B- Ehl-i Bid’at 1. Mutezîle 2. Şia 3. Haricîyye 4. Mürcîe a. Keysâniyye b. Zeydiyye c. İmâmiyye d. Ğâliyye e. Bâtıniyye 3. Haricîyye 4. Mürcîe 5. Müşebbihe Ve Mücessime 6. Cebriyye

B- Ehl-i Bid’at TANIM: Bid'at, örneği ve benzeri olmaksızın meydana getirilen, dinde sonradan uydurulan şey demektir. Ehl-i bid'at ve ehl-i dalâl (uydurma ve sapık sayılan mezhepler) ise, akaid sahasında Rasulullah’ın sünnetini terk ederek, Rasulullah ve ashab topluluğunun akaid sahasında izledikleri yoldan ayrılan ve bid'ate düşen gruplardır. Bid'atçı ve sapkın mezhepler, ehl-i sünnetin görüşlerine aykırı fikirler ileri sürmüşlerdir. Bid'at sünnetin zıttıdır. 2

B- Ehl-i Bid’at Bid'atçı ve sapkın saydığımız mezhepleri tanımak için, onların sahip oldukları genel nitelikleri şöyle sıralamak mümkündür: 1. Sahabenin izinde giden, müctehid âlimler topluluğunun görüşlerine uyan Müslümanların büyük çoğunluğundan (cemaattan) ayrılmak. 2. Manası apaçık muhkem âyetleri bir kenara bırakarak, manasını ancak Allah’ın bileceği müteşabihler üzerinde yorum yapıp, onlara uymak. 3. Kitap ve sünnete uymaları gerekirken, itikâdî konularda kendi arzu ve anlayışlarına uymaları. 3

B- Ehl-i Bid’at Bid'atçı mezhepler genellikle altı grupta incelenirler: Mutezile, Şia, Hâriciyye, Mürcie, Müşebbihe ve Cebriyye 4

1. Mutezîle “Ayrılanlar, uzaklaşanlar, bir tarafa çekilenler” manasına gelen Mutezile, büyük günah işleyen kişinin, küfür ile iman arasında bir mertebede olduğunu söyleyerek Hasan-ı Basrî (v.110/728)nin dersini terk eden Vâsıl b. Atâ (v.131/748) ile ona uyanların oluşturduğu mezhebin adıdır. Mutezile akılcı bir mezheptir. Bu sebeple mantık kaideleri ile çelişir gördüğü ayet ve hadisleri başka manalara yorumlar. Yani akla öncelik verir. Kelâm ilmi ilkin mutezilenin elinde doğmuştur. 5

1. Mutezile Mutezile mezhebi, Nazzâm (v. 231/845), Ebu'l-Hüzeyl el-Allâf (v. 235/850), Câhız (v. 255/869), Bişr b. Mu'temir (v. 210/825), Cübbâî (v. 303/916) ve Kâdî Abdülcebbâr (v. 415/ 1025) gibi büyük kelâmcılar yetiştirmiştir. 6

1. Mutezile Mutezile Abbasiler döneminde en parlak zamanını yaşamıştır. Me'mûn (v. 218/833), Mu'tasım (v. 227/841) ve Vâsık (v. 232/847) zamanında devletin resmi mezhebi olmuştur. Daha sonra bu parlak donem sona ermiş, tarih sahnesinden silinmeye başlamıştır. Günümüzde Mutezile, başlı başına bir mezhep olarak mevcut değildir. Ancak görüşleri başta Şîa olmak üzere bazı mezheplerde yaşamaktadır. 7

1. Mutezile Mutezile mezhebinin görüşleri beş esasta sistemleştirilmiştir. Buna el-Usûlü‘l-Hamse (beş esas) adı verilir. Bu esaslar şunlardır: a. Tevhîd Allah’ı zat ve sıfatları yönüyle bir kabul etmektir. Bu anlayıştan hareket eden Mutezile, Allah’ın ezelî sıfatlarını, ezelî varlıklar çoğaltılıyor (taaddüdü'l-kudemâ) düşüncesiyle inkâr etmiş, Allahın kelâm sıfatını mahluk saymış (halk-ı Kur'an), Allahın âhirette müminler tarafından gözlerle görülemeyeceğini savunmuştur. Mutezile bu konuda Cehmiyye'nin etkisinde kalmıştır. 8

1. Mutezile b. Adalet Mutezileye göre kullar, fiillerini hür irade ile yaparlar. Bu fiillerin yaratılmasında, Allahın müdahalesi yoktur. Eğer bu fiilleri kul değil de Allah yaratmış olsaydı, kulun o fiilden dolayı ceza "görmesi, adalet değil zulüm olurdu. Mutezile bu görüşüyle, ilâhî kaderi inkâr etmiş, kulun kaderini kendisinin çizdiğini söylemiştir. Mutezilenin, adalet görüşünü ileri sürerken Kaderiyye'den etkilendiği bilinmektedir. Yine adalet prensibine göre kul için en uygun olanı (aslahı) yaratmak Allah üzerine vaciptir. 9

1. Mutezile c. Va'd ve vaîd d. Menzile beyne'l-menzileteyn İyilik yapana mükâfat, kötülük yapana ceza vermek Allah için zaruridir. Bu sebeple günah işledikten sonra tevbe etmeyen kulu Allahın bağışlaması ve peygamberin şefaat etmesi söz konusu değildir. d. Menzile beyne'l-menzileteyn Büyük günah işleyen kimse (mürtekib-i kebîre) ne mümindir, ne de kâfirdir. İman ile küfür arasında fısk denilen bir mertebededir. Eğer tevbe etmeden ölürse ebedî cehennemde kalacak, tevbe ederse mümin olarak cennete girecektir. 10

1. Mutezile e. Emr bi‘l-ma'rûf ve'n-nehy anl‘l-münker İyiliği yaptırmaya ve kötülüğü önlemeye çalışmak bütün Müslümanlara farzdır. Mutezile itikatta bu görüşlere sahip olmakla birlikte, çoğunlukla amelde hanefî mezhebine bağlıdırlar. Mutezile kendi içinde pek çok kola ayrılmıştır. Bu kolların sayısını 20 ye vardıran tarihçiler bulunmaktadır. 11