TÜMCE (CÜMLE) Bir duyguyu, bir düşünceyi, bir haberi, bir isteği bildiren sözcük ya da sözcük dizilerine tümce (cümle) denir. Göçmen kuşlar yurdumuzdan ayrılıyorlar. (Söz dizisi, bir haber bildiriyor.) Yüksek yerlere yağmur yağıyor. (Söz dizisi, bir durum bildiriyor?) Kırmızı ışıkta geçilmez. (Söz dizisi, bir düşünce bildiriyor.) “Babam eve” söz dizisi bir tümce değildir. Çünkü bir duyguyu, bir düşünceyi, bir haberi, bir isteği tam olarak anlatmıyor.

Sözcük Çeşitleri Sözcük çeşitlerini iki yönden inceleyeceğiz: Anlamlarına Göre Yapılarına Göre 1. Anlamlarına Göre Sözcükler A. Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler: Yazılış ve okunuşları farklı olan, fakat aynı ya da yakın anlama gelen sözcüklere, eş anlamlı (anlamdaş) sözcükler denir. Ben düşünde seni gördüm. Ben rüyamda seni gördüm. (Bu iki cümlede geçen koyu renkle yazılı sözcükler eş anlamlı sözcüklerdir.)

B. Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcükler Anlamları birbirinin karşıtı olan sözcüklere karşıt (zıt) anlamlı sözcükler denir. Bizim evimiz küçük. Bizim evimiz büyük. Bu önlüğüm eski. Bu önlüğüm yeni. Yukarıdaki cümlelerde geçen koyu renkle yazılı sözcükler karşıt anlamlı sözcüklerdir.

A. BASİT SÖZCÜKLER 2. Yapılarına göre sözcükler: Üçe ayrılır. Kök durumundaki bütün sözcüklere, basit sözcük denir. Demirci demir – ci Yolcu yol – cu Bir sözcüğün sonundaki eki attığımızda geriye kalan anlamlı kısmı köktür.

Eklendiği sözcüklerden yeni sözcükler türeten eklere yapım ekleri denir. Demir: Sert, dayanıklı metal. Demirci: Demir satan, demir eşya yapan kişi. Eklendikleri sözcüklerin anlamını değiştirmeyen ekler çekim ekleridir. “Babam eve gidiyordu.” Cümlesindeki ev sözcüğüne eklenen -e çekim eki, cümleyi anlamlı duruma getirmiştir.

B. TÜREMİŞ SÖZCÜKLER Sucu, su dağıtmaktan yorgun düşmüştü. (su + cu) Ali, suluktaki suyu çiçeklere döktü. (su + luk) Yaz sıcağında susuz kaldık. (su + suz) Manav, “sulu ayvalarım var.” diye bağırıyordu. (su + lu) Örnekte görüldüğü gibi –cu, -luk, -suz, -lu ekleri su sözcüğüne yeni anlamlar kazandırmıştır. Sözcüklerden yeni sözcük türeten bu tür eklere yapım ekleri denir. Böyle eklerle türemiş olan yeni sözcüklere ise türemiş sözcük denir.

C. BİRLEŞİK SÖZCÜKLER Birden çok sözcüğün birleşip kaynaşmasıyla oluşan tek ve bir anlam veren sözcüklere birleşik sözcük denir. Galatasaray (galata + saray) Beşiktaş (beşik + taş) Fenerbahçe (fener + bahçe)