ÖĞRETİM SÜRECİNDE DİNLEME BECERİSİNİN GELİŞİMİ

Dinlemenin Önemi İnsanlar arasında en yaygın iletişim biçimi konuşmadır. Bu durumda bireylerden birisi konuşan, diğeri ise dinleyen konumundadır. Bu iki beceriden birinde yaşanan eksiklik, sağlıklı iletişim kurulmasına engel olmaktadır (Özbay, 2005:47).

İletişimin özünü, gerçeği arama ve anlama çabası oluşturmaktadır. İnsanın gerçeği arama çabası, iletişimin temeline de anlatmaktan daha çok anlamanın konulmasını gerektirmektedir. Gerçek anlamda iletişim kurmak, sürekli anlatanların değil, anlamaya çalışanların başarabileceği bir şeydir (Aydın, 2011). Dinlemenin Önemi

Robertson (2004) ilköğretim öğrencilerinin zamanlarının %57'sini, yüksekokul öğrencileri %53'ünü yönetici konumunda olanlar ise zamanlarının %68'ini dinlemeye ayırdıklarını belirtmiştir. Dinlemenin Önemi

Demirel (2003) öğrencinin bir ders süresi içinde dinleyerek ve izleyerek öğrenebileceği bir konuyu, ders dışında öğrenebilmesi için üç kat daha fazla zaman ayırması gerektiğini vurgulamaktadır.

Sayers vd. (1993)'e göre insanların çoğunun kötü bir dinleyici olmasının nedeni dinleme yeteneğine doğuştan sahip olduklarına inanmalarıdır. İnsanlar normal olarak işitme yeteneğiyle doğarlar; ama dinlemenin öğrenilmesi ve öğretilmesi gerekmektedir.

Etkili dinlemeyi etkileyen etmenlerden biri konuşma hızı ile dinleme hızı arasındaki farktır. Dakikada ortalama 150 sözcükle konuşan bir kişinin aynı sürede zihninden arasında sözcük geçmektedir. Kalan süre, pek çok faktörün bireyin zihnini meşgul etmesine ve dinleme kalitesinin düşmesine neden olabilmektedir (Özbay, 2005).

Dinleme nedir? “Dinleme, konuşan ya da sesli okuyan bir kişinin vermek istediği mesajı, tam olarak anlayabilme becerisidir.” (Özbay, 2005:5). “Dinleme, karşı tarafı edilgen bir yapıda izleme değil, iletişimin tam olarak gerçekleşmesi için iletiyi alma ve yorumlama çabasıdır.” (Umagan, 2007:149).

DİNLEME TÜRLERİ

Dinleme Türleri Seçici Dinleme Seçici dinleme yapan kişi konuşmada söylenilenlerden sadece kendi ilgilendiği bölümleri dinlemekte diğer söylenilenleri ise dinlememektir. Bu tür bir dinleyici konuşmada dikkatini çekecek bir kelime ya da ifadeye odaklanmaktadır. Bu ifadeleri duyana kadar görünüşte dinleyici olarak kalmaktadır. Yalnızca ilgilendiği bölümleri dinlemektedir (Özbay, 2005). Seçici dinleme, aynı zamanda hızlı konuşmaları tam olarak kavrayabilmek, çeşitli tartışma ortamlarında konuşmacıların düşüncelerinin özünü yakalayabilmek için tercih edilen dinleme türüdür.

Dinleme Türleri Sempati veya Antipati ile Dinleme Dinleyicinin konuşmacıya veya konuya önyargılı yaklaşarak dinlemesidir. Konuşmacıya veya konuya sempati ile yaklaşanlar olumlu tutum ve davranışlar sergilerken konuşmacı ya da konuya antipati duyanlar olumsuz tutum ve tavırlar sergileyebilmektedir. Konuşmacıya duyulan sevgi ya da nefret yüzünden işittiklerini yargılamadan benimseme veya reddetme davranışları görülür (Özbay, 2005). İyi bir dinleme için antipatinin yok edilmesi gereklidir. Bunda da en önemli görev yine eğitimcilere düşmektedir. Öğretmen, bu ikinci gruba giren dinleyicilerin biyo-psiko-sosyal özelliklerini inceleyip gerekli tedbirleri almalıdır (Kantemir, 1991:16). Öğretmen ve öğrenci arasında daha önceden yaşanmış olumsuz bir olay antipatik dinlemeye yol açabilir.

Dinleme Türleri Savunmacı dinleyiciler; konuşmacı ne söylerse söylesin her şeyi kendine yapılmış bir saldırı olarak algılar ve savunmaya geçerler.

Dinleme Türleri Tuzak kurucu dinleyiciler; iyi gözlem becerileri olan ve konuşmada detayları iyi gözlemleyen dinleyicilerdir. En önemli özellikleri, söylenenin arkasında bağlantılar kurup konuşmacıyı zor duruma düşürme çabalarıdır. Konuşmada çelişkileri yakalamaya şartlanmışlardır. Bu sebeple detaylara takılıp kalırlar ve dinlediklerinin özünü kaçırırlar. Yüzeysel dinleyiciler; dinlediklerini sadece yüzeysel olarak algılar, söylenenlerin hangi ortamda, koşulda söylendiği ve gerçekte ne anlatmak istediğini anlamazlar.

Dinleme Türleri Eleştirel Dinleme Eleştirel dinleme konuşmayı anlamak, değerlendirmek, organize etmek, aralarındaki ilişkileri saptamak, bu düşünceler içinde belleğimizde saklamaya değer bulduklarımızı seçip ayırmak demektir. Eleştirel dinleme analiz, eleştirel düşünme ve yargılamayı gerektirir. Dinleyici konuşmacıya sunduğu mesajdan neler anladığını ve düşüncelerini söylemek durumundadır. Eleştirel dinleyen, mesajın güçlü ve zayıf yönlerini ayırt edebilme becerisine sahip olmalıdır. Dinleyici konuşmacının verdiği bilgileri doğru algılamalı, konuşmacının niyetini, mesajlarını ve verdiği bilgileri doğrulayan delilleri belirleyebilmelidir. Eleştirel dinleme güçtür. Çünkü konuşmacıyla eş zamanlı olarak konuşmanın içeriğini analiz etme gibi bilişsel çaba gerektirmektedir. Ayrıca konuşmacının neleri nasıl söylediğinin de anlaşılmasını gerektirir.

Dinleme Türleri Empatik Dinleme Empatik dinleme, dinleyicinin objektifliğini kaybetmeden, konuşanın içinde bulunduğu durumu ve onun düşüncelerini dikkate alarak dinlemedir. Empati kurarak dinlemek, karşıdaki kişiyi olumlu yönde etkiler, rahatlatır; sorun çözmeyi kolaylaştırır. Çocukla empati kurarak onu anlamak, çocuğun psikolojik yönden sağlıklı olarak büyüyüp gelişmesine yardım eder. Araştırmalar, empati kurulan ortamlarda yetişen bireylerin toplum içinde sağlıklı ilişkiler kurduklarını göstermektedir (Dökmen, 2002). Okul ortamında da öğretmen öğrencileriyle empati kurmayı bilmeli; olay ve olgulara öğrencisinin gözüyle bakabilmeli, öğrencisini anlamaya çalışmalıdır (Kaplan, 2004).

Dinleme Türleri Görünüşte Dinleme Dinleyicinin dinleme etkinliği yaptığı görülse bile, dinleyici konuşmacının elbisesine, duruşuna veya başka noktalara odaklaşarak tamamen konu ile bağlantısını koparmasıdır. Amaçsız bekleyişin söz konusu olduğu bu tür dinleme etkinliğinde bilgi alışı hemen hemen meydana gelmemektedir. Görünüşte dinlemede kişi, dinliyor gibi görünür. Fakat aklı başka bir yerdedir, kendi iç dünyasıyla meşguldür. Bazı kişiler de sadece kendi söylediklerini beğenir, karşıdakinin söylediklerine değer vermezler. Bu kişiler, karşılarındaki insan konuşurken onu dinlemez, kendi söyleyeceklerini düşünürler (Cüceloğlu, 2004).

Dinleme Türleri Estetik Dinleme Eğlence ve zevk almak için dinlemedir. Bu tür dinlemede mesajın duygu ve heyecan uyandırması istenir. Bir hikâyenin, şarkının dinlenmesi estetik dinlemeye örnek olarak verilebilir. Hoşlanılan müzik, drama vb. dinleme ve düşüncelerini, hislerini kendi kelimeleriyle ifade etme de dinlemede yaratıcılığı geliştirir (Akyol, 2005). Bilgi yoğunluğunun olmadığı, estetik kaygının ön plana çıktığı dinleme türüdür. Akyol (2005:5), bu tür dinlemenin özelliklerini şöyle sıralamıştır. Hikâye, şiir veya izlenen dramadan kişisel olarak zevk almayı amaçlar. Sözel dilin özelliklerinin tadına varır. Örneğin tekrarlar, ritimler, uyaklar vb. İşittiklerine yoğun bir şekilde içsel cevaplar bulmaya çalışır. Sözlü iletişim tarzını geliştirmeye çalışır. Şiir, hikâye, çeşitli ses kayıtları hem haz almak hem de rahatlamak amacıyla da dinlenebilir.

Dinleme Türleri Pasif (Edilgen) Dinleme Pasif dinleme, sözel tepki vermeden, mesajı yollayanı dinlemektir. Bu durumda konuşan aktif, dinleyen ise pasif durumdadır. Pasif (edilgen) dinlemede, dinleyen sözel bir tepki vermeye eğilimli değildir. Etkin dinlemede olduğu gibi mesajı yollayan kişi, mesajı alan kişinin kendini anlayıp, anlamadığını kestiremez. Edilgen dinlemede, mesajı alan kişi hiç tepki vermeden sadece dinlerse, bu işlem mesaj alış verişi olmaktan çıkar, yapılan iş monotonlaşır. (Whirter, Acar, 2000:79). Öğrenciler duygularını dile getirirken, sonuna kadar dinlemek gereklidir. Herhangi bir konuda öğrenci düşüncelerini söylerken veya bir soruyu cevaplarken, söylediği şeyler yanlış bile olsa dinlenilmesi gerekir Gordon, 1999).

Dinleme Türleri Etkili (Aktif) dinleyiciler: Başarılı dinleyiciler, dinlemeye fiziksel ve psikolojik hazırlığını yapar, iletilenin özünü anlamak üzere dinler, bunun için detayları kullanır, empati ile dinler, davranışlarıyla karsısındakini dinlediğini gösterir, tepkide bulunur, eleştirel dinler, gerekiyorsa not tutar.

Gordon’a (1997) göre, etkili dinlemede, mesajı alan kişi gönderen kadar aktif olmaktadır. Mesajı alan kişi, öncelikle gönderenin duygularını ve iletinin ne anlama geldiğini anlamaya çalışmakta, Daha sonra, doğruluğunu sınamak için, kendi sözcükleri ile gönderene iletmektedir. Konuşanın iletilerine, kendi değerlendirme, öneri, görüş ve sorularını karıştırmamakta; Mesajı konuşanın söylediği şekliyle anlamaya çalışmaktadır.

Edilgin Dinleme Anne:Yarın matematik sınavın var. Koray:Evet, biliyorum. Anne:Biliyorsun; ama hâlâ çalışmaya oturmadın. Koray:Çalışmaya niyetim yok. Anne:Ne demek niyetim yok. Kabul etmiyorum bu söylediğini. Derhal buraya gelip çalışmaya başlamalısın. Koray:Matematik dersini sevmiyorum. Çalışmak da istemiyorum. Anne:Bu söylediklerini duymamış olayım. Son kez söylüyorum, buraya gel ve çalışmaya başla (tehdit). Bu gidişle senden adam olmayacak (aşağılama). Koray:Ben adam olmak istemiyorum. Umurumda bile değil! (çatışma).

Etkili Dinleme Anne:Yarın matematik sınavın var. Koray:Evet, biliyorum. Anne:Çalışacaksın umarım. Koray:Çalışmayı düşünmüyorum. Anne:Çalışmayı düşünmüyorsun öyle mi? Niçin çalışmayacağını söyler misin? Koray:Çünkü bu dersi sevmiyorum. Anne:Bu dersi sevmediğini söylüyorsun. Niçin sevmediğini hiç düşündün mü?

Koray:Düşünmedim; ama bu ders bana çekici gelmiyor. Anne:Bu dersin sana çekici gelmemesi normal; çünkü matematik senin ilgi alanına girmiyor sanırım. Koray:Evet anne, matematik benim ilgi alanıma girmiyor ve bu yüzden sevmiyorum. Anne:Seni anlıyorum oğlum. Ancak bilmeni isterim ki matematiği sevmesen de bu dersten başarılı olman gerekiyor. Zira ileride gireceğin üniversite sınavı için matematik önemli bir ders. Koray:Evet anne, haklısın galiba. Yarınki sınava çalışmam gerekiyor.

Etkili dinlemede dikkat edilmesi gereken noktalar 1-Konuşmacının sözü kesilmemeli, konuşmanın bitmesi beklenmelidir. 2-Dinlerken sözel olmayan iletişimsel işaretler kullanılmalı; yerine göre baş sallanmalı, gözler konuşanı takip etmelidir. 3-Dinlerken not alınmalıdır.

Etkili dinlemede dikkat edilmesi gereken noktalar 4-Dinleyici rahat olduğunu konuşmacıya hissettirmelidir. Dinleyicinin rahatlığı konuşmacıyı da rahatlatacaktır. 5-Anlaşılmayan yerler, konuşmanın sonunda sorulmalı, konunun açılımı sağlanmalıdır. 6-Öğrencileri dinlerken çok sabırlı olmak gerekir. Unutmamak gerekir ki, dinlenen öğrenci kendisine değer verildiğini düşünecek, hem de dinlemeyi öğrenmiş olacaktır.

Dinlemeyi Olumsuz Etkileyen Tutum ve Davranışlar, Durumlar ve Öneriler Önyargılı dinleme Duygusal dinleme Dinleme alışkanlığı İşitme gücü Göz iletişimi Yüzdeki ifade Oturma şekli

Konuşmacıyla dinleyici arasındaki uzaklık Aşırı hareketlilik Ortama yabancı olmak Gürültü, ısı, ışık Ortamın düzeni

Konuşan Kişiden Kaynaklanan Dinleme Sorunları 1-Konuşmacının çok yavaş ya da çok hızlı konuşması 2-Ayrıntıya çok girilmesi, çok örnek verilmesi 3-Anlatım bozukluğu yapılması 4-Konuşma sırasında devamlı öksürmek, boğazı temizlemek

Dinleme Becerisinin Gelişimi İçin Konuşulanı, okunanı, söyleneni tam olarak anlama Konuşulanı görgü kurallarına uygun dinleme Dinlerken önyargılardan uzak tarafsız dinleme Dinlediğinin eksik, yanlış, abartılı yönlerini seçme Dinlerken soru sorma, açıklama yapma Dinlediklerine ilişkin tahmin yapma İlgi ve gereksinmelerini dikkate alarak dinleme

Dinleme Becerisinin Gelişimi İçin Dinlediklerinde sebep sonuç ilişkileri kurma Çıkarsamalar, karşılaştırmalar yapma Dinlediklerini özetleme Dinlediklerini başkalarına anlatma Dinlediklerine günlük yaşantısından örnekler verme

1) Öğretmenin konuşurken yönü öğrencilere dönük olmalıdır. 2) Öğrencilerle mutlaka göz iletişimi kurulmalıdır. 3) Öğrencinin konuşması sabırla ve ilgiyle dinlenmelidir. 4) Öğrencinin konuşması kesilmemelidir; eksiğin tamamlanması ya da yanlışın düzeltilmesi konuşmanın sonuna bırakılmalıdır. 5) Bu noktada öğrencilere, konuşan bir kişinin sözünün kesilmemesi gerektiği düşüncesi ve davranışı mutlaka kazandırılmalıdır. Dinleme eğitiminde dikkat edilecek durumlar