SEBZE VİRÜS HASTALIKLARI Dr. Aydan KAYA Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü

DOMATES MOZAİK HASTALIĞI Etmen: Tobacco mosaic virus, Tomato mosaic virus Belirtileri: Yaprak üzerinde açık-yeşil, sarı ve koyu-yeşil renkte mozaik lekeleri görülmektedir.

DOMATES MOZAİK HASTALIĞI Yapraklarda kıvrılma ve şekil bozukluğu meydana gelmektedir.

DOMATES MOZAİK HASTALIĞI Yapraklarda incelme ve şekil bozukluğu meydana gelmektedir.

DOMATES MOZAİK HASTALIĞI Kış aylarında bitkide bodurlaşma ve yapraklarda "eğrelti otu" görünümü daha belirgindir. Bitki gövdesinde mor renkli antosiyan oluşumu görülebilmektedir. Yaz dönemlerinde ise yaprak kıvrılmaları ve mozaik lekelenmeler şiddetli olduğu halde bodurluk hafif olabilir.

DOMATES MOZAİK HASTALIĞI Meyvelerde şekil bozukluğu ve kahverengi nekrotik lekeler oluşmaktadır.

DOMATES MOZAİK HASTALIĞI Olgunlaşmış meyvelerde ise kenarları belirsiz, yeşil, mermersi bölgeler görülmektedir.

DOMATES MOZAİK HASTALIĞI Yaprak üzerinde açık-yeşil, sarı ve koyu-yeşil renkte mozaik lekeleri görülmektedir.

DOMATES MOZAİK HASTALIĞI Konukçuları: Tüm sebzeler, tütün, bazı süs bitkileri ve yabancıotlar virüsün konukçusudur. Taşınma Şekli: Tohumla, Temasla Mekanik olarak taşınmaktadır.

DOMATES İÇ KAHVERENGİLEŞME HASTALIĞI (Internal browning) Etmeni: Tobacco mosaic virus Bu hastalık TMV’nin bir veya birden fazla ırkları tarafından meydana getirilen ve domates meyvelerinde zarar yapan bir hastalıktır.

DOMATES İÇ KAHVERENGİLEŞME HASTALIĞI Bitkinin yeşil aksamında ve olgunlaşmamış meyvelerinde virüs belirtisine rastlanmaz. Olgunlaşmaya yüz tutmuş ve olgunlaşmış meyvelerin üzerinde ise grimsi-kahverengi yama şeklinde lekeler görülür.

DOMATES İÇ KAHVERENGİLEŞME HASTALIĞI Bu lekeler kısmından çakı ile kesildiğine, lekelerin altında tipik kahverengi, mantarımsı ölü dokulara rastlanır.

DOMATES İÇ KAHVERENGİLEŞME HASTALIĞI Şiddetli durumlarda kahverengi ölü kısımlar meyvenin iç ve ortasına kadar yayılır.

DOMATES İÇ KAHVERENGİLEŞME HASTALIĞI Enfeksiyon erken dönemde ve şiddetli ırklar tarafından oluşmuş ise meyvelerin küçük ve yeşil döneminde de lekeler görülür.

DOMATES İPLİK YAPRAKLILIK HASTALIĞI Etmeni: Cucumber mosaic cucumovirus Bitkinin yaprak ayası son derece daralır ve yaprak ipliksi bir görünüm alır.

DOMATES İPLİK YAPRAKLILIK HASTALIĞI Hastalık ilerledikçe bu iplikleşme bitkinin tepe noktasında sadece orta damarın kalması şeklinde devam etmektedir.Çok sayıda yan yaprakçıklar oluşmaktadır.

DOMATES İPLİK YAPRAKLILIK HASTALIĞI Boğum araları kısalır, yapraklar küçülür ve bitkide rozetleşme, bodurlaşma meydana gelir.

DOMATES İPLİK YAPRAKLILIK HASTALIĞI Meyveler normal büyüklükte değildir ve şekilsiz bir görünüm almaktadır. Ayrıca meyve üzerinde kahverengi nekrotik lekeler görülebilmektedir.

DOMATES İPLİK YAPRAKLILIK HASTALIĞI Olgunlaşmış meyveler üzerinde ise beyazımtrak-sarı renkli halkalar ve kabarıklıklar (şişkinlikler) görülebilmektedir.

DOMATES İPLİK YAPRAKLILIK HASTALIĞI Belirtiler (Biber): Yaprak üzerinde açık-yeşil, sarı ve koyu-yeşil renkte şiddetli mozaik lekeleri görülmektedir.

DOMATES İPLİK YAPRAKLILIK HASTALIĞI Alt yapraklarda nekroze olmuş halka lekeler görülür. Meyvelerde de halka şeklinde nekrozlar meydana gelir.

DOMATES İPLİK YAPRAKLILIK HASTALIĞI Meyvelerde nekroze olur ve şekil bozukluğu meydana.

DOMATES İPLİK YAPRAKLILIK HASTALIĞI Konukçuları: Tüm sebzeler, endüstri bitkileri, süs bitkileri ve bazı yabancıotlar virüsün konukçusudur. Taşınma Şekli: Yaprak bitleri (Aphis gossypii, Myzus persicae) Küsküt ile taşınabilmektedir.

DOMATES LEKELİ SOLGUNLUK VİRÜSÜ Etmeni: Tomato spotted wilt tospovirus Belirtileri: Yapraklar üzerinde önce kahverengi daha sonra bronz rengine dönüşen lekeler oluşmaktadır.

DOMATES LEKELİ SOLGUNLUK VİRÜSÜ Bazen bronzluk nekroza dönüşerek bitkiyi kurutabilir.

DOMATES LEKELİ SOLGUNLUK VİRÜSÜ Bitkilerde gelişme geriliği meydana gelir, bodur kalır.

DOMATES LEKELİ SOLGUNLUK VİRÜSÜ Meyveler üzerinde çok sayıda iç içe geçmiş, merkezi kabarık olan halkalar şeklinde lekeler görülmektedir.

DOMATES LEKELİ SOLGUNLUK VİRÜSÜ Olgunlaşmış meyvelerde ise çok sayıda konsantrik ve etrafı sarı renkte olan daire şeklinde lekeler oluşur.

DOMATES LEKELİ SOLGUNLUK VİRÜSÜ Biber: Yapraklarda iç içe halkalar şeklinde lekeler meydana gelir,daha sonra bu lekeler nekroze olur ve kahverengileşir. İleri dönemde tüm bitkide kuruma meydana gelir.

DOMATES LEKELİ SOLGUNLUK VİRÜSÜ Meyveler üzerinde çok sayıda iç içe geçmiş, konsantrik halkalar şeklinde lekeler meydana gelir,bu lekeler nekroze olur, kahverengileşir.

DOMATES LEKELİ SOLGUNLUK VİRÜSÜ Konukçuları: Kültür ve süs bitkileri ile yabancı otları içeren çok sayıda konukçusu vardır. Taşınma Şekli: Tütün thripsi (Thrips tabaci) ile taşınmaktadır.

DOMATES SARI YAPRAK KIVIRCIKLIK HASTALIĞI Etmeni: Tomato yellow leaf curl bigeminivirus Belirtileri: Domates varyetelerine göre değişiklik göstermektedir. Enfeksiyondan hemen sonra yapraklar hacimce azalmakta, kıvırcıklaşmakta, aşağı veya yukarıya doğru kıvrılarak kaşık şeklini almakta ve sarı beneklilik belirtisi göstermektedir.

DOMATES SARI YAPRAK KIVIRCIKLIK HASTALIĞI Enfeksiyondan sonra oluşan yapraklar, daha küçük olarak gelişmekte ve daha şiddetli olarak kıvrılmaktadır.

DOMATES SARI YAPRAK KIVIRCIKLIK HASTALIĞI Enfekteli bitkiler şiddetli olarak cüce kalmaktadır. Enfeksiyon zamanı ne kadar erken olursa bitki bundan o kadar çok etkilenmektedir.

DOMATES SARI YAPRAK KIVIRCIKLIK HASTALIĞI Geç dönem infeksiyonları ise yeni meyve tutumunu önlemekte ve mevcut olan meyvelerin olgunlaşması gecikmektedir. Ayrıca olgunlaşmış meyveler pazar değerini yitirmektedir.

DOMATES SARI YAPRAK KIVIRCIKLIK HASTALIĞI Konukçuları: Domates, tütün ve bazı yabancıotlar virüsün konukçusudur. Taşınma Şekli: Beyaz sinek (Bemisia tabaci) ile taşınmaktadır.

KABAKGİL VİRÜS HASTALIKLARI

HIYAR MOZAİK VİRÜSÜ Etmeni: Cucumber mosaic virus (CMV) Yapraklarda orta damar boyunca bazen şiddetli olabilen aşağı doğru kıvrılma meydana gelir. Kıvrılmış ve hafif kıvırcıklaşmış yapraklar ancak yarı büyüklüğünü alabilir.

HIYAR MOZAİK VİRÜSÜ Yaprak sapı ve gövde dikkati çekecek kadar kısalır. Boğum araları kısalır. Yapraklarda aşağı doğru bükülme ve kartlaşma meydana gelir.

HIYAR MOZAİK VİRÜSÜ Yapraklarda mozaik şeklinde renk açılmaları meydana gelir.

HIYAR MOZAİK VİRÜSÜ Kavun yaprağında beneklenme İlerlemiş mozaik

HIYAR MOZAİK VİRÜSÜ Yapraklarda değişken hafif yassılaşma ve kabarma meydana gelir.

HIYAR MOZAİK VİRÜSÜ Bitkilerde sararma ve solma, meyvelerde beneklenme görülür.

HIYAR MOZAİK VİRÜSÜ Hıyar bitkisinin büyüme ucunda (apex) rozet teşekkülü , virüs enfeksiyonu sonucu gövde büyümesi durur.

HIYAR MOZAİK VİRÜSÜ Kabak bitkisinde sistemik klorotik beneklenme

HIYAR MOZAİK VİRÜSÜ Kabak yaprağında şekil bozukluğu ve beneklenme

HIYAR MOZAİK VİRÜSÜ Yeni hastalanmış genç kabak yapraklarında sararma ve pörsüme

HIYAR MOZAİK VİRÜSÜ Erkek çiçeklerin sayılarında artma, dişi çiçeklerin sayılarında azalma olur.

HIYAR MOZAİK VİRÜSÜ Meyve belirtileri de değişkenlik gösterir. Genç meyvelerde çoğu kez mozaik şeklinde lekelenme olur.

HIYAR MOZAİK VİRÜSÜ Kavun ve hıyar meyvesi üzerinde beneklenme

HIYAR MOZAİK VİRÜSÜ Konukçuları: 100’den fazla familyadan 1200’den fazla bitki türünü hastalandırır. Kabakgil bitkileri içinde kabak ve kavun en başta gelir.

KARPUZ MOZAİK VİRÜSÜ 2 Etmeni: Watermelon mosaic virus 2 (WMV2)

KARPUZ MOZAİK VİRÜSÜ 2 Yapraklarda mozaik şeklinde renk açılmaları meydana gelir.

KARPUZ MOZAİK VİRÜSÜ 2 Yapraklarda mozaik şeklinde renk açılmaları

KARPUZ MOZAİK VİRÜSÜ 2 Yapraklarda mozaik, meyve renginde kırılma ve renksizleşme ortaya çıkar.

KARPUZ MOZAİK VİRÜSÜ 2 Damar aralarında kabarcıklı mozaik şeklinde belirti oluşur.

KARPUZ MOZAİK VİRÜSÜ 2 Kavun bitkisinde kabarcıklı mozaik

KARPUZ MOZAİK VİRÜSÜ 2 Yaprak ayasında daralma ve küçülmeler ortaya çıkar. Yaprak normal şeklini kaybeder.

KARPUZ MOZAİK VİRÜSÜ 2 Yaprak kenarlarında dişlenme meydana gelir. Yapraklarda damarlarda bantlaşma meydana gelir.

KABAK SARI MOZAİK VİRÜSÜ Etmeni: Zucchini yellow mosaic virus (ZYMV)

KABAK SARI MOZAİK VİRÜSÜ Yapraklarda sarı mozaik, nekroz ve kısmen şekil bozukluğu meydana gelir.

KABAK SARI MOZAİK VİRÜSÜ Genç bir kabak yaprağında damar bantlaşması

KABAK SARI MOZAİK VİRÜSÜ Bitkide anormal görünüm veren zayıf ve dar yaprak oluşumu görülür.

KABAK SARI MOZAİK VİRÜSÜ İpliksi yaprak oluşumu

KABAK SARI MOZAİK VİRÜSÜ Yapraklarda damar aralarında kabarcıklı mozaik şeklinde belirti oluşur.

KABAK SARI MOZAİK VİRÜSÜ Bitkilerde gelişme geriliği ve bodurlaşma olur.

KABAK SARI MOZAİK VİRÜSÜ Bitkilerde boğum aralarında kısalma ve büyüme durgunluğu meydana gelir.

KABAK SARI MOZAİK VİRÜSÜ Meyve benekli ve kabarcıklı bir görünüm alır. Meyveler küçük kalır, şekli bozulur, yeşil benekler oluşur.

KABAK SARI MOZAİK VİRÜSÜ Meyve eti mermer görünümlü ve anormal sert yapıda olur. Meyve üzerinde mantarlaşmış çatlaklar oluşur.

KABAK SARI MOZAİK VİRÜSÜ Benekli ve kabarcıklı meyveler

KABAK MOZAİK VİRÜSÜ Etmeni: Squash mosaic virus (SqMV)

KABAK MOZAİK VİRÜSÜ Genç fidelerde yapraklarda klorotik lekeler, damar bantlaşması ve kıvrılma meydana gelir.

KABAK MOZAİK VİRÜSÜ Olgun bitkilerde yapraklarda koyu yeşil mozaik, kabarcıklı görünüm oluşur.

KABAK MOZAİK VİRÜSÜ Yapraklarda mozaik ve deformasyonlar görülür. Damar aralarındaki alanlarda daralmalar ortaya çıkar.

KABAK MOZAİK VİRÜSÜ Yapraklarda mozaik, halka lekeler oluşur.

KABAK MOZAİK VİRÜSÜ Meyve benekli ve kabarcıklı bir görünüm alır, şekli bozulur.

KABAKGİL VİRÜSLERİNİN TAŞINMA YOLLARI TOHUM ENFEKTELİ BİTKİLER  VEKTÖR   - Böcekler (Myzus persicae , Aphis gossypii ) - Yabancı otlar (Chenopodium amaranticolor Senecio vulgaris, Amaranthus sp. ) - İnsan

SEBZE VİRÜS HASTALIKLARI İLE MÜCADELE Temiz tohum kullanılmalıdır. Hasta bitkiler, bitkisel artıklar ve konukçu olabilecek yabancı otlar imha edilmelidir. Tütün mozaik virüsü sigara tütünlerinde ve tozunda uzun süre hastalandırma özelliğini koruyabildiği için seralarda sigara içilmemesi gerekmektedir. Tütün,patates ve domatesin yan yana veya yakın mesafelerde üretilmemesi gerekmektedir. Dayanıklı yada tolerant çeşitler tercih edilmelidir.

SEBZE VİRÜS HASTALIKLARI İLE MÜCADELE Fidelerin şaşırtılması, budanması ve meyve hasatı sırasında aletler ve eller %1’lik formaldehid ya da %10’luk trisodyum fosfat çözeltileri ile dezenfekte edilmelidir. Virüsün vektörü olan yaprak bitleri, tütün thripsi, beyaz sinek’e malç, net ve sarı levha kullanılabilir. Ayrıca fide döneminden başlamak üzere çiçek dönemine kadar en etkili kimyasal mücadele uygulanması gerekmektedir. TYLCV’ye karşı fidelikleri gözeneksiz tüllerle örtmek gerekmektedir.

TEŞEKKÜR EDERİM