Deterjan, “temizleyici” anlamına gelir. Bu ad altında piyasaya sürülen ürünlerde, sabundakine benzer şekilde, bir ucu hidrofil, diğer ucu hidrofob olan uzun zincirli moleküller bulunur. Hatırlatma:Suyu seven kısma HİDROFİL uç, sevmeyen uca da HİDROFOB uç denir. Deterjanlar (1)

Yüzey aktif madde veya emülgatör de denilen bu maddelerden ikisinin yapıları aşağıda verilmiştir. Deterjanlar (2)

Bu moleküllerin her ikisinde de temizliği sağlayan molekül anyoniktir. Sodyum lauril sülfat, defne yağı gibi doğal kaynaklardan elde edildiği için sağlığa olumsuz etkisi yok denecek kadar azdır. Diş macunlarına, traş sabunlarına ve bebek şampuanlarına katılır. Sodyum lauril benzen sülfonat, petrol kökenlidir. Deterjanlar (3)

Çamaşır ve bulaşık deterjanlarının aktif maddesi genelde bu maddedir. Halk arasında alkil benzen sülfonat teriminin baş harfleri alınarak ABS kısaltmasıyla tanınır. Deterjan türü maddelerin temizleme özellikleri sabun ile aynıdır. Ancak bu maddeler sert sulardan sabun kadar etkilenmez. Sabunu da deterjanların ayrı bir sınıfı olarak düşünebiliriz. Deterjanlar (4)

Deterjanların kiri temizlemesi: Deterjanın temizleme prensibi sabunla aynıdır. C 12 H 25 -OSO 3 - anyonunun OSO 3 - tarafı su tarafından C 12 H 25 - ucu, kir tarafından çekilir. Bu şekilde kir temizlenmiş olur. NOT: Deterjanlar, sert suda çökelek oluşturmazlar. Sert sularda daha iyi temizlerler. NOT: Deterjanlara köpük düzenleyici katkı maddeleri ilave edilir. NOT: Deterjan ve sabunun sıcak suda daha iyi temizlerler. Deterjanlar (5)

Tablo 4.3’te sabun ile deterjan arasındaki başlıca farklar verilmiştir. Deterjanlar (6)

Sabunların ve deterjanların aktif maddeleri suyun yüzey gerilimini değiştirir. Yüzey aktif madde denmesi bu sebeptendir. En önemli deterjan aktif maddeleri olan sodyum lauril sülfat ve sodyum lauril benzen sülfonat deterjanlarda tek başına bulunmaz. Bunların yanına Na2SO4, Na2SiO3, Na5P3O10 (sodyum trifosfat), ağartıcılar, selüloz türevleri, yağ hidroliz edici enzim (lipaz), koku maddeleri gibi katkılar katılır. Bu maddelerin görevleri kısaca şöyle özetlenebilir: Deterjanlar (7)

Yüzey aktif madde, yağın suya karışmasını sağlar. Her yüzey aktif maddenin molekülleri sabunlarda olduğu gibi, yağ damlacıklarını kuşatarak adına misel denilen koloidal boyutta tanecikler oluşturur. Sodyum sülfat (Na2SO4), deterjanda en yüksek oranda bulunan maddedir. Temizlikte bir işlevi yoktur. Deterjana, aktif maddeyi seyreltmek için katılır. Toz deterjanı beyaz gösterir; ayrıca akıcılığı artırır. Deterjanlar (8)

Sodyum silikat (Na2SiO3), hem sert suların kısmi yumuşatılmasını sağlar hem de kumaştan ayrılan kirin geri dönmesini önler. Na2SiO3 su ortamında jel oluşturur (silika jel) ve bu jel, kir misellerini hapseder. Sodyum trifosfat (Na3P3O10), deterjanın aktif maddeden sonraki en önemli bileşenidir. Bazik olduğu için yağların hidrolizine yardımcı olur. Ayrıca sudaki Ca2+ ve Mg2+ iyonları ile etkileşerek onları suda çözünen türlere dönüştürür. Böylece sertliğin olumsuz etkisini en aza indirir. Deterjanlar (9)

Ağartıcılar, temizlenen kumaşların yüzeyindeki renkli maddelere etki ederek onları renksiz türlere dönüştüren özel katkılardır. Bunların en önemlisi sodyum perborattır (NaBO3). Selüloz türevleri, sodyum silikatın işlevine benzer görevler üstlenir. Enzimler yağların (ve / veya proteinlerin) hidrolizini kolaylaştırarak çok sıcak su kullanma zorunluluğunu ortadan kaldırır. Koku maddeleri ise yıkanan eşyada hoşa giden bir koku oluşmasını sağlar. Çam reçinelerinden elde edilen hoş kokulu terebentin sıvısı bu amaçla kullanılır. Deterjanlar (10)

Deterjanlar (11)