HOŞGELDİNİZ DÖKME DEMİRLERİN KAYNAĞI K K ayna ayna Teknolojisi Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

DÖKME DEMİRLERİN KAYNAK KABİLİYETİ Kaynak Yapılması önerilmez Kaynak Yapılabilir Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

BEYAZ TEMPER DÖKME DEMİR KAYNAĞINDA ITAB’ DAKİ SERTLİK DAĞILIMI Malzeme kalınlığı: 7 mm Test numunesi Kayna Dikiş merkezinden uzaklık Brinel Sertlik Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

DÖKME DEMİR KAYNAĞI HANGİ AMAÇLAR İÇİN GEREKLİDİR 1- DÖKÜMHANELERDEKİ DÖKME DEMİRLERİN KAYNAĞINDA KULLANILIR Dökme demir parçalar, döküm esnasında arzu edilen formda şekillendirilebilmelerine rağmen, bazı döküm hatalarını gidermek amacıyla kaynak işlemi ile tamir yapılmaktadırlar. Döküm parçalarda boşluk veya metalin kalıbı iyi dolduramaması nedeniyle eksik kısım ve bunun gibi döküm hataları kaynak işlemi ile tamir edilir. Döküm hatalarının kaynak işlemi ile tamiri bir kamuflaj olacağı gibi, parçanın mekanik ve fiziksel özelliklerini aynen aksettirecek nitelikte de gerçekleştirilmektedir. Özellikle hidrolik devre elemanlarında rastlanılan iç kısımları çok karışık bazı küçük parçalar ancak iki parça halinde döküldükten sonra sert lehim veya kaynakla işlemi ile birleştirilerek imal edilebilmektedir. Bazı özel hallerde, dökülen parçaların bazı kısımları, dökme demirin karşılayamayacağı önemli zorlamalara maruz kalmaktadır. Böyle durumlarda parçanın o kısımları, bu zorlamaları karşılayabilecek bir metal veya alaşımla doldurularak, gereken özelliğe sahip parça bölgeleri yapılmaktadır. Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

DÖKME DEMİR KAYNAĞI HANGİ AMAÇLAR İÇİN GEREKLİDİR 2- DÖKME DEMİRLERİN KULLANIM YERLERİNDE KAYNAK İŞLEMİNE GEREKSİNİM DUYULUR Dökme demirlerin darbe ve çekme mukavemet özelliklerinin zayıf olması sebebiyle döküm parçası darbe, lokal aşırı zorlanma, don vs. gibi etkenlere bağlı olarak kırılabilir. Bu parçanın yeniden dökülmesi veya tedarik edilmesi maliyet açısından verimli olamayacağı için kaynak işlemleri ile tamirine çalışılır. Bir kısım tezgahlara ilave bağlantı ekipmanlarının veya aparatlarının yapılması istendiğinde kaynak işlemine gereksinim duyulmaktadır. Dökümden yapılan hareketli parçaların sürtünen yüzeylerinde aşınan kısımlar kaynakla doldurularak tekrar kullanılabilir hale getirilebilmektedir. Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

HANGİ DURUMLARDA DÖKÜM KAYNAĞI ÖNERİLİR? Normal olarak bütün kır dökme demir çeşitleri, küresel grafitli dökme demir ve özel dökme demir alaşımlarının büyük bir kısmı oldukça iyi bir kaynak kabiliyetine sahiptirler. Aşırı ısınmış buharlar ortamında, kimyasal maddelerle temas ortamlarında, çok yüksek sıcaklıklarda bulunan dökme demirlerin kaynak işlemi başarısının düşük olması sebebiyle önerilmez Maliyet açısından en ekonomik dökme demir kaynak işlemleri: boşlukların doldurulması, kırılan parçaların birleştirilmesi, aşınan yüzeylerin yeniden kaplanması ve aparatların bağlantısıdır. Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı DÖKME DEMİRLER HANGİ KAYNAK YÖNTEMLERİ KULLANILARAK BİRLEŞTİRİLEBİLİRLER? Dökme demirler, genel olarak çeliklerin kaynak işlemi için kullanılan yöntemlerin bir kısmı kullanılarak birleştirilebilir. Günümüzde Kullanılan Yöntemler: - Oksi-gaz ile birleştirilebilirler - Elektrik ark kaynak tekniği ile birleştirilebilirler - TIG kaynak tekniği ile birleştirilebilirler - MIG kaynak tekniği ile birleştirilebilirler Henüz Kullanılmayan Yöntemler: - Elektron ışın kaynağı - Plazma kaynağı - Sürtünme kaynağı - Patlamalı kaynak Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

DÖKME DEMİRLERİN KAYNAK İŞLEMİNDE KULLANILAN TEKNİKLER Dökme demir parçaların kaynağında ön tav uygulama ve uygulamama durumuna göre iki farklı kaynak tekniği kullanılır: 1- SOĞUK KAYNAK - Düşük ısı girdisiyle kaynak işlemi yapılır 2- SICAK KAYNAK – Ön tav (~600°C) uygulayarak kaynak işlemi yapılır Elektrik ark kaynak tekniğinde sıcak ve soğuk kaynak işlemlerinin her ikisi de uygulanabilir. Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

SOĞUK KAYNAK İŞLEM SIRASI ELEKTRİK ARK KAYNAK TEKNİĞİ Mümkün olduğu kadar ince çaplı (2.5 – 3.25 mm) elektrotlar tercih edilmelidir. Akım şiddeti düşük seviyede kullanılmalıdır. Elektrodlar için önerilen kaynak akım değer limitlerinin dışına çıkılmamalıdır. Ark mesafesi kısa tutulmalıdır. Kaynak dikiş uzunlukları elektrod çapının 3-4 katı olacak şekilde olmasına dikkat edilmelidir. Doğru akım ve (+) kutupta kaynak işlemi yapılmalıdır. Isının yerel olarak birikmesinin önüne geçebilmek için arada bir durarak kaynak dikişinin çekilmesi önerilir. Kaynak dikişinin en sıcak yerinden başlayarak, çekiçle kaynak dikişi çekiçlenmelidir. Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

SOĞUK KAYNAK İŞLEM SIRASI Kaynak dikişlerinin soğuması esnasında meydana gelebilecek büzülmelerin önüne geçebilmek amacıyla üst üste gelen kaynak dikiş tabakalarında dikişler birbirine 90° olacak şekilde çekilmelidir. Kaynak işleminde döküm parça sıcaklığının 70°C yi aşmayacak şekilde kısa pasolarla kaynak işlemi yapılmalıdır. Kaynak işlemi yapılan döküm parçasının soğuma işlemi yavaş olmadır. Bu amaçla hava akımının olmadığı bir ortamda kuru kum içerisinde parça soğutulmalıdır. Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

SICAK KAYNAK İŞLEM SIRASI Döküm parçası kaynak işleminden sonra oda sıcaklığına kadar çok hızlı şekilde soğutulursa, karbonun serbest karbon olarak çökelmesi için yeterli zaman bulamaz. Böylece kaynak bölgesinde sert ve kırılgan beyaz dökme demir yapısı meydana gelir. Bu olumsuz durumun önüne geçebilmek için kaynak işlemi uygulanacak döküm parçasına ön tav yapılmalı ve kaynak sonrası çok yavaş soğuması sağlanmalıdır. Özellikle kaynak işleminde nikel alaşımlı dökme demir elektrodlar tercih edilirse, ısı girdisinin ve sert dönüşüm bölgelerinin dar sınırlar içinde kalmasını sağlanır. Böylece kaynak dikişinin mekanik özelliklerinin istenilen düzeyde kalması temin edilir. Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

SICAK KAYNAK İŞLEM SIRASI A- İŞ PARÇASININ HAZIRLANMASI: 1- Döküm parçası yağ, gres, pas tüm yabancı maddelerden temizlenmelidir. Kaynak ağzının yaklaşık 20 – 30 mm iki yanındaki yüzeyler taşlanarak iyice temizlenmelidir. 2- Renkli penetran sıvı kullanarak döküm parçası üzerindeki çatlakların başlangıç ve bitiş noktaları tespit edilir. 3- Çatlaklara 90°’lik açı ile kaynak ağzı açılarak temizlenmeli ve çatlağın iki ucuna kaynak esnasında çatlak ilerlemesinin önüne geçmek için stop deliği açılmalıdır. 4- Kaynaklı birleştirmelerde malzeme kalınlığına göre 90°’lik açı ile V, X veya U- kaynak ağızları açılarak hazırlanmalıdır. Kaynak ağzı açma veya oyma işlemi taşlama, pinomatik aletlerle veya oyuk açma elektrodu kullanılarak yapılabilir. 5- Keskin köşelerden ve kenarlardan kaçınılmalıdır. Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

SICAK KAYNAK İŞLEM SIRASI B- ÖN TAV UYGULANMASI VE KAYNAK İŞLEMİNİN YAPILMASI: Kaynak işlemi elektrik ark kaynak tekniği ile yapılacaksa döküm parçasının tümüne yaklaşık 600°C’ye kadar homojen olarak ön tav yapılmalıdır. Ana metale benzer özelliklere sahip bir elektrot tercih edilmelidir. Kır dökme demirin sıcak kaynağında ön tav süresi 6-8 saat hatta bazı özel durumlarda bir iki gün sürebilir. Kaynaklı parçası fırında, sıcak kumda veya kül içinde yavaş soğutulmalıdır. Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı ÖN TAV İŞLEMİ OKSİ-GAZ TEKNİĞİ İLE YAPILIRSA DİKKATE ALINMASI GEREKEN HUSUSLAR 1- Isının döküm parçasının her tarafına yeterli dağıtımını sağlayabilecek büyüklükte üfleç kullanılmalıdır. 2- Isıtma işlemi ateş tuğlası gibi yalıtkan bir malzeme üzerinde yapılmalıdır. Mengene, örs gibi ısı kaybına sebep olabilecek malzemeler üzerinde tavlama işlemi yapılmamalıdır. 3- Döküm parçası tavlama esnasında şekil değişimlerine sebep olmayacak tarzla sabitlenmelidir. 4- Tavlama fırın içerisinde yapılacaksa fırın önceden ön tav sıcaklığına getirilir sonra döküm parçası fırına yerleştirilir. Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı ÇATLAK DÖKÜM PARÇASININ ELEKTRİK ARK KAYNAK TEKNİĞİ İLE BİRLEŞTİRİLMESİ UYGULAMASI 1- Döküm parçası yağ, gres, pas, tebeşir, boya gibi tüm yabancı maddelerden temizlenmelidir. 2- Yağların temizlenmesinde benzin veya trikloretilen sodalı su kullanılabilir. İşlem sonrası bu temizleyiciler normal su ile durulanmalıdır. 3- Kaynak ağız kenarlarından 10-20 mm’lik bir bölge iyice taşlanarak temizlenmelidir. Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı ÇATLAK DÖKÜM PARÇASININ ELEKTRİK ARK KAYNAK TEKNİĞİ İLE BİRLEŞTİRİLMESİ UYGULAMASI 4- Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı ÇATLAK DÖKÜM PARÇASININ ELEKTRİK ARK KAYNAK TEKNİĞİ İLE BİRLEŞTİRİLMESİ UYGULAMASI 5- Kaynak ağzı çatlağı kapsayacak şekilde açılmamış Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı ÇATLAK DÖKÜM PARÇASININ ELEKTRİK ARK KAYNAK TEKNİĞİ İLE BİRLEŞTİRİLMESİ UYGULAMASI 6- 7- 8- Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı ÇATLAK DÖKÜM PARÇASININ ELEKTRİK ARK KAYNAK TEKNİĞİ İLE BİRLEŞTİRİLMESİ UYGULAMASI 9- Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı ÇATLAK DÖKÜM PARÇASININ ELEKTRİK ARK KAYNAK TEKNİĞİ İLE BİRLEŞTİRİLMESİ UYGULAMASI 10- Kaynak işlemi esnasında dikişlerin çekilmesinde ters yönde dikiş çekilmesi tarzı kullanılmalıdır. 11- Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı 11- ÇATLAK DÖKÜM PARÇASININ ELEKTRİK ARK KAYNAK TEKNİĞİ İLE BİRLEŞTİRİLMESİ UYGULAMASI Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

DÖKME DEMİR PARÇALARIN TAKVİYELİ KAYNAK İŞLEMİ Kaynak yapılması düşünülen döküm parçasının - kalınlığı 40 mm den daha kalın olması ve - bağlantıya gelen yüklerin yüksek olması durumunda takviyeli kaynak işlemi uygulanır. Takviyeli Kaynak tekniğinde; Kaynak ağzının yan yüzeylerine açılmış ve diş çekilmiş deliklere saplamalar vidalanarak takviye yapılır. Sonra kaynak işlemi gerçekleştirilir. Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

DÖKME DEMİR PARÇALARIN TAKVİYELİ KAYNAK İŞLEMİ Saplamaların kaynak ağzına dik olacak şekilde vidalanmalıdır. Düşük mukavemetli düzlemlerin oluşmaması için bazı durumlarda saplamalar farklı derinliklerde vidalanmalıdırlar. Saplama derinlikleri saplama çapının 2-4 katı olacak şekilde ayarlanmalıdır. Saplamanın dışarıda kalan kısmının uzunluğu ise birkaç mm olmalıdır. Kaynak ağzındaki nufuziyetin ve dolgu miktarının yeterli olabilmesi için sünek çelik elektrotlar kullanılmalıdır. Talaş kaldırma kolaylığı sağlamak amacıyla kapak pasosu nikel esaslı elektrodlarla yapılmalıdır. Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı DÖKÜM GÖVDELİ PRESLERİN KIRILMIŞ BÖLGELERİNİ TAKVİYELİ KAYNAK TEKNİĞİ İLE BİRLEŞTİRMEK MÜMKÜNDÜR. Kaynak ara pasoları: E NiFe G23 elektordu kullanılabilir Kaynak kapak pasoları: Nikel esaslı elektord kullanılabilir E NiFe G23 elektordu kullanılabilir Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

DÖKÜM PARÇASINDA ÇOKLU KIRILMANIN OLDUĞU BÖLGENİN KAYNAK İŞLEMİ Çatlak bölgesi Çatlak bölgesi kesilerek kesilen bölgeye uygun bir çelik levha yerleştirilir ve kaynak işlemi gerçekleştirilir. Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

DÖKÜM PARÇALARIN KAYNAK İŞLEMİNDE KULLANILAN KAYNAK AĞIZ BİÇİMLERİ Uygun olmayan Kaynak Ağız Biçimi Uygun Kaynak Ağız Biçimi İç köşe kaynağı Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

DÖKÜM PARÇALARIN KAYNAK İŞLEMİNDE KULLANILAN ELEKTRODLAR Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

DÖKÜM PARÇALARIN KAYNAK İŞLEMİNDE KULLANILAN ELEKTRODLAR Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

DÖKÜM PARÇALARIN KAYNAK İŞLEMİNDE KULLANILAN ELEKTRODLAR Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

DÖKÜM PARÇALARIN KAYNAK İŞLEMİNDE KULLANILAN ELEKTRODLAR E NiCu-BG 22 E Ni-BG 13 E Fe-2 E Ni Fe 1 BG 23 Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı

Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM Doç. Dr. Hüseyin UZUN – Kaynak Eğitimi Ana Bilim Dalı Başkanı