TEHLİKELİ MADDELER İÇİN ÇEVRESEL RİSK DEĞERLENDİRME YAKLAŞIMI

Risk Nedir? Risk, kimyasal ya da fiziksel bir maddeye maruz kalma sonucunda belirli koşullar altında zararlı bir olayın oluşma olasılığıdır (Duffus ve Worth, 1996) Risk, bir madde veya olayın belli koşullar altında ortaya çıkaracağı olumsuzlukların olasılığıdır. Riskin iki bileşeni, olumsuz bir olayın meydana gelme olasılığı ve bu olumsuz olayların sonuçlarıdır (Talınlı 1999).

Çevresel Risk Sonuçları; insan sağlığı, yaşam koşulları ve çevreyi, toprağı yüzeysel suları, yer altı suyunu, havayı, iklimi, flora ve faunayı, biyolojik çeşitliliği, toplum yapısını,binaları, manzarayı, şehrin görüntüsünü, kültürel mirası ve bu bileşinler arasındaki ilişkiyi etkileyen riske çevresel risk denir (Wessberg, 2007).

Risk karakteristikleri Risk bir çok tanımlayıcı karakteristiğe sahiptir. Riski en iyi tarif eden iki özelliği Belirsizlik Bilinmeyenliktir. Diğer risk karakteristikleri arasında riskin Aniden veya geçikmeli olarak gerçekleşmesi, Gönüllülük esaslı veya istem dışı doğası Gelecek nesillere olan potansiyel tehdidi

Risk analizi Bir çok çevresel risk, bilinmezlik ve şiddetli etkiler oluşturma karakteristiklerine sahip olduğu için riske maruz kalmanın sonuçları endişe oluşturmaktadır. Risk analizi; risk hakkında bilgi oluşturduğu, potansiyel sağlık etkilerini ortaya koyduğu ve riski sınırlamak ve yönetmek amacıyla yöntemler düzenlediği için bu kaygıyı ortadan kaldırmanın bir yoludur (Moore, 2007).

Çevresel risk analizi Kaza emisyonlarının, tehlikeli olayların ve risklerin tanımlandığı sistematik olarak değerlendirildiği ve çevresel risk yönetimi için önerilerin sunulduğu bir süreçtir (Wessberg, 2007) Sistematik ve güvenilir bir risk değerlendirme modeli ile çevresel zarar potansiyeli ve insan sağlığını tehdit eden unsurlar verimli bir şekilde değerlendirilebilmektedir.

Çevresel risk analizi

Çevresel Risk Değerlendirme Çevresel risk değerlendirme için izlenmesi gereken adımlar 1. Tehlike Tanımı: Bir maddenin yapısından dolayı neden olabileceği olumsuz etkilerin belirlenmesidir. 2. Maruz Kalma Değerlendirmesi: insan popülasyonlarının ya da çevre bileşenlerinin maruz kalacağı ya da kalabileceği madde konsantrasyonlarının tahmin edilmesidir.

Çevresel Risk Değerlendirme 3. Doz - Tepki Değerlendirmesi: Bir maddeye maruz kalma dozu ya da seviyesi ile olumsuz etkinin olabilirliği ve şiddeti arasındaki ilişkinin tahmin edilmesidir. 4. Risk Karakterizasyonu: Bir maddeye gerçekten ya da tahmini olarak maruz kalan insan popülasyonu ya da çevre bileşenlerinde oluşması muhtemel olumsuz etkilerin olabilirliği ve şiddetinin tahmin edilmesidir (Sonnemann, 2004)

Risk Yönetimi

Tehlike Tanımı Tehlike tanımı kapsamında sorulması gereken soru ise “Kimyasal maddeden kaynaklanan olumsuz bir etki var mıdır?” olmalıdır. Tehlike tanımı genellikle sözel olarak yapılmaktadır. Amacı, maddenin sağlık etkilerini, bu etkilerin şiddetini veya büyüklüğünü, kirletici ile ilgili kurulan nedensel ilişkinin kanıtının ağırlığını belirlemektir (Leeuwen ve Vermeire,2007)

Maruz kalma değerlendirmesi

Doz-tepki değerlendirmesi Bir maddeye maruz kalma seviyesi ile bu maruz kalma sonucu oluşan etkinin şiddeti arasındaki bağlantının tahmini yapılmaktadır (Leeuwen ve Vermeire, 2007). Doztepki değerlendirmesi, riske kantitatif bir bakış açsı sağlamaktadır.

Risk Karekterizasyonu Risk değerlendirmenin son adımı risk karakterizasyonudur. Risk karakterizasyonu, riskin şiddetini, olabilirliğini ve sonuçlarını gösteren önemli bir resmi ortaya koymaktadır. Tehlike değerlendirmesi, doz-tepki değerlendirmesi ve maruz kalma değerlendirmesi adımlarında elde edilen geçmiş tüm bilgiler risk karakterizasyonu adımında birleştirir.

Risk değerlendirme ile risk yönetimi arasındaki ilişkisi

Analitik Hiyerarşik Prosesi (AHP) Karar verme sürecinde değerlendirilen nitel ve nicel faktörleri birleştirebilen güçlü ve kolay anlaşılabilir bir yöntembilim olarak tanımlamıştır (Topel, 2006) AHP yönteminin uygulanması üç prensibe dayanmaktadır. Bu prensipler ayrıştırma, karşılıklı değerlendirmelerin yapılması ve önceliklerin sentez edilmesidir (Saaty,1994)

AHP Karar verme sürecinin AHP yöntemi kullanılarak gerçekleştirilebilmesi için Problem, temel özellikleri ve bu öğeler arasındaki ilişkileri gösteren bir model ile parçalara ayrılmalıdır. Hiyerarşik bir yapının oluşturulması, ilgili alt öğelerin gruplanması ile sağlanır. Öğeler arasındaki fonksiyonel bağımlılık ilişkisi hiyerarşik yapı ile yansıtılmalıdır. Her bir alt öğeye bulunduğu gruptaki diğer alt öğeler dikkate alınarak anlamlı önem puanları verilmelidir. Önem puanları kullanılarak hiyerarşideki alt öğelerin önceliği belirlenir.

Önem Ölçeği

Faktörler için ikili karşılaştırma matrisleri Her satırda bulunan elemanlar toplandıktan sonra elde edilen tüm toplamlar toplanır. Normalizasyon yapmak için, satır toplamları toplamlar toplamına bölünür. Elde edilen vektörde n. sonuç, n. elemanın öncelik puanını gösterir. Her satırdaki n adet eleman kendi içinde çarpılır ve elde edilen sonucun n. dereceden kökü alındıktan sonra normalizasyon yapılır.

Bulanık Mantık Bulanık küme teorisi Bir küme içindeki elemanların tümünün bulundukları kümeye ne kadar ait olduğunu gösteren 0-1 arasında değişen üyelik dereceleri vardır. Elemanın kesin olarak bulunduğu kümeye ait olması durumunda üyelik derecesinin 1 değerini, kesinlikle ait olmaması durumunda 0 değerini ve kısmen ait olması durumunda ara bir değer alması gerekmektedir. Her kümenin kendine ait bir üyelik fonksiyonu vardır (Güner, 2005)

Girdi ve Çıktıların Bulanıklaştırılması Aristo Mantığına Göre Küme Gösterimi Bulanık Mantığa Göre Küme Gösterimi Üf(sıc) ) soğuk sıcak Çok sıcak 1.0 Çok soğuk Sıcaklık. ( 0 C ) ılık

Üyelik fonksiyonları

Bulanık modeller Bulanık bir sistemde, bulanık mantığın kelimelerle hesaplama yeteneği sayesinde değişkenler dilsel değişkenler olarak kabul edilir. Dilsel değişken, değeri bulanık sayı olan yada dilsel terimlerle ifade edilen değikenlere karşılık gelir (Musee, 2006)

Risk Büyüklüğü değerini bulabilmek için faktör indeksi (Fİ), risk olasılığı (RO) ve risk şiddeti (RŞ) girdi parametrelerinin seçilmesi gerekmektedir