“Emisyon” Nedir? Basit tanımı; “Hava kirleticilerin (gaz ya da partikül) bir kaynaktan atmosfere verilmesi.” (Örneğin: bacadan veya bir aracın egzozundan çıkan gazlar) “Bir kirleticinin çevreye deşarjı veya salınımı. Genel olarak da gazların ve partikül maddelerin atmosfere salınmasını ifade eder. İmisyon (karıştırmayın!) Herhangi bir kirleticinin çevresel ortamdaki seviyesi. Atmosferde bulunan, ölçülen veya teneffüs edilen tüm gaz ve partiküllere imisyon denir.

Hava kirliliğinin kaynakları Nokta kaynaklar Atmosfere hava emisyonları deşarj eden, bir veya daha fazla emisyon ünitesine sahip bir ev, bir üretim tesisi gibi sabit kaynaklar. Alan kaynaklar Alan kaynaklar da sabit kaynaklardır ve birden fazla nokta kaynağın bir araya gelmesiyle oluşur. Çizgi kaynaklar Hava kirletici emisyonları salan hareketli kaynaklardır. Source: http://www.epa.state.oh.us/dapc/aqmp/eiu/eiu.html

Birincil hava kirleticilerin emisyonları NOx emisyonları (UK in 1998). 1753 bin ton (NO2 ve NO) SO2 emisyonları (UK in 1998). 1615 bin ton Source; http://www.ace.mmu.ac.uk/eae/english.html

Emisyon envanteri nedir? Basit tanımı; «Emisyon envanteri, hava kirliliğinin tahmin edilmesidir.» “Emisyon envanteri, verilen bir coğrafik alan içerisindeki spesifik kaynaklardan atılan kirletici emisyonlarının ve belirli bir zaman periyodu (yıl, gün v.b.) için hesaplanan emisyon hızlarının detaylı olarak listelenmesi. Source: http://www.epa.state.oh.us/dapc/aqmp/eiu/eiu.html http://www.baaqmd.gov/pln/emission_inventory.htm

Emisyon envanteri Kaynaklar, aktiviteler ve kirleticilere yönelik tüm envanter bilgileri geniş bir envanter raporuna aktarılır. Hava kalitesi planlaması ve modellemesi için emisyon envanterleri oldukça önemlidir. Kaynak bir tesis, ev, otomobil, tren v.b. olabilir. Tüm kaynaklar nokta, alan ve çizgi olarak kategorilendirilir.

Emisyon envanterleri farklı amaçlar için kullanılabilir, fakat en çok yasal düzenlemeler kapsamında gerçekleştirilir. Emisyon envanterlerinin kullanım amaçları: Çeşitli siyasi/politik amaçlar için Zamansal emisyon trendlerini gözlemlemek için Uzun süreli emisyon değişimlerini gözlemlemek için Hava kirliliği politikasının etkinliğini değerlendirmek için Kent stratejileri geliştirmek için Yasal düzenlemeler kapsamında emisyon bütçelendirmeleri için Hava dağılım modelleri kullanarak dış ortam hava kirleticilerin derişimlerinin tahmin edilmesinde (model için girdi olarak) Maruziyet ve risk değerlendirme çalışmalarında girdi olarak kullanılmak için

Emisyon envanteri aşağıdaki bilgileri içerir: Kaynak sınıflandırmasına bağlı olarak elde edilen emisyon tahminlerinin sıralı bir şekilde özeti Envanter çalışmasının gerçekleştirildiği coğrafik alan Emisyon envanterinde dikkate alınan zaman dilimi (yıllık, mevsimsel, saatlik gibi) Emisyonların tahmininde kullanılmak üzere nüfus, istihdam ve ekonomik veriler Veri toplamak için kullanılan prosedürler, verilerin kaynakları (nerden temin edildiği), anket kopyaları ve sonuçları, emisyon faktörleri ve alındıkları yerler Emisyon hesaplamalarında kullanılan metotlar (örnek hesaplamaları içeren) Yapılan tüm kabullerin yer aldığı dokümanlar Yararlanılan kaynakların (dökümanların) listesi

Yaşadığım bölge için toksik hava kirleticilere yönelik nasıl bir emisyon envanteri oluşturabilirim? Amaç nedir? Halk sağlığı riskini değerlendirmek, Devamında gerçekleştirilecek envanter geliştirme çalışmasına odaklanmak Kontrol stratejileri ve yeni yönetmelikler geliştirmek

İyi bir bölgesel incelemek gereklidir: (1) Hangi kirleticiler, kaynak kategorileri ve coğrafik alanlar dahil edilmelidir? (2) Temel nokta, alan ve hareketli kaynakların göreceli etkileri/katkıları (3) Envanteri, daha önceki mevcut envanterler, izin dosyaları ve diğer bilgi dosyalarını (raporlar, risk yönetim planları v.b.) temel alarak oluşturabilirsin

Emisyon envanteri Envanter çalışması olabildiğince doğru olmalıdır ve belirsizlikler iyi anlaşılmalıdır. Böylece anlamlı kararlar verilebilir. Mevcut envanter yeterli olmadığı durumda, yerel ölçekli veriler kullanılarak iyileştirmeler yapılabilir. Geniş kapsamlı bir envanter çalışması çok daha doğru sonuçlar elde edilmesini sağlar. Detaylı yerel bilgilerin bir araya getirildiği bir envanter çalışması, yerel ölçekli koşulların yansıtılması açısından daha doğrudur. (genel ulusal bilgi kullanmak yerine) Daha doğru emisyon envanter sonuçları, halk sağlığı riskinin değerlendirilmesi açısından çok daha yararlıdır.

Emisyon envanteri teknikleri Bir alan için emisyon envanteri geliştirmek istendiğinde aşağıdakiler yapılmalıdır: O bölgedeki kaynak türleri listelenmelidir (otomobiller, fabrikalar v.b.) Listelenen her bir kaynaktan atmosfere verilen hava kirletici emisyonlarının neler olduğu (PM, SO2, NO2) belirlenmelidir Her bir kirletici için uygun emisyon faktörleri bulunmalıdır Direk sayma yoluyla veya tahminler yoluyla, her bir spesifik kaynağın sayısı ve büyüklüğü (kapasitesi) belirlenmelidir. Hesaplamalar yapılarak toplam emisyonlar elde edilir ve çalışılan alan için toplam emisyonu belirlemeye yönelik olarak benzer emisyonlar toplanır.

Örnek: 500.000 nüfusa sahip bir şehirde kış döneminde kömür tüketimine bağlı olarak açığa çıkan günlük CO miktarının belirlenmesi Kirletici kaynağı: Şehir sınırları içindeki kömür kazanları Kirletici: CO CO için emisyon faktörü: 240 gram / ton kömür Kömür dağıtım firmalarından elde edilen kömür satış bilgileri (400 ton / gün) (240 gram CO/ton kömür)*(400 ton/gün)=96 kg CO/gün

Emisyon hesaplaması E = A x EF E = emisyon (kirletici miktarı) A = aktivite verisi (litre yakıt, kg çimento) EF = emisyon faktörü (kg CO2/litre yakıt, kg CO2/kg çimento) Source: http://cd4cdm.org/countries%20and%20regions/Asia/Philippines/Training%20Workshop/erc/overcarbon.ppt

E = A x EF A (aktivite verisi) – emisyon kaynağı oluşturan insan aktivitelerinin veya verilen bir zaman dilimindeki tüketimlerin büyüklüğüne dair veri (tüketilen yakıt litresi gibi) EF (emisyon faktörü) – emisyon kaynağı olan aktivite verisi ile kirletici bileşenin miktarı arasındaki ilişkiyi gösteren bir katsayı * Emisyon faktörleri ölçüm verilerinden elde edilir, verilen bir aktiviteyi temsil edecek şekilde ortalama haline getirilir. (karbon miktarı/birim aktivite) Source: http://cd4cdm.org/countries%20and%20regions/Asia/Philippines/Training%20Workshop/erc/overcarbon.ppt

Örnek emisyon hesaplaması (kömür tüketimi için) Emisyon hızı = (sobalarda yakılan kömür miktarı x Emisyon faktörü) + (kazanlarda yakılan kömür miktarı x Emisyon faktörü) İthal kömür PM =[(0,98 x 5977 ton/yıl x 2 kg/ton) + (0,02 x 5977 ton/yıl x 5 kg/ton)] x (1 ton/103 kg)= 12 ton/yıl SO2 =[(0,98 x 5977 ton/yıl x 4 kg/ton) + (0,02 x 5977 ton/yıl x 25,93 kg/ton)] x (1 ton/103 kg)= 26 ton/yıl CO =[(0,98 x 5977 ton/yıl x 38 kg/ton) + (0,02 x 5977 ton/yıl x 0,3 kg/ton)] x (1 ton/103 kg)= 223 ton/yıl VOC=[(0,98 x 5977 ton/yıl x 0,2 kg/ton) + (0,02 x 5977 ton/yıl x 4 kg/ton)] x (1 ton/103 kg)= 2 ton/yıl NOx=[(0,98 x 5977 ton/yıl x 2,3 kg/ton) + (0,02 x 5977 ton/yıl x 1,5 kg/ton)] x (1 ton/103 kg)= 14 ton/yıl Soma Linyit kömürü PM =[(0,98 x 2878 ton/yıl x 3 kg/ton) + (0,02 x 2878 ton/yıl x 40 kg/ton)] x (1 ton/103 kg)= 11 ton/yıl SO2 =[(0,98 x 2878 ton/yıl x 12 kg/ton) + (0,02 x 2878 ton/yıl x 24,37 kg/ton)] x (1 ton/103 kg)= 35 ton/yıl CO =[(0,98 x 2878 ton/yıl x 25 kg/ton) + (0,02 x 2878 ton/yıl x 137,5 kg/ton)] x (1 ton/103 kg)= 78 ton/yıl VOC=[(0,98 x 2878 ton/yıl x 0,5 kg/ton) + (0,02 x 2878 ton/yıl x 0,015 kg/ton)] x (1 ton/103 kg)= 1 ton/yıl NOx=[(0,98 x 2878 ton/yıl x 2,1 kg/ton) + (0,02 x 2878 ton/yıl x 2,9 kg/ton)] x (1 ton/103 kg)= 6 ton/yıl

Trafik için örnek hesaplama Benzinli araçlardan çıkan emisyonların hesaplanması (belediye araçları): Emisyon hızı (yıllık)= bir yılda kat edilen km mesafe x araç sayısı x emisyon faktörü (EF) PM = (20 km/gün x 250 gün/yıl) x 571 araç x 0,029 g/km x 1ton/106 g = 0,082 ton/yıl SO2 = (20 km/gün x 250 gün/yıl) x 571 araç x 0,111 g/km x 1ton/106 g = 0,317 ton/yıl CO = (20 km/gün x 250 gün/yıl) x 571 araç x 1,688 g/km x 1ton/106 g = 4,819 ton/yıl VOC = (20 km/gün x 250 gün/yıl) x 571 araç x 0,135 g/km x 1ton/106 g = 0,385 ton/yıl NOx = (20 km/gün x 250 gün/yıl) x 571 araç x 0,314 g/km x 1ton/106 g = 0,896 ton/yıl ( *) Government cars are not traveling at weekends.

Hicran Çınar*, Ozan Devrim Yay, Tuncay Döğeroğlu ESKİŞEHİR’DE HAVA KİRLİLİĞİNİN BELİRLENMESİ İÇİN EMİSYON ENVANTERİNİN OLUŞTURULMASI Hicran Çınar*, Ozan Devrim Yay, Tuncay Döğeroğlu Anadolu University, Eskişehir *Res. Asst., Anadolu University - Environmental Engineering - hcinar@anadolu.edu.tr

Çalışmanın amacı: Yanmaya bağlı oluşan emisyonların hesaplanması Evsel ısınma, trafik ve endüstriyel aktivitelerin Eskişehir hava kirliliğine katkılarının belirlenmesi CBS (Coğrafi Bilgi Sistemleri) kullanarak emisyonların noktasal dağılımlarının belirlenmesi

Çalışma alanı Industrial region Population (2002): 504.724 kişi ; Area: 123,1 km2 (EOIR: 22 km2); Population density: 4.998 capita.km-2; Number of districts: 65; Number of homes: 175.280 ; Number of industrial facilities in EOIR: 198

Çalışmaya dahil edilen kirleticiler PM SO2 CO VOC’s NOX

Seçilen kirletici kaynakları Evler (evsel ısınma) alan kaynak Motorlu araçlar (egzoz emisyonları) çizgi ve alan kaynak Endüstriyel aktiviteler, Organize Sanayi Bölgesi (fosil yakıt yakılması) nokta ve alan kaynaklar Şehir merkezinde yüksek oranda yakıt kullanan endüstriyel ve endüstriyel olmayan aktiviteler nokta kaynaklar

Yöntem 1. Planlama 2. Uygulama 3. Değerlendirme Emisyon faktörlerinin belirlenmesi (Corinair, EPA) Emisyon hesaplamaları Envanter sonuçlarının tablo veya grafikler şeklinde hazırlanması CBS ile haritalandırma Envanter sonuçlarının değerlendirilmesi, sonuçların diğer şehirlerle karşılaştırılması Hesaplamalar için gerekli verilerin toplanması Kirletici kaynaklarının sınıflandırılması Literatür taraması 1. Planlama 2. Uygulama 3. Değerlendirme

Evsel Isınma Kömür Doğal gaz Soma linyit Kömür İthal kömür 2002 yılı için yakıt tüketimi Doğal gaz: 105,667,582 m3 İthal kömür: 144,000 ton Soma linyit : 69,000 ton

Emisyon faktörleri Evsel ısınma; Trafik; * CORINAIR, 2002 * Soba: Durmaz et. al 1994 * Kazan sistemi: EPA (ithal kömür:1996, linyit: 1998 ve doğal gaz: 1998) Trafik; * CORINAIR, 2002 Endüstriyel yakıt tüketimi; * EPA,1998

Organize Sanayi Bölgesi Sonuçlar 2002 yılı için emisyon tahminleri (ton/yıl) Kirletici kaynağı PM SO2 CO VOC NOx Evsel ısınma Doğal gaz İthal kömür Soma linyit 741 14 322 406 1,721 1 820 900 7.601 198 5,067 2,337 139 36 71 32 636 162 323 150 Trafik 110 744 1,214 235 1,901 Organize Sanayi Bölgesi 22.3 1.8 245.9 22.9 400,8 Nokta kaynaklar (şehir merkezindeki büyük endüstriyel/endüstriyel olmayan aktiviteler) 7.8 0.6 85.6 8.0 193.6 TOPLAM 881.1 2,467.4 9,146.5 404.9 3,131.4

Farklı kaynak gruplarının yıllık toplam emisyonlara katkısı

Trafik kaynaklı emisyon hesabı 2002 (ton/yıl) Çizgi kaynaklar PM SO2 CO VOCs NOX Otomobil 3 9 160 14 32 Minibüs 2 27 11 4 Otobüs 6 46 45 156 Kamyonet 1 16 7 19 Kamyon 8 29 48 26 70 TOPLAM 20 127 270 51 308 * For line sources, substantial countings of vehicles on site had been conducted to determine traffic flow and vehicle type mixture. Data about vehicle countings of morning and evening peak hours on 22 major arterias and 8 counting stations in the weekdays at were gathered from the Eskişehir Major Transportation Plan.

Trafiğe bağlı emisyonların dağılımı Emissions from diesel traffic vehicles (buses,trucks ..) contribute most to air pollution. Trafiğe bağlı emisyonların dağılımı PM = 110 tons.year -1 SO2 = 744 tons.year-1 Toplam araç sayısı; : 84025 Otomobil 75% Minibüs 2% Otobüs 1% !! Çok yüksek emisyon miktarları Kamyonet13% Kamyon 9% CO = 1214 tons.year -1 VOCs = 235 tons.year -1 NOx = 1901 tons.year -1

Evsel ısınma ve trafik kaynaklı SO2 emisyonlarının dağılımı Interpolation+ Overlay Evsel ısınma ve trafik kaynaklı SO2 emisyonlarının dağılımı (tons.km-2.year-1)

Evsel ısınma> Trafik > Endüstri Sonuçlar Kirleticilerin yıllık emisyonlarına göre sıralaması CO > NOX > SO2 > PM > VOCs Kaynakların yıllık emisyonlarına göre sıralaması Evsel ısınma> Trafik > Endüstri

Results and Discussion Kirletici-kaynak ilişkisi: Kirletici En çok etkili kaynak Etkileyen parametreler PM SO2 CO VOCs NOx Evsel ısınma Trafik Nüfus yoğunluğu, kömür tüketimi Nüfus yoğunluğu, seyahat sayısı

Çalışma alanı içinde yıllık kirletici emisyonlarının lokal bazda ekstrem değerleri