Bulbus oculi Prof.Dr.Yalçın KIRICI Anatomi AD

Bulbus oculi Orbita içinde bulunan bulbus oculi farklı çaptaki iki kürenin iç içe girmesiyle oluşur. Cornea; denilen ve küçük küreye ait ön bölüm şeffaf olup, göz küresinin 1/6’sını oluşturur. 5/6’sını oluşturan ve sclera denilen arka bölüm ise büyük küreye ait olup şeffaf değildir.

Bulbus oculi’nin eksenleri Göz küresinden bir kesit aldığımızda 4 eksen elde ederiz. Axis bulbi Axis bulbi externus Axis bulbi internus Equator Meridiani Axis opticus

Axis bulbi Her iki kürenin en çıkıntılı yerleri olan polus anterior ve polus posterior’dan geçer. Göz küresinin dış yüzünde her iki kutbu birleştiren çapa axis bulbi externus, İç yüzlerinde birleştiren çapa ise axis bulbi internus denir.

Bulbus oculi Tunica fibrosa bulbi Tunica vasculosa bulbi Sclera Cornea Tunica vasculosa bulbi Choroidea Corpus ciliare İris Tunica interna bulbi Retina

Sclera Tunica fibrosa bulbi’nin tabakalarından olan sclera; sert ve sağlam bir yapıya sahiptir göz küresinin arka 5/6 sını oluşturur göz küresinin şeklinin ve hacminin korunmasını sağlar.

Sclera’nın iç yüzü İç yüz choroidea’nın en dış tabakası olan lamina suprachoroidea’ya gevşek olarak tutunur.

Sclera’nın arka kısmı Tenon kapsülüde denen vagina bulbi içine oturmuştur. Vagina bulbi ile sclera arasında spatium episclerale denen dar bir aralık vardır. Sclera, vajina bulbi’ye gevşek olarak tutunduğu için gözün hareketlerine engel olmaz.

Sclera’nın arka tarafı N.opticus’un liflerinin geçtiği ve lamina cribrosa sclera denilen delikli bir saha bulunur. Burası sclera’nın en zayıf yeridir. Lamina cribrosa sclera’daki deliklerden birisi diğerlerinden daha büyüktür ve buradan a.v. centralis retina geçer.

Sclera İki yaprak arasında oluşan oluğa cornea’nın ince kenarı girer. Bu çatalın iç bölümünde m.ciliaris’lerin tutunduğu bağ dokusundan yapılmış reticulum trabeculare (lig. pectinatum) denilen ağ şeklinde bir yapı bulunur. Bu yapı camera anterior’u sinus venosus sclera’dan (schlemm kanalı) ayırır.

Sclera Lig. pectinatum’un lifleri arasında kalan aralıklara fontana aralıkları denir bu aralıklar camera anterior’u schlemm kanalına bağlar. Camera anterior’daki sıvı villi pectinati vasıtasıyla emilerek bu aralıklardan ve sinus venosus sclera’ya boşalır.

Cornea Tunica fibrosa bulbi’nin şeffaf bölümüdür. Konveks ön yüzüne facies anterior denir ve en çıkıntılı ön kısmına vertex cornea denir. Konkav arka yüzüne facies posterior denir ve camera anterior’u önden sınırlar. Cornea’da damar bulunmaz.

Cornea’nın tabakaları Epithelium anterius Lamina limitans anterior Substantia propria corneae Lamina limitans posterior Epithelium posterius

Epithelium anterius Beş katlı yassı epitelden oluşur ve cornea’nın ön yüzünü örter. Hücrelerin derininde n.ophthalmicus’a ait bol miktarda sensitif sinir lifleri bulunur. Ufacık bir temas dahi refleks olarak göz kapağını kapatır ve gerekirse göz yaşını da salgılatır.Bu reflekse kornea refleksi denir.

Substantia propria cornea Cornea’nın en kalın tabakasıdır. Cornea’yı besleyen humor aköz’ün dolaştığı dar aralıklar bulunur. Cornea’da damar bulunmadığı için cornea bu sıvı ile beslenir.

Tunica Vasculosa Bulbi (=Uvea) Choroidea Corpus ciliare İris olmak üzere üç bölümden oluşur.

Choroidea Damardan çok zengin ince bir tabakadır. Göz küresinin arka 5/6’sında, Sclera’nın iç yüzünde bulunur. Koyu kahve renginde veya çikolata rengindedir. İç yüzü retina’nın pigment tabakasına sıkıca yapışır.

Choroidea Choroidea 4 tabakadan oluşur. Lamina suprachoroidea Lamina vasculosa Lamina choroidocapillaris Lamina basalis

Lamina suprachoridea Damar ihtiva etmeyen ince bir tabaka olup, Elastik liflerin oluşturduğu lameller ve bunların arasındaki pigment hücrelerinden oluşur.

Lamina vasculosa A.ciliaris posterior brevis’in dalları ve bunların getirdiği kanı götüren v.ciliaris denen venler,gevşek bağ dokusu ve pigment hücreleri bulunur. Buradaki venler göz küresinin ekvatoruna doğru uzanarak sayıları 4-5 olan v.vorticosa’ları oluşturur. Bunlarda sclera’nın ortalarındaki deliklerden geçerek dışarı çıkar.

Lamina choroidocapillaris A.ciliaris posterior brevis’e ait ince kapiller ağdan oluşur. İç tarafta bulunan retina’yı besler.

Lamina basalis Choroidea’nın en iç tabakası olup çok ince ve fibröz bir membrandır.

Corpus ciliare Ora serrata’dan iris’in dış kenarına uzanır. Corpus ciliare, tunica vasculosa bulbinin en kalın bölümüdür. Esas yapısını m.ciliaris ve bağ dokusu oluşturur. Lensi asan fibrae zonulares’in periferik uçları corpus ciliare’ye tutunur. Corpus ciliare’nin iç yüzünü retina’nın pigment tabakası olan pars ciliaris retina örter. Epitel tabakasının derinlerinde bulunan melanin’den dolayı koyu gri renklidir.

Corpus ciliare Corpus ciliare’nin iris’e yakın bölümünde bulunan plica ciliaris’lerin birkaçı birleşerek aynı yönde uzanan processus ciliaris denen kalın çıkıntıları oluşturur. Processus ciliaris’ler humor aqueus salgılar. Ayrıca bunlara lensi asan fibrae zonulares tutunur.

Corpus ciliare Plica ciliarislerin yan yana dizilmesiyle oluşan 4 mm genişliğindeki halkaya orbiculus ciliaris denir. Processus ciliarislerin yan yana dizilmesiyle oluşan halkaya ise corona ciliaris denilir.

M.ciliaris Corpus ciliareslerin esas yapısını m.ciliaris, oluşturur Düz kas liflerinin büyük bölümü reticulum trabeculare’den başlar ve üç farklı yönde uzanır. En dışta bulunan fibrae meridionales kasın büyük bölümünü oluşturur ve uzunlamasına seyreder. Bu yüzden fibrae longitudinales de denir.

M.ciliaris En içte bulunan fibrae circulares halka şeklindedir ve iris’in dış kenarı yakınında bulunur. Bu lifler kesitinde üçgen şeklinde görülür. İki kas tabakası arasında fibrae radiales denilen oblik lifler bulunur.

Akomodasyon M.ciliaris, yakındaki bir objeyi net görebilmek için göz uyumunda (akomodasyon) da önemli rol oynar. M.ciliares kasılınca processus ciliarisler ile lens arasındaki fibrae zonulares gevşer ve basınçtan kurtulan lens kalınlaşır. Kontraksiyon bitince fibrae zonularisleri gerer ve lens incelir.

İris Göze rengini veren iris şahıslar arasında farklılık gösterir. 12 mm çapında ortası delik bir bölme şeklindedir. Cornea ve lens arasında bulunur. Margo ciliaris denilen dışkenarı corpus ciliare ve cornea’ya tutunur. Margo pupillaris denilen iç kenarı ise pupillayı sınırlar.

İris Normalde çapı 1-8 mm arasında değişebilen pupilla, ilaçların etkisiyle daha da genişleyebilir. Bu özelliği ile vücutta normal olarak en fazla büyütülebilen yapı pupilladır. Pupilla intrauterin hayatın 7. ayına kadar membrana pupillaris denilen bir zarla kapatılmıştır. Ancak daha sonra bu zar kaybolarak bir delik halini alır.

İris İris’in ön yüzüne facies anterior denir ve camera anterior’u arkadan sınırlar. Bu yüzde pupillaya yakın bölümde koyu renkli küçük halkaya anulus iridis minor, bunun dışındaki açık renkli büyük halkaya ise anulus iridis major denir. Ayrıca ön yüzde margo pupillarise yakın kısımda görülen kıvrıntılara plicae iridis denir. Bu yapılar margo pupillaris’e çentikli bir görünüm verir.

Camera anterior İris’in arka yüzüne facies posterior denir ve camera posterioru önden sınırlar. İris’in ön ve arka yüzlerinde camera anterior ve camera posterior bulunur. Camera anterior: Önde; cornea’nın arka yüzü Arkada; İris’in ön yüzü Pupilla’nın bulunduğu yerde de lensin ön orta kısmı tarafından sınırlanır.

Camera posterior Önde iris Arkada, lens, corpus vitreum ve corpus ciliare arasında bulunur. Camera anterior ve posterior’u birbirine pupilla bağlar.

İris’in tabakaları Epithelium posterius Stroma iridis Düz kas tabakası M.sphincter pupillae M.dilatatör pupilla Pars iridica retinae

İris’in damarları A.ciliaris anterior A.ciliaris posterior longus ve Processus ciliarislerdeki damarlardan beslenir. A.ciliaris posterior longus ve a.ciliaris anterior iris’in dış kenarında birbirleri ile anastomoz yaparak bir halka oluştururlar. İris’in dış kenarındaki halkaya circulus arteriosus iridis major denir. Bu halkadan çıkan ince dallar margo pupillaris’te daha küçük bir halka oluşturur bu halkaya da circulus arteriosus iridis minor denir.

İris’in damarları A.ciliaris anterior A.ciliaris posterior longus circulus arteriosus iridis major A.ciliaris anterior circulus arteriosus iridis minor A.ciliaris posterior longus

İris’in sinirleri İris’e postganglionik sempatik ve parasempatik lifler gelir. N.oculomotorius’un getirdiği preganglionik PS lifler ganglion ciliare’ye gelir. Burada sinaps yaptıktan sonra çıkan postganglionik lifler n.ciliaris brevisler aracılığı ile m.sphincter pupillaya gelir. Medulla spinalis’de centrum ciliospinale’den çıkan preganglionik sempatik lifler, ganglion cervicale superius’da nöron değiştirir. Buradan çıkan postganglionik lifler ise damarları takip ederek orbita’ya girer ve n.ciliaris brevis ile n.ciliaris longuslar içinden m.dilator pupillaya gelir.

Retina Pars pigmentosa Pars nervosa Pars caeca retina Pars ciliaris retina Pars iridica retina Pars nervosa Pars optica retina

Tunica interna bulbi Göz küresi’nin ışığa hassas iç tabakasına retina denir. Retina, pars pigmentosa ve pars nervosa olmak üzere iki tabakadan oluşur. Pars pigmentosa, tunica vasculosa’nın tüm iç yüzünü örten bir pigment tabakasıdır.

Tunica interna bulbi Pars nervosa ise, pars pigmentosa’nın iç yüzünde ve discus nervi optici’den ora serrata’ya kadar uzanır. Bu nedenle ora serrata’ya kadar olan retina bölümüne gören parça (pars optica retina), denir.

Tunica interna bulbi Ora serrata’nın önünde kalan pigment tabakasına ise kör parça (pars caeca retina) denir. Pars caeca retina’nın corpus ciliare’yi örten bölümüne pars ciliaris retina, iris’in arka yüzünü örten bölümüne ise pars iridica retina denir. Retina’nın arka bölümünde axis opticus’un geçtiği yere macula lutea denir. Burası ışığı en iyi alan bölümdür.

Tunica interna bulbi Makula’da bulunan çukurluğa da fovea centralis denir. Fovea centralis’in ortasında da 0,4 mm çapında ikinci bir çukur alan vardır. Ona da foveola denir. Fovea centralis’in yaklaşık 3 mm nazal tarafında n.opticus’un bağlandığı yerde discus nervi optici bulunur.

Tunica interna bulbi Bunun da ortasındaki çukurluğa excavatio disci denilir ve buradan a.v.centralis retina geçer. Burada ışığa hassas hücreler bulunmaz. Bu nedenle kör nokta olarak da bilinir.

Tunica interna bulbi Stratum pigmentosum (1.tabaka): Pigment hc.leri bulunur. Stratum nervosum (2.tabaka): Koni ve basil (rod) şeklinde ışığa hassas fotoreseptör hücreler bulunur. Görme yollarının 1. nöronu buradadır.

Tunica interna bulbi Basil şeklindeki hücrelerin sayısı: 110-125 milyondur ve alaca karanlıkta renksiz ışıkları almaya yarar. Koni şeklindeki hücrelerin sayısı: 7 milyondur ve aydınlıkta renkli ışıkları almaya yarar.

Tunica interna bulbi 6.Stratum nucleare internum: da, çok sayıda horizontal, bipolar ve amakrin hücreler bulunur. Görme yollarının 2. nöronu bu tabakadadır. 8. Stratum ganglionicum: Tek katlı büyük multipolar ganglion hücrelerinden oluşur. Görme yollarının 3.nöronu bu tabakadadır.

Tunica interna bulbi 9.Stratum neurofibrarum da ise multipolar hücrelerin miyelinsiz liflerden oluşan uzantıları bulunur. Bu lifler lamina cribrosa scleradan geçerek myelin kılıfı ile kuşatılır ve n.opticus olarak uzanır.  10.Stratum limitans internum ise corpus vitreum’u retinadan ayırır.

Gözün arterleri Gözün arteri a.ophthalmica, a.carotis interna’dan çıkar ve canalis opticus içinden orbita’ya gelir. Retina’nın damarları: Retina’nın arter ve venleri iki gruptur. Bunlar a.v.ciliaris ve a.v.centralis retinadır. Retina bu iki grup damar arasında yer alır ve her ikisi tarafından beslenir.

Gözün arterleri A.centralis retinae a.ophthalmica’nın dalıdır.N.opticus içine bulbus oculi’nin 1-2 cm arkasından girer. N.opticus’un ortasında ilerler ve lamina cribrosa’dan geçerek retina’ya ulaşır.

Gözün arterleri A.centralis retina, lamina cribrosa’da superior ve inferior olmak üzere iki dala ayrılır. Bu iki dal da tekrar ikiye ayrılarak retina’nın her dörtte bir parçasını besler. Bu uç dallar stratum nervosum içinde daha küçük dallara ayrılır. Herbir dörtte bir alanın arteri birbirleriyle anastomoz yapmaz ve arterio-venöz şant yoktur.

Gözün arterleri A.centralis retina’nın dalları: -Arteriola temporalis retinae superior -Arteriola temporalis retinae inferior -Arteriola nasalis retinae superior -Arteriola nasalis retinae inferior Discus nervi optici

Gözün venleri V.ciliaresler bulbus oculi’nin ekvatorunda birleşerek v.vorticosa’ları oluşturur. Bunlarda v.opthalmicaya açılarak venöz dolaşıma katılır.

Işığı kıran yapılar Işık -cornea -humor aqueus -lens -corpus vitreum’dan kırılarak geçer ve macula lutea üzerine düşer. Işık en fazla corneada kırılır.

Işığı kıran yapılar Humor aqueus, processus ciliareslerden salınır camera posterior, pupilla ve camera anteriordan geçer fontana aralıklardan geçerek sinus venosus sclera’ya boşalır. Lens 9 mm çapında ince kenarlı bir mercektir. İris ile corpus vitreum arasında bulunur. Lensin nucleus lentis, cortex lentis ve capsule lentis denilen yapıları bulunur.

Işığı kıran yapılar Corpus vitreum renksiz, saydam ve jelatinöz bir maddedir. %99’u sudur. Az tuz ve bir miktar mukoprotein (vitrein) ve hyalüronik asit içerir. Kan damarı içermez.