler.

12  Zihnimizdeki bilgiler ve şemalar dengelenme e ğ ilimindedir; ama zihin her zaman dengede duramaz.Yeni edinilen bilgiler onun dengesini bozar.  Piaget göre zihin gelişimini  Denge – dengesizlik – (yeniden)denge süreci olarak tanımlamak mümkündür.  Denge ve dengesizlik durumu yaşam boyu devam eder. 3.Dengeleme

13 4.Örgütleme (organizasyon)  Piaget zihindeki düşünce yada bilgi parçaların sürekli olarak ilişkilendirilmeye veya bütünleştirilmeye çalışıldı ğ ını varsayar ve bu mekanizmaya örgütleme diyor.  Amcasını tanıması, dedesini tanıması amcasının dedesinin o ğ lu oldu ğ unu kavraması gibi.  Piaget uyum ve örgütleme’ye birlikte fonksiyonel de ğ işmezler adını vermektedir.

14 Bilişsel gelişimi etkileyen faktörler 1. Olgunlaşma 2. Deneyim/yaşantı 3. Sosyal geçiş (Toplumsal aktarım) 4. Dengeleme

15 1.Olgunlaşma  Bireyin, belli bilişsel düzeylere gelebilmesi ve bilişsel etkinliklerde bulunabilmesi için biyolojik, psikolojik ve toplumsal olarak hazır olma halidir.

16 2.Deneyim  Çocukların sosyal ve fiziksel çevreyle gerçekleştirdikleri her türlü etkileşim ve yaşantılardır.  Kısaca bireyin geçmişten bu güne getirdi ğ i her türlü tecrübe ve bu tecrübeleri hatırlayabilme kabiliyeti.  Piaget göre iki tür deneyim vardır. - fiziksel(nesnelerin fiziksel özellikleri) - mantıksal-matematiksel (eylemlerinde bir iç düzenleme yolu ile bilgiye ulaştıran)

17 3. Sosyal geçiş  İ çinde bulunan toplum ile kurulan iletişim bilişsel gelişimi etkiler.

18 4.Dengeleme  Zihin dengeleme e ğ ilimindedir.Yeni gelen bilgi bilişte gerilim oluşturur.Bu dengesizlik giderilerek ö ğ renme oluşur. Denge–yeni uyarıcı-dengesizlik-adaptasyon-üst denge

19 Piaget’e göre ö ğ renme, denge – dengesizlik, tekrardan denge sürecidir.

20 Bilişsel gelişim kuramının dört temel kuralı vardır:  Evreler, de ğ işmez bir şekilde belli bir sıra ile ortaya çıkarlar.  Gelişimsel evreler arasında bir sıra vardır. Sonraki evre önceki evrelerin kazanımlarını da içerir.  Bireysel farklılıklar nedeni ile her birey kendisine göre gelişim gösterir.  Her dönemin tipik bir gelişim özelli ğ i vardır.

21 Bilişsel Gelişim Dönemleri  Duyusal – motor dönem (0-2 yaş)  İ şlem öncesi dönem (2-7 yaş)  Kavram öncesi dönem (2-4 yaş)  Sezgisel dönem(4-7 yaş)  Somut işlemler dönemi (7-12 yaş)  Soyut işlemler dönemi (12-18yaş) Dönemler ilerledikçe çocukların kavrama ve problem çözme yeteneklerinde niteliksel de ğ işmeler gözlemlenmektedir.

22 Duyusal – motor Dönem (0-2)  Bebek doğduğunda kendisi ve kendisi olmayanı ayırt edemezken belli bir süre sonra kendisini dış dünyadan ayırt eder.  Reflekslerden amaçlı davranışlara geçer (6-8 ay). Refleksler ilk şemalardır.  Nesnelerin sürekliliği kazanılır (8-12 ay).  Ses bulaşması  Döngüsel (Devresel) tepkiler (Birinci döngüsel tepki emmedir, ikinci döngüsel tepkiler vücuduyla başka bir nesneye yönelik yapılan tepkinin tekrarlanması, üçüncü döngüsel tepkiler ise bir araçla başka bir nesneye yönelik tepkilerin tekrarlanmasıdır).

23  Taklit (annesinin yüz hareketini taklit eder.)  Ertelenmiş Taklit(Bebe ğ in gördü ğ ü bir olayı olay ortadan kalktıktan sonra tekrarlaması.)  Alışkanlık kazanma(çocuk bir uyarana alıştı ğ ı için önceki tepkiyi vermez.)  Karmaşık olmayan işlem becerilerini kazanır. Zihinde semboller kurar. Duyusal – motor Dönem(0-2)

24 İ şlem öncesi dönem(2-7)  A. Sembolik ya da kavram öncesi dönem (2-4 yaş)  Bu dönemde dil çok hızlı gelişir geliştirdikleri kavramların ve kullandıkları sembollerin anlamları kendine aittir.  Sembolik oyun ve düşünme (çocuk hayal gücünü kullanarak düşünür).  Sembolik zeka (bir şeyi başka bir şeyle canlandırma)  Kişilerin sürekliliği kazanılır (annesinin elbisesini giyinen diğer bayanlardan annesini ayırt eder).  Odaklama düşünme biçimi (tek boyutlu düşünme-merkezleme) (çocu ğ un dikkatini sadece bir olaya vermesi veya nesne ile ilgili sadece bir özelli ğ e dikkat etmesi.)

25 İ şlem öncesi dönem (2-7)  Sezgisel dönem (4-7 yaş)  Yapaycılık (Artifikalizm) (güneşi başkası tarafından açılıp kapanan bir ışı ğ a benzetir.)  Animizim (canlılık)  Monolog (Hep bir a ğ ızdan ve birbirlerine karşılık vermeden konuşmak.)  Kalıp yargılar

26  Paralel oyun (Birkaç çocuk bir arada oyun oynarlar fakat sıraların beklemeden her biri kendi oyununu oynar.)  Ben merkezci konuşma ve düşünme  Ahlaki ba ğ lılık Dıştan gelen yasa ve kurallara göre davranır.  Özelden özele akıl yürütme (Süt içmedim kahvaltı yapmadım)  Devresel tepki (sürekli tekrarlama) İ şlem öncesi dönem (2-7)

27  Maddeleri sadece bir özelli ğ ine göre sıralama (farklı renklerdeki topları rengine göre sıralama)  Tersine çevirememe  Korunum ilkesi kazanılmamıştır.(iki eşit kaptaki sıvılardan biri uzun kaba dökülürse uzun kaptaki suyun daha çok oldu ğ unu söylüyor)  Çok soru sorma  Yanlış bağdaştırma (birbirleriyle ilişkisi olmayan iki durum arasında bağ kurma) İ şlem öncesi dönem (2-7)

28  Objeleri birkaç özelli ğ ine göre sıralayabilir.  İ şlemi tersine çevirebilir  Mantıklı düşünmeye başlar.  Ben merkezcilikten uzaktır.  Maddenin korunumu ilkesini kazanır. (Herhangi bir nesnenin biçimi yada mekandaki konumu de ğ işti ğ inde; miktar, a ğ ırlık ve hacimde de ğ işme olmayaca ğ ını kavramak) Somut işlemler dönemi(7-12)

1. Madde korunumu (Bütün parçalara ayrıldı ğ ında miktarı aynı kalır) 2. Uzunluk korunumu (ip örne ğ i) 3. Nitelik de ğ işmezli ğ i (sıvı örne ğ i) 4. Sayı korunumu (yakınlık ve uzaklı ğ a göre sayı de ğ işmez) 5. Alan korunumu (bir ka ğ ıt parçasının kapladı ğ ı alan bu ka ğ ıt parçası kesilip farklı şekiller oluşturulsa bile aynı kalır) 6. A ğ ırlık korunumu 7. Hacim korunumu Korunumlar 29

30 Soyut (Formel) işlemler dönemi (12-18)  Soyut kavramlar ve düşünceler hakkında mantık geliştirebilir.  Göreceli düşünme (kişiye, zamana, yere göre düşünme)Annesine göre babasına göre arkadaşına göre düşünme onları anlama.  Akıl yürütebilir. (Tümevarım, tümden gelim gibi).  İ deal, fikir, de ğ er, inanç geliştirebilir.  Birleştirici düşünme (birkaç de ğ işken ve özellik içeren problemleri çözebilir)  Dönüşümsel düşünmenin etkin kullanımı

Metabiliş kullanma Hipotetik düşünme (içinde bulundu ğ u koşullara göre bir düşünceyi tezler kurarak savunabilme) Omnipotent düşünce (benim gücüm her şeye yeter, ama annem ve babam bazı durumları abartıyor) Hayali seyirciler Andırma (analoji) Soyut işlemler dönemi (12-18) 31

32 Soyut işlemler dönemi (12-18)  Ergen Egosantrizm (ben merkezcilik) Kendi düşündükleri ve söylediklerinin en do ğ ru oldu ğ unu düşünür.Herkesin kendisi ile u ğ raştı ğ ını kimseye yaranamadı ğ ını düşünür.  Ergenlik döneminde düşünce biçimi 3 türlüdür.  1. Ben merkezci  2. Göreceli düşünme  3. Birleştirici düşünme.  Not: Tümevarımsal ve dönüşümsel düşünme somut işlemlerde başlayan ancak etkin kullanımı soyut işlemler döneminde olan düşünme şeklidir.

33 Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı  Gelişim bilgiyi işleme sürecinin ve depolama sisteminin gelişimine ba ğ lıdır.  Bruner’e göre ö ğ renmede sarmal (spiral) ö ğ renme önemlidir. Bilgi yapılandırılır.  Bruner’e göre dil önemlidir. İ nsanlar dil yolu ile iletişim kurarlar ve dil yolu ile dünyadaki kavramları ö ğ renirler. Sorunlarını dil yolu ile tartışırlar.  Ö ğ renciyi harekete geçiren en önemli güdüler; merak, başarılı olmak ve birlikte çalışmaktır.

34 Bruner bilişsel gelişimi 3 aşamaya ayırmıştır  Eylemsel dönem (0-3)  İ mgesel dönem(3-11)  Sembolik dönem(12-+)

35 1.Eylemsel dönem(0-3)  Çevreyi eylemlerle algılar.  Çevresindeki nesnelere ilişkin yaşantıyı onlara dokunarak, vurarak, emerek, ısırarak, hareket ederek kazanır. Bu dönemde nesneler çocuk için eylem yaptıkları şeylerdir.  Birey bu dönemde psiko-motor eylemlerle ö ğ renir. Birey yaparak yaşıyarak ö ğ renir.

36 2. İ mgesel dönem (ikonik ö ğ renme) (3-11)  Bu dönemde görsel bellek gelişir.  Bu dönemde ki kararları duyusal yolla edindi ğ i duyusal etkilere dayanır.  Çocuk algılarının tutsa ğ ıdır. Bir şeyi nasıl algılarsa zihninde o şekilde canlandırır.  Çocuk olayı veya nesneyi görmeden resmedebilir.

37 3.Sembolik Dönem(12-+)  Bu dönemde çocuk etkinlik yada algının anlamını açıklayan semboller kullanır.  Çocuk dil, mantık, matematik müzik gibi alanların sembollerini kullanarak iletişim sa ğ lar.  Bu dönem yaşantıların formüle edilmesine olanak sa ğ lar.

38 VYGOTSKY’N İ N B İ L İ ŞSEL GEL İ Ş İ ME İ L İ ŞK İ N GÖRÜŞLER İ  Çocu ğ un sosyal çevresinin bilişsel gelişimde önemli bir rolü oldu ğ unu savunmaktadır.  Çocuklar çevrelerindeki kişileri ve sosyal çevrelerini gözlemleyerek ö ğ renmeye başlar.  Çocukların edindikleri kavram, fikir, olgu ve becerilerin kayna ğ ı sosyal çevredir.

39 VYGOTSKY’N İ N B İ L İ ŞSEL GEL İ Ş İ ME İ L İ ŞK İ N GÖRÜŞLER İ  İ şbirlikçi Ö ğ renme: Birey tek başına ö ğ renebilece ğ inden daha fazlasını yakınsal alanıyla işbirli ğ i yaparak, ö ğ renebilir.  Yakınsal Gelişim Alanı: Zihinsel gelişimin sosyal yönüne dikkat çekmiştir.  İ çsel Konuşma: Birey kendi kendisi ile konuşarak farkındalık yaratır, kendini anlar durumu de ğ erlendirir ve böylece zihinsel gelişim sürecinin gelişimine katkı sa ğ lar.

40  Çocukların bilişsel gelişimi yetişkin ve di ğ er çocuklarla birlikte çalışarak beslenir.  Çocukların bilişsel gelişimi için yetişkinlerin yapması gereken çocukların içsel denetimini beslemektir.  Bilişsel gelişim de başkaları tarafından düzenlenen yaşantılardan bireyin kendi düzenledi ğ i yaşantılara do ğ ru ilerler.

41 1.Çocu ğ un bir yetişkin olmaksızın kendi kendine geliştirebilece ğ i gelişim düzeyi 2.Çocu ğ un bir yetişkin rehberli ğ inde gösterebilece ğ i potansiyel gelişim düzeyi  Bu ikisi arasındaki farkı Vygotsky çocu ğ un gelişime açık alanı (yakınsal gelişim alanı ) olarak tanımlamıştır.  Vygotsky ye göre e ğ itimin amacı çocu ğ un gelişime açık alanı etkili bir şekilde kullanmasını sa ğ lamaktır. Yetişkin ve ö ğ retmen çocu ğ un bilgi kazanmasına yardım edebilmek için önemli iki noktayı belirlemesi gerekli

42 Vygotsky’e göre Bilişsel gelişime etkisi olan faktörler  Kültürün ve sosyal çevrenin önemi vardır.  Çocuk yetişkin ilişkileri  Çocukların birbiriyle işbirli ğ i  Dil ö ğ renme  Ö ğ retmenlerin çocuk gelişiminde etkisi  Nesne, materyal ve olaylarla somut yaşantılar.

43 Piaget ile Vigotskynin karşılaştırılması VgotskyPiaget Bilişsel Gelişimde Öncelikli Olan Faktörler Sosy-kültürel etkileşim (yetişkin-çocuk etkileşimi) Bireysel yapılar (bireysel deneyim) Dilin Rolü Dil merkezdedir Önce dil gelişir, dil bilişsel yapılara dönüşür Biliş merkezdedir Biliş dili düzenler

44 Gagne’nin Bilişsel Gelişim Kuramı  Organizma yaratılıştan ö ğ renmeye hazırdır.  Zihinde ö ğ renme sürecinin oluşumundan sorumlu özel alanlar vardır. Bu alanlarda bilgi işlenerek zihne kaydedilir.  Organizma deneyimlere geçerek ve problem çözerek aktif bir şekilde ö ğ renir. Zihnin do ğ al ö ğ renme işlemleri harekete geçirilerek bilişsel gelişim sa ğ lanır.

45 Gagne’nin Zihinsel Gelişim Aşamaları  İ şaret ö ğ renme: Uyarıcılara tepki gösterme. (Tepkisel ö ğ renme)  Uyarıcı Davranım İ lişkisini Ö ğ reneme: Uyarıcı ile davranım arasında ba ğ kurar. (Edimsel koşullanma)  Zincirleme: Uyarıcı davranım arasındaki ilişkiyi, belirli bir sıra ile ö ğ renme esastır.  Sözel ba ğ kurma: Kelimeler ile anlamları arasında ilişki kurma.

46  Ayırt Etmeyi Ö ğ renme: Uyarıcılar arasındaki farkı ö ğ renme.  Kavram Ö ğ renme: Benzer özellikleri olanlardan bir grup oluşturma. Obje, olay ve nesneleri gruplayabilme temeldir.  İ lke ö ğ renme: Yol gösterici olan ve problem çözmeyi kolaylaştıran bilgileri edinme ile ilgilidir.  Problem çözme: Ö ğ renilen ilkeleri kullanarak karşılaşılan problemi çözme. Gagne’nin Zihinsel Gelişim Aşamaları