“ İ darenin Denetlenmesi” İ dari Yargı (Serdar GÜLENER)

İ dare neden denetlenir? 1.Güçlü ve zayıf yönlerin ortaya konulması, 1."Olan"ın olması gerekene yakla ş tırılması

İ darenin Denetlenmesinin Amacı Hukuksallık denetimi : Eylem ve i ş lemlerin hukuka uygunlu ğ u Yerindelik denetimi : Kamu yararının en rasyonel biçimde gerçekle ş tirilmesi

Denetim Türleri 1. İş levin kapsamına göre; a) Genel denetim b) Özel denetim 2. İ çeri ğ ine göre; a) Uygunluk denetimi b) Performans denetimi 3. Yapılı ş nedenine göre; a) İ ste ğ e ba ğ lı b) Zorunlu

İ darenin hukuka uygun davranması esastır! İ darenin hukuka uygun davranması için hangi denetim yolları kullanılır? Yargısal yollarYargısal olmayan Parlamentolar tarafından yapılan siyasi denetim, Dilekçe hakkı, İ darenin iç denetimi Kamuoyu denetimi Ombudsmanlık (kamu denetçisi)

Siyasi Denetim a) Soru: Milletvekillerinin, ba ş bakan veya bakana, bilgi almak amacıyla soru sormalarıdır. İ ki türü vardır: Sözlü soru ve yazılı soru. Her ikisi de yazılı önerge ile sorulmakla birlikte, sözlü sorular ba ş bakan veya ilgili bakan tarafından meclis kürsüsünden sözlü olarak cevaplandırılırken, yazılı sorulara verilen cevap ise Tutanak Dergisi’nde yayımlanacaktır.

Genel Görü ş me Toplumu veya devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun TBMM Genel Kurulu’nda görü ş ülmesidir. Sorudan farkı, tartı ş malara yalnız soru sahibiyle ilgili bakanın de ğ il, bütün meclis üyelerinin katılabilmesidir.

Meclis ara ş tırması Meclisin, belli bir konuda, milletvekillerinden olu ş an bir komisyon aracılı ğ ıyla derinlemesine ara ş tırma yapmasıdır. Komisyonun hazırladı ğ ı rapor TBMM Genel Kurulu’nda görü ş ülür. Ancak bu görü ş me sonunda bir karar alınması söz konusu de ğ ildir.

Gensoru Bu, Bakanlar Kurulu’nun genel politikası ya da bir bakanın faaliyetleri hakkında ba ş vurulacak bir denetim yoludur. Hükümetin ya da bir bakanın dü ş mesine yol açabilecek bir denetim yolu olması nedeniyle, gensoru kurumu Anayasada ayrıntılı bir biçimde düzenlenmi ş tir. Ancak gensorunun tartı ş ılması sonucu ba ş vurulan güvenoyunda Bakanlar Kurulu’nun veya bir bakanın dü ş ürülebilmesi için üye tamsayısının en az salt ço ğ unlu ğ unun güvensizlik oyu vermesi aranacaktır. Üstelik bu oylamada yalnızca güvensizlik oyları sayılacaktır. Hükümeti en çok endi ş elendiren denetim yolu olmakla birlikte, parti disiplinine dayanan modem parlamentarizmde gensorunun önemini pek de büyütmemek gerekir. Mecliste sa ğ lam bir ço ğ unlu ğ un deste ğ ine sahip olan parti ya da partilerin gensoru görü ş melerinde gereksinim duydu ğ u deste ğ i her zaman bulaca ğ ı kesindi

Meclis Sou ş turması Bakanlar Kurulu üyelerinin görevleriyle ilgili olarak i ş ledikleri suçların ara ş tırılmasını sa ğ layan bir denetim yoludur. Meclis, gizli oyla soru ş turma açılmasına karar verirse, bütün siyasi partilerin güçleri oranında temsil edilecekleri on be ş ki ş ilik bir soru ş turma komisyonu kurulur. Komisyonun raporunu sunmasından sonra, TBMM Genel Kurulu gerek görürse, yine gizli oyla, ilgilinin yargılanmak üzere Yüce Divana ş evkine karar verebilir. Yüce Divana sevk edilen bakan, bakanlıktan dü ş er. Yüce Divana sevk edilen Ba ş bakan ise, hükümet istifa etmi ş sayılır. Dolayısıyla, Yüce Divan’da yargılanan bir milletvekilinin Ba ş bakan ya da bakan olması mümkün de ğ ildir.

Dilekçe Hakkı 1982 Anayasası’nın 74. maddesi “Dilekçe Hakkı” ba ş lı ğ ı altında, vatanda ş ına kendileriyle ya da kamuyla ilgili dilek ve ş ikayetler hakkında, yetkilimakamlara ve TBMM’ye ba ş vurma hakkı tanımı ş tır. Ayrıca ki ş ilerin bilgi edinme hakkını kullanmaları ise; 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun ve 4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkındaki Kanunu ile düzenlenmi ş tir. Bu kanunlar belgelere ula ş ma özgürlü ğ ünü ve halkın bilgi alma hakkını güvence altına almayı amaçlayarak hazırlanmı ş tır.

Bilgi Edinme ve Dilekçe Hakkı Türk vatanda ş larının kendileri ve kamu ile ilgili dilek ve ş ikayetleri konusunda yetkili makamlara yaptıkları ba ş vuruların sonucu veya yapılmakta olan i ş lemin sonucu hakkında dilekçe sahiplerine en geç otuz gün içinde cevap verilir.

Ombudsman denetimi İ darenin her türlü eylem ve i ş lemleri ile tutum ve davranı ş larına kar ş ı, 6328 sayılı Kamu Denetçili ğ i Kanunu ve 28 Mart 2013 tarihli ve sayılı mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan Kamu Denetçili ğ i Kurumu Kanununun Uygulanmasına İ li ş kin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde menfaati ihlal edilen gerçek ve tüzel ki ş iler Kurumumuza ş ikâyet ba ş vurusunda bulunabilir. Ancak, ş ikâyetin insan hakları, temel hak ve özgürlükler, kadın hakları, çocuk hakları ve kamuyu ilgilendiren genel konulara yönelik olması hâlinde menfaat ihlali aranmaz.

Hangi Konular Ş ikayet Edilebilir? Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının, mahallî idarelerin, mahallî idarelerin ba ğ lı idarelerinin, mahallî idare birliklerinin, döner sermayeli kurulu ş ların, kanunlarla kurulan fonların, kamu tüzel ki ş ili ğ ini haiz kurulu ş ların, kamu iktisadi te ş ebbüslerinin, sermayesinin yüzde ellisinden fazlası kamuya ait kurulu ş lar ile bunlara ba ğ lı ortaklıklar ve müesseselerin, kamu kurumu niteli ğ indeki meslek kurulu ş larının,

Ombudsman Ancak, - Cumhurba ş kanının tek ba ş ına yaptı ğ ı i ş lemler ile re’sen imzaladı ğ ı kararlar ve emirler, - Yasama yetkisinin kullanılmasına ili ş kin i ş lemler, - Yargı yetkisinin kullanılmasına ili ş kin kararlar, - Türk Silahlı Kuvvetlerinin sırf askerî nitelikteki faaliyetleri, hakkında yapılan ş ikâyetler Kurumun görev alanı dı ş ındadır. Yargı organlarında görülmekte olan veya yargı organlarınca karara ba ğ lanmı ş uyu ş mazlıklar hakkında Kuruma yapılan ş ikâyetler incelenmez. Sebepleri, konusu ve tarafları aynı olup incelenmekte olan veya daha önce sonuçlandırılan ş ikâyetler hakkında Kuruma yeniden yapılan ş ikâyetler incelenmez.

Ombudsman MAHALLÎ İ DARELER İ N, BA Ğ LI İ DARELER İ N İ N VE B İ RL İ KLER İ N İ N EYLEM VE İŞ LEMLER İ İ LE TUTUM VE DAVRANI Ş LARINA KAR Ş I YAPILACAK Şİ KÂYETLER 29/3/2014 TAR İ H İ NDEN İ T İ BAREN ALINACAKTIR.

Nasıl Ba ş vuru Yapılır? ikâyet ba ş vurusu Türkçe dilekçe ile yapılır. Ancak, ş ikâyetçinin kendisini daha iyi ifade edebildi ğ i ba ş ka bir dildeki ba ş vurusu, Kurumca haklı ve makul oldu ğ unun tespiti halinde kabul edilebilir. Ş ikâyet dilekçeleri Kuruma veya Kurumun gerekli gördü ğ ü yerlerde açtı ğ ı bürolara elden verilebilece ğ i gibi posta, elektronik posta veya faks yoluyla da gönderilebilir. Kurum tarafından olu ş turulan elektronik sistem aracılı ğ ıyla da ş ikâyet ba ş vurusunda bulunulabilir. Ayrıca, illerde valilikler veya ilçelerde kaymakamlıklar aracılı ğ ıyla elden veya posta yoluyla ş ikâyet ba ş vurusu yapılabilir. Valilik veya kaymakamlıklar, ş ikâyetleri tarih ve sayı vermek suretiyle kayıt altına aldıktan sonra ş ikâyet ba ş vurusunu ve varsa eklerini en geç üç i ş günü içinde do ğ rudan Kuruma gönderir.

Nasıl Ba ş vuru Yapılır? Faks veya elektronik posta yoluyla yapılan ş ikâyet ba ş vurularına ait dilekçe asılları, onbe ş gün içinde Kuruma gönderilmedikçe ba ş vuru geçerli sayılmaz. Kayıtlı elektronik posta yoluyla yapılan ba ş vurularda bu ş art aranmaz. Ş ikâyet ba ş vurusu, Kurumun resmî internet sitesinde yayımlanan Gerçek Ki ş iler İ çin Ş ikâyet Ba ş vuru Formu veya Tüzel Ki ş iler İ çin Ş ikâyet Ba ş vuru Formunun eksiksiz olarak doldurulması suretiyle yapılır. Ayrıca, Kurumun resmî internet sitesi aracılı ğ ıyla elektronik ortamda ş ikâyet ba ş vurusu yapılabilir. 28 Mart 2013 tarihli ve sayılı mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan Kamu Denetçili ğ i Kurumu Kanununun Uygulanmasına İ li ş kin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte belirlenen zorunlu bilgi ve belgelerin bulunması ko ş uluyla form kullanılmadan da ş ikâyet ba ş vurusu yapılabilir. Haklı bir nedenin bulunması hâlinde ba ş vuru yapılan yerde formun doldurulmasına yardımcı olunmak suretiyle sözlü yapılan ş ikâyet ba ş vuruları da kabul edilir.

Yargı dı ş ı denetim (1) Genel idari denetim Özel idari denetim İ dari denetim : idarenin yapmı ş oldu ğ u eylem ve i ş lemlerin idari kurulu ş lar tarafından denetlenmesidir.

İ DAR İ DENET İ M Genel İ dari Denetim a) Hiyerar ş ib) İ dari Vesayet Özel İ dari Denetim a) Devlet Denetleme Kurulu b) Sayı ş tay

Genel İ dari Denetim (a) Hiyerar ş i İ dari düzeni gerçekle ş tirmek amacıyla üst makam ve amirlerin astları üzerinde sahip oldu ğ u gücün bir ürünü olan denetimdir. Ş u yetkileri içerir: 1.Asta emir verme, 2.Astın i ş lemlerini hukuka uygunluk ve yerindelik açısından denetlemek, 3.Astın memuriyet statüsüne ili ş kin i ş lemler yapmak. Not: Re’sen veya istem üzerine kullanılabilir.

Genel İ dari Denetim (b) İ dari vesayet Merkezi idarenin, mahalli idareler ve hizmet yerinden yönetim kurulu ş ları üzerinde kullandı ğ ı denetim türüdür. İ dari vesayet kapsamında kullanılan yetkiler ş unlardır: 1.Onama 2. İ ptal/onamama 3. İş lemin uygulanmasını erteleme 4.Belli durumlarda yerine geçme (ikâme) 5. İ stisnaen de ğ i ş tirme 6. İ dari yargıda dava açma

Genel İ dari Denetim (b) İ dari vesayet Merkezi idarenin, mahalli idareler ve hizmet yerinden yönetim kurulu ş ları üzerinde kullandı ğ ı denetim türüdür. İ dari vesayet kapsamında kullanılan yetkiler ş unlardır: - Onama - İ ptal/onamama - İş lemin uygulanmasını erteleme - Belli durumlarda yerine geçme (ikâme) - İ stisnaen de ğ i ş tirme - İ dari yargıda dava açma

Özel İ dari Denetim a) Devlet Denetleme Kurulu (DDK) ( MADDE 108: İ darenin hukuka uygunlu ğ unun, düzenli ve verimli ş ekilde yürütülmesinin ve geli ş tirilmesinin sa ğ lanması amacıyla, Cumhurba ş kanlı ğ ına ba ğ lı olarak kurulan Devlet Denetleme Kurulu, Cumhurba ş kanının iste ğ i üzerine, tüm kamu kurum ve kurulu ş larında ve sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kurulu ş ların katıldı ğ ı her türlü kurulu ş ta, kamu kurumu niteli ğ inde olan meslek kurulu ş larında, her düzeydeki i ş çi ve i ş veren meslek kurulu ş larında, kamuya yararlı derneklerle vakıflarda, her türlü inceleme, ara ş tırma ve denetlemeleri yapar. Silahlı Kuvvetler ve yargı organları, Devlet Denetleme Kurulunun görev alanı dı ş ındadır. Devlet Denetleme Kurulunun üyeleri ve üyeleri içinden Ba ş kanı, kanunda belirlenen nitelikteki ki ş iler arasından, Cumhurba ş kanınca atanır. Devlet Denetleme Kurulunun i ş leyi ş i, üyelerinin görev süresi ve di ğ er özlük i ş leri, kanunla düzenlenir.

Devlet Denetleme Kurulu Kurul üyelerinin sorumlulu ğ u ile hazırlanan raporlar Cumhurba ş kanına sunulur. Raporlar do ğ rudan adli veya idari makamlara sevkedilemez. Cumhurba ş kanının onayına sunulur. Devlet Denetleme Kurulu’nun raporlarını kamuoyu ile payla ş ması zorunlulu ğ u 406 sayılı KHK ile ortadan kaldırılmı ş tır.

b) Sayı ş tay

Sayı ş tay, denetimini TBMM adına yapar.

1982 Anayasası’nda Sayı ş tay MADDE 160. Sayı ş tay, (De ğ i ş ik ibare: /2 md.) merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve i ş lemlerini kesin hükme ba ğ lamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme ba ğ lama i ş lerini yapmakla görevlidir. Sayı ş tayın kesin hükümleri hakkında ilgililer yazılı bildirim tarihinden itibaren onbe ş gün içinde bir kereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Bu kararlar dolayısıyla idarî yargı yoluna ba ş vurulamaz. Vergi, benzeri malî yükümlülükler ve ödevler hakkında Danı ş tay ile Sayı ş tay kararları arasındaki uyu ş mazlıklarda Danı ş tay kararları esas alınır. (Ek fıkra: /2 md.) Mahalli idarelerin hesap ve i ş lemlerinin denetimi ve kesin hükme ba ğ lanması Sayı ş tay tarafından yapılır. Sayı ş tayın kurulu ş u, i ş leyi ş i, denetim usulleri, mensuplarının nitelikleri, atanmaları, ödev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri ve di ğ er özlük i ş leri, Ba ş kan ve üyelerinin teminatı kanunla düzenlenir. (Mülga: /9 md.)

Sayı ş tay’ın Denetimine Tabi Olan İ dareler (1) MerkeziYönetim Bütçesi Kapsamındaki Kamu İdareleri: Bakanlıklar, Hazine Müsteşarlığı, Genelkurmay Başkanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü gibi genel bütçe kapsamındaki idareler ile özel bütçe kapsamında yer alan üniversiteler, YÖK, ÖSYM, Karayolları Genel Müdürlüğü, SPK, BDDK vb. Önemli: TBMM kapsam dışıdır.

Sayıştay’ın Denetimine Tabi Olan İdareler (2) Sosyal Güvenlik Kurumları: SGK, Türkiye İş Kurumu gibi…

Sayı ş tay’ın Denetimine Tabi Olan İ dareler (3) Mahalli İdareler: İl Özel İdaresi ve Belediyeler Sayıştay denetimine tabidir. Köy idaresi ise kendi Kanunu’na tabidir. Ayrıca İSKİ, EGO, İstanbul Büyükşehir Belediyesi şirketi Olan Kültür AŞ. vb. Önemli: Türkiye Barolar Birliği (TBB) ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) gibi kamu kurumu niteliğinde olmayan kuruluşlar Sayıştay denetimi dışındadır.

Sayı ş tay’ın Denetimine Tabi olan İ dareler (4)

Sayıştay’ın Denetimine Tabi Olan İdareler (5) Önceden özel kanunlara göre denetlenen ancak daha sonra Sayıştay denetimine giren kuruluşlar: Atatürk Orman Çiftliği (AOÇ), Türkiye Kalkınma Bankası, Milli Piyango İdaresi (MPİ), TRT, Türkiye Vakıflar Bankası, TOKİ, Şeker Kurumu, Ziraat Bankası, İller Bankası, TÜRKSAT, Birlik Sigorta, İMKB, İstanbul Altın Borsası, EXİMBANK, Başkent Doğalgaz AŞ.

ÖNEML İ Sayı ş tayın Merkez Bankası Üzerindeki Denetim Yetkisi 1. Kanun’un 4. maddesinde sayılan devlet tahvilleri alım- satımı, 2. Zorunlu kar ş ılık oranlarının belirlenmesi, 3. Para basılması, 4. Döviz alım-satımı vb. i ş lemleri dı ş ındakilerle sınırlıdır.

ÖNEML İ Denetim kapsamında olmamakla birlikte TBMM’nin talebi üzerine bazı kurum ve kurulu ş lar Sayı ş tay tarafından denetlenebilir. Ancak Cumhurba ş kanlı ğ ı TBMM talebi üzerine denetlenemez.

Sayı ş tay’ın Yargılama Görevi Yapılan denetimler sonucunda kamuyu zarara u ğ rattı ğ ı izlenimi uyananlar hakkında savunmaları alınarak mali yıl sonu itibarıyla rapor düzenlenir. Daire ba ş kanları bu raporlar hakkında ba ş savcılı ğ ın görü ş ünü alır ve esas rapor hakkında dü ş üncesini belirtmek üzere bir üyeye verir. Üye yazılı dü ş üncesini daireye sunar. Hesap yargılamasını daireler yapar. Yargılama sonuçları “ilam” ile açıklanır. Bunlar kesinle ş tikten 90 gün içinde yerine getirilir. Kurumların üst yöneticileri bundan sorumludur.

SAYI Ş TAY Sayı ş tay: Sayı ş tay Genel Kurulu, Temyiz kurulu, Daireler Kurulu, Daireler’den olu ş ur. 20 Temmuz-31 A ğ ustos arasında tatil yapar.

KANUN YOLLARI Sayıştay daireleri tarafından verilen ilamlar “Sayıştay Temyiz Kurulu”nda temyiz olunur. Bunun kararları kesindir. Temyiz süresi ilgiliye tebliğinden itibaren 60 gündür. Karar olduğu gibi veya düzeltilerek onanabilir ya da 2/3 çoğunluk ile kaldırılabilir. Bozulursa ilgili karar daireye gider. Daire kararında ısrar eder, tekrar Temyiz kurulunda aynen bozma kararı verilirse daire karara uymak zorundadır. İlgililer temyiz kurulundan karar düzeltme isteyebilir. Süresi bir defaya mahsus 15 gündür. İlgililer veya doğrudan dairelerce yargılamanın yenilenmesi istenebilir. İlam tarihinden itibaren bu süre 5 yıldır.