HASTALIKLAR İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

KANSER  Sağlıklı vücut hücrelerinin vücudun büyümesi, yaşlanan hücrelerin yenilenmesi ve yaralanan dokuların onarılması için bölündüğünü ortaokul fen bilimleri dersinde öğrenmiş olmalısınız. Bir hücrenin ne zaman bölüneceğini ise hücre çekirdeğindeki genler belirler. Bunlardan bir grup gen, hücrenin bölünmesini başlatırken diğer bir grup gen, yeterli hücre oluşunca bölünmeyi durdurur. Bu nedenle sağlıklı hücrelerin bölünme yetenekleri sınırlıdır. Bölünmeyi sağlayan genler değişirse hücreler denetimsiz ve sınırsız olarak bölünmeyi sürdürür. Sonuçta anormal bir kitle oluşur. Peki, dokulardaki anormal kitleler ve kanser nedir?

KANSER Genlerin değişmesi (mulasyonu) sonucu hücrelerin kontrolsüz olarak anormal şekilde bölünmele- rini sürdürerek çoğalmasına kanser, çoğalan hücrelere de kanser hücreleri denir.9FL Kanser hücreleri sürekli çoğalıp büyüyerek tümör (ur) denilen kitleyi oluşturur. Oluşan tümör o organın normal işlevlerini yapmasını engeller, çevrelerindeki normal dokuları sıkıştırır, beslenme ve gelişmelerini engeller, görev yapamaz duruma getirir. Kanser hücreleri bulundukları tümörden ayrılarak kan ya da lenf dolaşımı yoluyla vücudun diğer dokularına giderek yerleşebilir. Bunlar gittikleri yerlerde yeni tümörler oluşturur ve büyür. Kanserin bu şekilde diğer dokulara yayılmasına metastaz adı verilir.

 Vücutta oluşan iki çeşit tümör vardır. 1.Bunlardan biri, vücudun belli bir yerinde oluşup orada kalan iyi huylu tümör. 2.Giderek büyüyen ve vücudun her yanına yayilabilen kötü huylu tümördür. İyi huylular vücutta yayılmayan, sınırları belli ve kanser oluşturmayan tümörlerdir. Kötü huylular ise vücutta yayilabilen, sınırları belirsiz, denetimsiz olarak büyüyen ve kanser oluşturan tümörlerdir. Kanser, oluştuğu yani köken aldığı dokuya göre adlandırılır; a)Kan. b)Lenf. c)Kemik kanseri. Peki, kanser niçin oluşur ve kanserin kaynağı nedir? "Sağlığa Zaralı Alışkanlıklar" ünitesinde incelediğimiz etkenlerden çoğunun kansere neden olabileceğini görmüştük. Kanserin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte

KANSERE NEDEN OLAN BAŞLICA ETKENLER 1.Yetersiz ve dengesiz beslenme ile sigara gibi zararlı alışkanlıklardır. 2.Enfeksiyon hastalıkları, hava kirliliği, 3.Gıda katkı maddeleri. Aşağıda sıralanan etkenler ise kansere zemin hazırlar: ► X, gama ve ultraviyole ışınları, radyoaktif maddelerden yayılan partiküller gibi iyonlaştırıcılar kanser oluşmasına neden olur. Bu ışınların etkisindeki doku hücrelerinde oluşan iyonlar, kansere neden olabilir. ► Bazı kimyasal maddelerin kansere neden olma olasılığı yüksektir. Kanser yapıcı özelliği olan böyle kimyasallara kanserojen madde adı verilir. Örneğin sigara dumanindaki bazı maddeler, asbest(amyant), kömür tozu, anilin adı verilen boyalar, başlıca kanserojen maddelerdir. ► Bazı doku ya da organların fiziksel olarak tahriş edilmesi kansere neden olabilmektedir. Oluşan hasar sonucu bütünlüğü bozulan hücrelerin yerine hızlı bir mitozla yeni hücreler oluşur. Örneğin dudak ısırma, vücuttaki benleri koparma, yara kabuklariyla oynama, bazı asitli ve mideyi tahriş edici gıdaları aşırı ya da sık tüketme, kılları koparma gibi davranışlar kansere neden olabilmektedir.

KAKANSERE NEDEN OLAN BAŞLICA ETKENLER

► Bazı ailelerde kalıtsal olarak kansere yatkınlık vardır.Böyle aile bireylerinin genomlarında bulunan bir ya da daha fazla sayıdaki mutasyona uğramış gen, zamanla kanser oluşturabilmektedir. ► Kanser oluşumunda viral faktörlerin ya da bazı virüs çeşitlerinin etkisi vardır.

KANSER BELİRTİLERİ Bir insanın vücudunda oluşan şişkinlik, ağrı vb. normal dışı her değişiklik kanser değildir ama bunların bazıları kanser belirtisi olabilir. Vücutta kanser belirtisi sayılan durumlar aşağıdaki gibi sıralanabilir: ► Vücutta nedeni belli olmayan şişlik ya da sertlikler, iyileşmeyen yaralar, ► Ben ve siğillerin renginde, şeklinde, büyüklüğünde anormal değişmeler, kanamalar ► Ses kısıklığı ya da değişikliğinin birkaç günden fazla sürmesi, ► Belli bir nedeni olmayan ve uzun süre geçmeyen öksürük yanında pis kokulu balgam gelmesi, Uzun süreli göğüs ağrısı, yutma güçlüğü, sindirim bozukluğu, göbeğin altında uzun süreli baskı hissi. ► Kol, omuz, kemik ve sık tekrarlayan baş ağrısı, değişiklikler kanser belirtisi olabilir. ► Kilo kaybı, ani zayıflama ve aşırı iştahsızlık, ► Cilt renginde siyahlaşma ya da sarılık, ► Dışkılama alışkanlıklarında uzun süren değişiklik (ishal, kabızlık) olması, koyu renkli ya da kanlı dışkılama,

KANSERDE ERKEN TANI HAYAT KURTARIR  Belirtilerden biri ya da birkaçı iki haftadan fazla sürerse ve ailede kanserli hasta varsa hemen uzman bir sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir. Çünkü bazı belirtiler ciddiye alınarak kansere erken evrede tanı konulabilirse hastalığın tedavisi yapılabilir. Tanı konulmasının uzaması ile kaybedilen zaman tehlikeli olabilir. Tedavi edilebilir bir hastalık olan kanser için kullanılan "Kanserden korkma, geç kalmaktan kork." ifadesi, erken tanı ve erken başvurunun önemini belirtir. Pek çok hastalıkta olduğu gibi kanserde de erken tanı ve erken başvuru; 1.Tedavi şansını artırır ve kolaylaştırır 2.Tedavi giderlerini azaltır, 3.Doku ve organ kaybını önler. 4.Sakatlık bırakmadan iyileştirilebilir.

KANSERDEN KORUNMANIN YOLLARI  İnsanın sağlıklı olabilmesi için bağışıklık sistemini zayıflatan etmenlerin ortadan kaldırılması, kanser ve diğer hastalıklardan korunmanın yanında tedavinin de ilk basamağıdır.  "Sağlığa Zararlı Alışkanlıklar" ünitesinde de değindiğimiz gibi bağışıklık sisteminin etkinliğini bozan durumlar kanseri hazırlayıcı etmenlerden sayılır. Bağışıklık sistemi tarafından yok edilemeyen kanserli hücreler denetimsiz biçimde çoğalarak bulundukları dokuyu işgal eder. Bazen sadece o dokuyla sınırlı kalmayıp komşu dokulara ve vücudun diğer bölgelerine de taşınabilir.  "Sağlığın Geliştirilmesi ve Korunması" ünitesinde öğrendiğimiz yeterli ve dengeli beslenme ile diğer uygulamalar, kanserden korunmak için de geçerlidir. Kanserden korunmak amacıyla bunların yanında öncelikle bağışıklık sistemini güçlendiren bir beslenme rejimi uygulanmalıdır. Ayrıca aşağıda sıralanan uygulamalara özen gösterilmelidir:

KANSERDEN KORUNMANIN YOLLARI ► Tütün ürünleri ve sağlığa zararlı diğer maddeler kesinlikle kullanılmamalıdır. ► Özellikle az işlenmiş olmak üzere proteinli, nişastall ve lifli bitkisel besinlerin tüketilmesine öncelik verilmelidir. Örneğin portakal, bezelye, mercimek, fasulye, pirinç vb. besinler. ► Bol sebze ve meyve tüketilmelidir. Sebze ve meyve yönünden zengin diyet seçimi kanser riskini %20 oranında azaltmaktadır. Örneğin brokoli ıspanak, maydanoz, tere, salatalık, kabak, havuç, domates, turunçgiller vb. sebze meyveler.

KANSERDEN KORUNMANIN YOLLARI ► Hareketsizlikten kaçınıp aktif bir yaşam tarzı benimsenmeli,beden kütle indeksinin 18,5-24,9 arasında tutulması sağlanmalıdır.Bunun için düzenli olarak fiziksel aktivitelere, spora ve dinlenmeye yeterli zaman ayrılmalıdır. ► Hayvansal yağlar yerine zeytinyağı, fındık yağı gibi sıvı bitkisel yağlar kullanılmalıdır. ► Birçok paketlenmiş hazır yiyecekte yüksek miktarda tuz ve çeşitli katkı maddeleri bulunduğundan hazır yiyeceklerden olabildiğince kaçınılmalıdır. Beyaz ekmek yerine tam buğday ekmeği ya da kepekli ekmek tercih edilmelidir. ► Besinler güvenli ve bozulmayacak şekilde hazırlanıp saklanmalıdır. Nemli yerlerde hızla üreyen bazı küf mantarları kansere neden olabilecek toksik maddeler üretir. Bu nedenle yiyecekler buzdolabında kurallara uyularak saklanmalı, küflenmiş ve son tüketim tarihi geçmiş yiyecekler tüketilmemelidir. Et ve sebzelerin doğrudan ateşle temas ederek (mangal gibi) pişirilmesi yiyeceklerde kanserojen maddeler oluşmasına neden olduğundan bundan kaçınılmalıdır.

KANSERDEN KORUNMANIN YOLLARI ► Çok sıcak yiyecek içecek tüketilmemeli, sıcak ve soğuk içecekler peş peşe içilmemelidir. ► Yeterli ve düzenli olarak uyunmalı, gerginliklerden uzak kalınmalıdır. ► Vücutta yeterli D vitamini oluşması için uygun havalarda güneşlenilmelidir. Ancak bu amaçla güneş ışığının dik geldiği saatlerde kesinlikle güneş altında kalınmamalıdır. ► Ailesinde kanser olmuş iki ya da daha fazla kişi bulunanlar en küçük bir şüphede sağlık kontrolü yaptırmalıdır. Gerektiğinde genetik tarama testleriyle bozulmuş bir gen olup olmadığı inceletilmelidir.