Beşinci Bölüm EKONOMİK ORGANİZASYON Doç. Dr. Mahmut BİLEN ENDÜSTRİEL EKONOMİ

Öğrenme Hedefleri Bu konuyu çalıştıktan sonra: FARKLI ENDÜSTRİ YAPILARINDA FİRMALAR: REKABET MODELİ

İçindekiler ENDÜSTRİ YAPISINI BELİRLEMEK İÇİN KULLANILAN YÖNTEMLER: TALEP VE MALİYET ile ÖLÇEK EKONOMİLERİ YÖNTEMİ FARKLI ENDÜSTRİ YAPILARINDA FİRMALAR 3.1. REKABET MODELİ 3.1.1. Atomistik Rekabet Modeli 3.1.2. Atomistik Rekabet 3.1.3. Giriş Çıkışlı Piyasa Özet

FARKLI ENDÜSTRİ YAPILARINDA FİRMALAR Bu bölümde tam rekabet ve monopol modeli açıklandıktan sonra bu iki uç arasında kalan modeller daha detaylı olarak incelenecek ve sonuçlar birbirleri ile kıyaslamalı olarak analiz edilecektir. 3.1. REKABET MODELİ Rekabet oluşumunun altında yatan temel faktör kıtlıktır. Ekonomide rekabet; optimal ekonomik performansın elde edilmesine yol açan bir güç olarak kabul edilmektedir. Optimal ekonomik performansa ise; her malın doğru miktarlarının üretilmesi (dağılım etkinliği) ile ve her malın minimum maliyetle üretilmesi (üretim etkinliği) ile ulaşılır.

Atomistik Rekabet Modeli (Özdeş Firmalar) Ekonomistlerin yararlandığı standart modeller içerisinde en mükemmel olanı firmaların her yönüyle özdeş olduğu atomistik rekabet modelidir. Günümüzde standart atomistik rekabet modeli çok sayıda benzer firmanın (atomize) aynı tür (homojen) bir mal ürettiğini varsayar. Dolayısıyla bir mal fiyat dışı bir nedenle diğerine tercih edilmemektedir. Kar Maksimizasyonu;

Tam Rekabet Piyasasında Firma Dengesi Üretim düzeyi q1 seviyesinde iken TC’ye çizilen teğet TR’ye paralel olduğu için MCq1= MRq1 olur. P=AR=MR AC MC q1 q2 q3 q4 q5 q6 Q D =AR=MR TC TR A B M P C F E

Rekabetçi ekonomi ortamında Uzun dönemde Firma ve Endüstri dengesi Bu durumda her bir firma kendi maliyetini minimize ederek üretimine devam etmektedir, dolayısıyla endüstri ulaşılabilecek en düşük maliyete varmıştır. Her bir firma için P = MC‘dir. FİRMA ENDÜSTRİ Q N.q* = Q* qj* SRS D P LRAC SRAC1 SRMC2 LRS SRAC2 SRAC3 SRMC1 SRMC3

Tam rekabet modeli için örnek Atomistik rekabet modeli çerçevesinde bir mal için talep fonksiyonu ve o malın maliyet fonksiyonu sırasıyla Bu şekilde yazılan kâr fonksiyonunda kârı maksimize eden üretim miktarı P - c > O ise üretimi arttırdığımızda kârın arttığını P - c < O ise üretimi arttırdığımızda kârın azaldığını P - c = O ise kârın sıfır olduğunu göstermektedir.

Dolayısıyla fiyatın marjinal maliyete eşit olduğu (P = c) düzeydeki üretim miktarını belirlememiz gerekmektedir. Değerleri yerine koyduğumuzda Kar maksimizasyonunun sağlandığı P=c durumunda

Atomistik Rekabet (Farklı Firmalar) Endüstriyel ekonomide üzerinde durulan önemli bir husus da firmaların her yönüyle aynı olmadıkları (türdeş olmadıkları) durumudur. Çünkü bazı üretim faktörlerinin, bazı firmaların ve bazı insanların bazı konularda diğerlerinden daha iyi oldukları bir gerçektir. Rekabetin en iyi şekilde görülebileceği alanlardan biri olan tarım kesiminde bile farklılıklar 19. Yüzyıl’da David Ricardo tarafından gözlenmiştir.

Firma Maliyetlerinde Farklılık Olması Durumunda Rekabet Dengesi q2* q1* Q* P* MC LRS D AC Firma 1 Firma 2 Endüstri Q P Kâr

Giriş Çıkışlı Piyasa (Contestable Market) Endüstriyel ekonomi alanında 1970'li yıllarda geliştirilen giriş çıkışlı piyasa (Contestable Market) modeli daha çok uygulamaya ağırlık vererek, piyasa çözümlemelerini dışsal koşullara dayandırmaktadır. Yani, piyasaya potansiyel girişlerin ve çıkışların her an olabileceği durumlar değerlendirilmektedir.

Giriş çıkışlı piyasa teorisi içinde aşağıdaki varsayımlar esas alınmakladır. Piyasaya devlet müdahalesinin hiçbir şekilde olmaması Potansiyel firmalar (piyasaya girecek firmalar) ile halihazırda piyasada faaliyetini sürdüren firma veya firmalar (incumbent) aynı piyasa talep eğrisi ile karşı karşıyadırlar Piyasaya girişler serbesttir. Yitik maliyetler ihmal edilebilir düzeydedir. Çıkışlar serbesttir.

Bu koşula göre piyasa fiyatına bağlı olarak elde edilen hasılat o malın üretim maliyetinden düşük değildir. Yani piyasada halihazırda bulunan firmalar üretimlerini sürdürebilirler, çünkü fizibildir. Potansiyel firma girişte daha düşük bir fiyat ile piyasaya girerse kâr elde edememektedir. Dolayısıyla dışarıdaki potansiyel firmalar için endüstriye giriş kârlı değildir.

Potansiyel firma girişte daha düşük bir fiyat ile piyasaya girerse kâr elde edememektedir. Dolayısıyla dışarıdaki potansiyel firmalar için endüstriye giriş kârlı değildir.

Firmaların toplam üretimi piyasa talebine eşittir.

ÖRNEK SORU: Şimdi rakamsal örneği, bu bölümde incelediğimiz tam rekabet için çözelim. Piyasa ters talep fonksiyonunun ve üretim maliyetlerinin ile temsil edildiği piyasalarda piyasa denge fiyatı, üretim miktarlarını, ve karlılığı hesaplayalım;

Çözüm: Yukarda verilen talep ve maliyet fonksiyonları veri alındığında, tam rekabet piyasasında marjinal maliyet denge fiyatına eşit olacağından, piyasa denge fiyatı olacaktır. Bu fiyat değerini talep denklemine koyduğumuzda ise endüstrideki denge üretim miktarı Bu endüstrideki toplam kârı ise sıfır (0 ) olacaktır. Bu endüstride N sayıda maliyet yapıları benzer firma faaliyette bulunmakta ise, her biri miktarında mal üretip birimini 10TL’den satacak ve ekonomik kârı 0TL olacaktır.