ÜRİNER SİSTEM TAŞ HASTALIKLARI Selen Tulunoğlu & Işın Erdoğan & Süleyman Özen

Endüstriyel toplumun %4-20 sine etki eden hastalıktır. Böbrek taşlarının, endüstriyel toplumlarda en sık görülen tipi kalsiyum oksalat yada bunun hidroksiapatit kombinasyonudur. Erkeklerde, kadınlara oranla 3 kat daha sık görülür. Yaşam tarzındaki ve diyetteki değişiklikler nedeniyle fark azalmaktadır.

En yüksek risk 30 ile 50 yaş arasındır. Taş hastalıkları çoğunlukla nüks eder.Nüks eden vakalar idiyopatik kalsiyum ve ürik asit taşlarıdır. Sıcaklığın yüksek olduğu yerlerde ve yaz mevsiminde daha fazla görülür. İskandinavya, Akdeniz ülkeleri, Kuzey Hindistan, Pakistan, Kuzey Avustralya, Orta Avrupa, Malezya, Orta Amerikada yoğundur.

ETİYOLOJİ Süpersatürayon-kristalizasyon teorisi İdrar inhibitörlerinin yokluğu teorisi Matriks-nükleosyon teorisi Epitaksi teorisi Kombine teoriler

SÜPERSATÜRAYON-KRİSTALİZASYON TEORİSİ

İNHİBİTÖR EKSİKLİĞİ TEORİSİ Organik inhibitörler ; Düşük moleküllü peptitler,yüksek moleküllü glikoproteinler,matriks,yüzeyindeki zeta potansiyel,sülfidril içeren uromukoidler, alanin,sitratlar,üre İnorganik inhibitörler; Fosfatlar, pirofosfatlar(en etkili), ortofosfatlar,magnezyum,çinko

MATRİKS NÜKLEASYON TEORİSİ Matriks, idrardaki proteinlerin ürünüdür, protein, heksan, heksanaminler içerir. Proksimal tüp hücrelerinden yapılır. Hem inhibitör etki yapar hem taş yapısının %2-10 unu oluşturur. İdiyopatik kalsiyum taş hastalığında matriks ve kristal tabakalar görülür. Kalsiyum taşları ilk belirtisi olabilir. Ürik asit, sistin, struvit taşlarında görülmez.

EPİTAKSİ TEORİSİ Kristal çok fazla oluşursa kristali yapan maddenin satürasyonu azalır ancak başka element fazla ise bu kristalin yüzeyine yapışarak dış tabakası başka cins olan taş oluşturur. Ürik asit kristalleri üzerinde kalsiyum oksalat epitaksi ile tutunabilir. Sistin başka bir kristal nukleusu üzerine tutunamaz.

KOMBİNE TEORİLER İntranefronik ve fiks nükleasyon: İlk kristal çekirdeği tüp hücrelerinde başlamakta,burdan tüp içersindeki idrara atılmaktadır. Serbest kristalizasyona ihtiyaç yoktur.

Ekstranefronik ve serbest partikül nükleasyonu: Süpersatürasyon kristalizasyonun serbest olarak idrarda oluştuğunu, fakat üromükoidler gibi inhibitörlerin kaliatif veya kantitatif defektleri sonucu büyüyerek taş oluşturmasıdır.

TAŞ OLUŞUMU İÇİN RİSK FAKTÖRLERİ Aile geçmişinde taş hastalığı olması İdrar ph ında değişiklik Bruşit, ürik asit veya ürat taşı Üriner sistemdeki enfeksiyon Üreterlerde daralma Üreter ile böbreğin birleşme noktasında darlık Üriner sistemde yabancı cisimler Üriner sistem tümorleri Ürostaz

Medüller sünger böbrek Kist veya kalisiyel divertikül Vezikoüreteral reflü Atnalı böbrek Üreterosel Nefrokalsinozis Hiperparatiroidizm Sindirim sistemi hastalıkları Sarkoidoz İlaçlar

TAŞ ÇEŞİTLERİ Kalsiyum Taşları Kalsiyum Dışı Taşlar Sitruvit Oksalat Sistin Ksantin Indinavir

Kalsiyum Taşları Tüm idrar yolları taşlarının %80-85’i kalsiyum içerir. En sık üriner taş türüdür. Nefrokalsinozis olarak bilinen böbrek parankimi içindeki kalsifikasyonlardır. İdrar yolları taşları için uygulanan tedaviye genelde yanıt vermez. Absorptif Hiperkalsiürik Nefrolitiyazis en sık üriner taş sebebidir. Rezorptif Hiperkalsiürik Nefrolitiyazis

Kalsiyum Taşları Absorptif Hiperkalsiürik Nefrolitiyazis: kalsiyumun intestinal hiperabsorpsiyonu. D vitaminine cevabın artması sonucu barsaktan fazla miktarda kalsiyum emilir. Renal filtrasyon yükü artar. Paratiroid hormonu baskılanır.Parankim içinde kalsifikasyonlar görülür. Rezorptif Hiperkalsiürik Nefrolitiyazis: primer hiperparatiroidi ile ilişkilidir. PTH 1,25 Dihidroksikolekalsiferol intestinal kalsiyum emilimi artar.

B. Kalsiyum Dışı Taşlar 1.Sitrüvit Taşı Magnezyum, Amonyum , Fosfat (MAP) Geyik boynuzu şeklinde Proteus, pseudomonas,providencia, klebsiella, mycoplasma benzeri üreyi parçalayan bakteriler tarafından oluşturulur. İdrar pH’sını alkalileştirir. Yoğun diürez sitrüvit taşını önlemez.

B. Kalsiyum Dışı Taşlar 2.Ürik Asit Taşı Gut veya myeloproliferatif hastalıklı kişilerde, malinite tedavisi için sitotoksik ilaç kullananlarda sık görülür. Dehıdratasyon ve aşırı purin alınımına bağlı ürik asit yüksektir. Idrar pH’sı sürekli 5.5 altındadır. Saf ürik asit taşı Non-Opaktır.

B. Kalsiyum Dışı Taşlar 3.Oksalat Taşı İnce barsaktan emilen oksalatın tamamı böbrekten atılır. İnce barsak hastalıkları (Crohn, rezeksiyon) ve barsakta oksalata bağlanacak kalsiyum kalmaması (diyare) idrardaki oksalatı ve taş oluşumunu artırır. TEDAVİ oksalattan fakir diyet + kalsiyumdan zengin diyet

B. Kalsiyum Dışı Taşlar 4.Sistin Taşı Anormal intestinal emilime ve sistin,ornitin,lizin ve arginin dahil diazik aminoasitlerın renal tübüler emilimine neden olan kalıtsal defekt sonucu oluşur. Aile öyküsü, grafide saat camı gibi yuvarlak sınırları düzgün taş. En sert taşlardır. ESWL (ekstrakorporeal şok dalga litotripsisi) dirençlidir.

B. Kalsiyum Dışı Taşlar 5.Ksantin Taşı Doğumsal ksantın oksidaz enzim eksikliğine bağlı oluşur. Radyo-opak değildir.

B. Kalsiyum Dışı Taşlar 6.İndinavir Taşı Edinsel immün yetmezlik sendromlu (AIDS) hastalarda kullanılan proteaz inhibitörleri, hastaların %6 sında radyosaydam taşlara neden olur.