ZARFLAR (BELİRTEÇLER)

Zarf: Eylemleri, eylemsileri, zarfları, kimi zaman da ekeylemle yargı anlamı kazanmış sözcükleri türlü yönlerden (durum, zaman, yön…) tamamlayan tek sözcüklerdir. Mesela ben şu an çatır çatır fıstık yiyorum.

Yarın Ankara’ya gidecek. (zaman) Öğrenciler içeri girdi. (yer-yön) Bu yıl çok çalıştılar. (ölçü) Sessizce yürüdüler. (durum) Niçin dinlemiyorsunuz? (soru) Çok iyi insan. (miktar) İyi konuşmanın yararları vardır.(durum) Yukarı çıkıp eşyalarını aldı.(Yer-yön)

Uyarı: Sıfat-Zarf ayırımı: Sıfatlarla zarfların ortak yanı, niteleyici ve belirtici adlar olmalarıdır. Ayrılan yanı ise sıfatların adları, adılları; zarfların ise eylem ve eylem soylu sözcükleri niteleyip belirtmeleridir. Bu görevleri kesindir. Zarflar da sıfatlar gibi çekim almazlar.

Nitelik bildiren kelime isimden önce kullanılırsa sıfat, fiilden önce kullanılırsa zarf olur. SIFAT----İSİM ZARF----FİİL Güzel günler yakındır. Futbolu güzel oynar. Yavaş çocuk etrafındakileri kızdırdı.(sıfat) Kadın yavaş konuşuyordu.(zarf)

Kötü kalpli adam gittikçe yapayalnız kaldı. ??? Dayımın işleri bu aralar kötü gidiyormuş. ??? Çita dünyadaki en hızlı hayvanlardandır. ??? Kenan bu yarışmada da çok hızlı koşarak dereye girdi. ??? Bu cümlelerdeki kelimelerin görevini de siz bulun haydi!

Durum ( Hal) Zarfı Yer-Yön Zarfı Zaman Zarfı Miktar Zarfı Soru zarfı ZARFLAR

a)Durum-Hal Zarfları: Sadece eylemlerin ve eylemsilerin durumlarını bildiren tek sözcüklerdir. Eylem veya eylemsiye nasıl sorusunun sorulmasıyla bulunur. Mehmet hızlı koşardı. (Nasıl koşardı?) “Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden” Eve koşarak gittim. Derslerine severek çalışıyordu. NASIL?

Durum-hal zarfı olarak kullanılan bazı kelimeler: Nasıl, güzel, çabuk, gelişigüzel, doğru, rahat, çabuk, iyi, neşeli, zor, kola, hüngür hüngür, çabuk, plansız, baştan savma, koşarak, yalnız,

Bir eylem ya da eylemsiye yönelmiş ‘nasıl’ sorusuna cevap olan söz öbekleri içinde durum belirteci bulunmayabilir. Çocuk gibi ağlıyor. (Nasıl ağlıyor? ) Bu örnekte çocuk gibi söz öbeği cümlenin belirteç öbeğidir. Bir niteleme öbeğidir; ancak içinde belirteç yoktur. Sözcük türleri konusunda tek kelimeyi dikkate alma zorunluluğu vardır. Bu öbek cümlenin zarf tümleci görevindedir.(8. sınıfta göreceğiz) NOT:

Ekeylemle yargı anlamı kazanmış niteleyici sözcükler, sıfat ya da belirteç değil; ad sayılır.( Daha sonraki haftalarda ek eylem konusunu işleyeceğiz…) Zeynep çalışkandı. İşi iyiydi. Konuşması güzeldi.

b) Zaman Zarfı: Fiillerin, fiilimsilerin ya da ekeylemle yargı anlamı kazanmış ad veya ad soylu sözcüklerin yapılış ya da yapılış zamanını bildiren çekim eki almamış tek sözcüklerdir. Eylemin ne zaman yapıldığını bildiren zarflardır. Fiile sorulan “ne zaman” sorusuna cevap verir. NE ZAMAN?

Dün, bugün, önce, sonra, yarın, yazın, kışın, akşam, öğlen, hemen, Pazartesi, Salı… Örnekler: Tatilden dün dönmüşler. Sabah evde miydin? Akşam maçı izleyeceğim. Yarın pikniğe gideceğiz. Kışın yollar kapanıyor. Dün yoktun. Demin buradaydı.

Fiil, fiilimsi ya da ekeylemle yargı anlamı kazanmış ad veya ad soylu sözcüklere yöneltilen ne zaman sorusunun yanıtı olan; ancak zaman belirteci sayılmayan sözcük veya sözcük öbekleri de vardır. Bunlar görev olarak zarf tümleci görevindedirler. Akşama doğru geldiler. Yaza gideriz. Geçen gün görüştük. Pazartesi günü aldım. İki gün önce geldiler. NOTNOT

c) Azlık-Çokluk (Miktar) Zarfları Fiillerin, fiilimsilerin, zarfların ya da ekeylemle yargı anlamı kazanmış ad veya ad soylu sözcüklerin miktarını bildiren tek sözcüklerdir. Bu zarflar “ne kadar?” sorusuna cevap verir. Çok az, biraz, saatlerce, günlerce, yıllarca, pek çok, fazla, birazcık, en, pek, daha, NE KADAR?

Örnekler: Ali bu derse çok çalışmış. Bugün pek iyi değilim. Bu çok eski bir evdir. En güzel o anlattı. Daha kolay gidersiniz. Çok konuşmak iyi değil. Biraz dinlenelim. Sen de çok güzelsin.

NOT: Fiil, fiilimsi ya da ekeylemle yargı anlamı kazanmış ad veya ad soylu sözcüklere yöneltilen ne kadar sorusunun yanıtı olan; ancak miktar belirteci sayılmayan sözcük veya sözcük öbekleri de vardır. Bunlar görev olarak zarf tümleci olurlar. Kelime türü olarak zarf olmazlar. Sabaha kadar konuştuk. (ad+ilgeç) İki gün kaldım.

d) Yer-Yön Zarfı: Sadece eylem ve eylemsilerin yönünü bildiren tek sözcüklerdir. aşağı, yukarı, ileri, geri, içeri, dışarı, öte, beri... Yukarı çıktı. Geri geldi. Aşağı indi. İleri gitti. Yağmuru gören tavuklar içeri kaçıştılar.

NOT: Yer –yön zarfları çekim eki almaz. Çekim eki alanlar isimleşir. Aşağıya indi. Yukarıda görüştük. İçeriden sesler geliyor. Geriye baktı. İleriye geçti. Beriye gelin. BU KELİMELERE ZARF DEMEYECEĞİZ!

NOT: -e doğru, kuzey, güney, doğu, batı, sağ, sol… gibi sözcükler, yalın halde bile kullanılsalar yer adı sayılır. Bunları yer zarfı saymak yanlıştır. Kuzeye gitti. Kuzey, her zaman soğuktur. Bize doğru bakıyor. Sağa bak.

e) Soru Zarfı: Fiillere, fiilimsilere, ekeylemle yargı anlamı kazanmış ad veya ad soylu sözcüklere yöneltilmiş, cevabı belirteç, belirteç öbeği ya da neden bildiren ad olan soru sözcükleridir. Başlıca soru zarfları: ne zaman, niçin, nasıl, ne kadar, nereye, neden...

NEDEN? NİÇİN? NASIL?NE KADAR? NE ZAMAN? NEREYE?

Örnek: Bize ne zaman geleceksin? (Yarın geleceğim.) Niçin konuştu? Nasıl geldin? Ne kadar aldın? Neden gelmedin?

PEKİŞTİRİLMİŞ ZARFLAR Anlamları çeşitli yönlerden güçlendirilmiş zarflara denir. Elini sımsıkı bağlamışlar. Çarçabuk hareket ettik. Binalar dümdüz olmuştu.

BELİRTEÇ GÖREVLİ DİĞER SÖZCÜKLER Durum, zaman, miktar,yön ve soru zarflarından başka, sayıca pek fazla olmayan; ancak belirteç görevi üstlenen kelimeler de vardır. İşaret, gösterme belirteci: İşte Ali geliyor. İşte, bütün çalışmanın sonucu.

Kesinlik belirteci: Elbet geliriz. Kesin anlatmıştır. Mutlaka konuşurum. Kuşkusuz anladı. Şüphesiz kazanacak. Asla beklemezdim. Hiç görüşmedik. Sadece Ali bilir. Onu yalnız orada bulursun. Olasılık belirteci: Belki görüşürüz. Sanki seni tanıyorum.

Dilek belirteci: Keşke beklemeseydin. Anlatmasa bari. İnşallah gelir. Yineleme belirteci: Yine görüşürüz. Gene anlattı. Tekrar anlattı. Yanıtlama belirteci: Evet, anlattı. Hayır, gelecekti.

Örneklendirme belirteci: Örneğin hiç gitmedi. Mesela, sen hasta olsan… Sözgelişi gitmişse… Merak belirteci: Acaba ne yaptı? Koşul belirteci: Şayet beklemezsen ben alayım.