EKSTRASELÜLER MATRİKS (ECM)= HÜCRELER ARASI MATRİKS Ekstraselüler matriks; hücreler arasını dolduran, çeşitli protein ve polisakkaritlerden oluşmuş hücrelerin bulunduğu ortamdır. Dokulara destek sağlayan, hücrelerin şekil ve fonksiyonunda, gelişiminde, çoğalmasında canlılığını sürdürmesinde ve göçünde görev yapmaktadır. Hücrelerin dokuları oluşturmasında görev yapmaktadır.

ECM’nin fiziksel yapısı hücreden hücreye değişir. Kemikte-sert Kıkırdak ve bağ dokuda- yumşak Kanda-sıvıdır. ECM moleküllerin içeriği bulunduğu dokunun fonksiyonuna göre değişir. Tendonlarda glikojen fazla iken kıkırdak yapısında proteoglikan fazla miktardadır.

ECM molekülleri ikiye ayrılır. 1.Glikozaminglikanlar 2.Fibröz proteinler 1. Glikozaminglikanlar (GAG): Uzun, eğilmeyen, dallanmamış, tekrarlayan disakkarit ünitelerinden oluşan polisakkaritlerdir. GAG’lar ; negatif yüklüdür. çubuk şeklindedir. su bağlama yeteneğine sahiptir. sülfat grubu bağlıdır.

GAG’lar içerdikleri şekerlere, şekerler arasındaki bağlantı tipine göre, sülfat gruplarının sayısına ve sülfat gruplarının lokalizasyonuna göre 4 gruba ayrılır. 1. Hyaluronon: sülfat grubu sadece bunda yok. 2. Kondroitin sülfat ve dermatan sülfat 3. Heperan sülfat ve heparin 4. Keratan sülfat

Hyaluronan: En basitidir. Sülfit içermez Hyaluronan: En basitidir. Sülfit içermez. Kovalent bağlı protein içermez. Dokularda sıkıştırıcı kuvvetlere karşı direnç rolü vardır. Embriyonik gelişim sırasında da hücreler arası alanı doldurur. Yara iyileşmelerinde kayganlık sağlar ve çok üretilir.

Staph. Aerus- hyaluronidaz Bakterilerin bağ dokusu aracılığı ile hızla yayılmasına neden olur. Kondroitin sülfat, dermatan sülfat, heperan sülfat ve heparin, keratan sülfat: hidrate bir jel ortamı oluştururlar. Besinlerin, artık maddelerin ve sinyal moleküllerin hızlı difizyonunu sağlayarak yapısal destek olarak görev yaparlar.

GAG lar proteinlerle birleşerek proteoglikanları oluştururlar GAG lar proteinlerle birleşerek proteoglikanları oluştururlar. Proteinlerle bağlantı golgi kompleksinde gerçekleşir. Nükleolemmada porlarda bulunan proteoglikanlar porların farklı büyüklükte olmasını sağlar. (Seçici moleküler filtre) Kimyasal haberleşmede görev yaparlar. Ko-reseptör olarak görev yaparlar.

Fibröz Proteinler: bağ dokuda yer alan glikozaminglikanlar ve proteoglikanlar su ile karışmış halde jel benzeri yapılarken fibröz proteinler bunun içine gömülmüş yapıdaki protein yapılardır. Bunlar; Kollojen, laminin, fibronektin, tenaskin, elastin’dir. Kollojen: üç adet alfa zinciri sarmal yaparak oluşturur: prolin ve glisin den zengindir. 25 farklı alfa zinciri tanımlanmış olup bu zincirlerin farklı düzenlenmeleri neticesinde 15 farklı kollajen oluşur.

Elastin: elastin öncülü olan molekül tropoelastindir Elastin: elastin öncülü olan molekül tropoelastindir. Bunlar bir biri ile çapraz bağ yaparak elastik lifleri oluşturur. Hidrofobik bir moleküldür. Prolin ve glisince zengindir. İki kısa segmentten oluşur. Biri hidrofobik segment diğeri alfa sarmal segmenttir. Bu yapı lastik gibi uzayıp kısalabilir.

Fibronektin: Matriksin organize olmasına ve hücrelerin matrikse tutunmasını sağlarlar. İki büyük alt birimi vardır. Molekülün uç kısımlarında disülfit bağları ile bağlanmıştır. İzoformlarından biri plazma fibronektindir. Vücut sıvılarında pıhtılaşmayı, yara iyileşmesini, fagositozu sağlar. Omurgalı embriyolarında hücre göçünede rehberlik eder.

Laminin: gelişmekte olan embriyoda ilk sentezlenen matriks proteinidir. bazal lamina için özel olan adeziv moleküllerdir. Üç polipeptidden oluşur.(Alfa, beta, gama) Bunlar uzun, esnek, birbirine asimetrik şekilde dolanmış haldedir. Disülfit bağları ile bağlanmışlardır.

Tenaskin: altı kollu büyük bir adeziv moleküldür Tenaskin: altı kollu büyük bir adeziv moleküldür. Tümörlerde, dokularda ve yaralarda sentezlenir. Tenaskin bağlandığı hücre çeşidine göre, hücre yapışmasını inhibe eder veya artırır.

Ekstraselüler Proteazlar ECM hücreler tarafından sentezlenen ECM proteazlar tarafından parçalanır. Bunlar; 1. Serin proteazlar 2. Matriks metalloproteazlar

Serin proteazlar: aktif bölgelerinde serin vardır. Matriks Metalloproteazlar: tümör hücresinde, endotel hücrelerinde, makrofajlarda ve enflamatuvar hücrelerde sentezlenir. Ca ve Zn ya bağlanarak aktive olurlar. Kollojen, laminin ve fibronektinin parçalanmasında ikisi birlikte çalışır.