Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri

Beyitlerle Yazılanlar Gazel Kaside Müstezat Mesnevi Kıta

GAZEL Divan şiirinin en çok sevilen ve en çok yazılan nazım biçimidir. Uyak düzeni: aa / ba / ca / … Beyit sayısı 5 – 15 İşlenen konular: aşk, kadın, şarap, felsefi ve didaktik düşünceler… İlk beyte matla , son beyte makta denir. Şairin mahlası son beyitte söylenir. Bu beyte mahlas beyit denir. En güzel beyte beytü’l gazel denir. Konu birliği olan gazele yek-ahenk gazel denir. Bütün beyitleri aynı güzellikte olan gazele yek-avaz gazel denir. Dize ortasından uyaklı olan ve beyitleri ikiye bölünüp alt alta yazıldığında dörtlük oluşturan gazellere musammat gazel denir. Ünlü gazel şairleri: Fuzuli, Baki, Nedim…

KASİDE Birini övmek veya yermek amacıyla yazılan şiirlerdir. Beyit sayısı 33-99 arasında olur. Uyak düzeni gazele benzer. İlk beyit matla, son beyit makta beytidir. Mahlasın bulunduğu beyte taç beyit denir. En güzel beyte beytü’l kasid denir. Kaside çeşitli bölümlerden oluşur.

Kasidenin Bölümleri Nesip (Teşbib) Girizgah Methiye Tegazzül Fahriye Dua

MÜSTEZAT Gazelin her dizesine kısa bir dize eklenerek yapılır. Kısa dizeye ziyade denir. Uzun dize ile kısa dize arasında uyak, anlam ve ölçü yönünden uyum vardır.

KITA Felsefi ve sosyal konular işlenir. Beyit sayısı, en az 2 en çok 12’dir. Divan edebiyatı sanatçıları bu nazım biçimini genellikle iki beyit olarak yazmışlardır. Matla ve makta beyti olmayan gazel gibidir. Uyak düzeni: a b / c b / d b … Beyitler arasında anlam birliği vardır. Mahlas kullanılmaz.  

MESNEVİ İran edebiyatından gelmiştir. Divan edebiyatının en uzun nazım biçimidir. Beyit sayısı işlenen konuya göre değişir. Divan edebiyatında hikâye, roman boşluğunu mesneviler doldurmuştur. Aruz ölçüsünün kısa kalıplarıyla yazılır. Uyak düzeni: a a / b b / c c / d d… Beş mesnevinin bir araya gelmesiyle oluşan esere “hamse” denir. Edebiyatımızda hamse sahibi üç sanatçı vardır : Ali Şir Nevai, Taşlıcalı Yahya, Nevizade Atai. Aşk hikayesi anlatan mesneviler: Leyla ve Mecnun, Husrev ve Şirin, Yusuf ile Züleyha… Din ve tasavvuf ile ilgili mesneviler: Mevlid, Mesnevi… Kahramanlık konusundaki mesnevi: Şehname. Baki, Nef’i, Nedim, Naili gibi sanatçılar hiç mesnevi yazmamıştır.

Dörtlüklerle Kurulan Nazım Biçimleri Rubai Tuyuğ Şarkı Murabba

RUBAİ İran edebiyatından gelmiştir. Dört mısradan oluşur. Uyak düzeni: a a x a. Kendine has aruz kalıplarıyla yazılır. Aşk, şarap, felsefi konular, sosyal konular, şairin dünya görüşü vb. işlenir. Rubai türünün en önemli şairi Ömer Hayyam (12. yy.) Türk edebiyatında bu türün ünlüleri: Mevlana, Yahya Kemal Beyatlı, Arif Nihat Asya…

TUYUĞ Türklerin bulduğu bir nazım biçimidir. Tek dörtlükten oluşur. Uyak örgüsü: a a x a biçimindedir. Aruzun tek kalıbıyla yazılır. Rubailerde işlenen konular işlenir. Azeri sahasında ve Çağatay edebiyatında gelişmiştir. Ali Şir Nevai, Nesimi, Kadı Burhaneddin güzel örnekler vermiştir.

ŞARKI Türklerin bulduğu bir nazım biçimidir. Bestelenmek amacıyla yazılır. Türkünün etkisiyle ortaya çıkmıştır. Biçim olarak murabbaya benzer. Nakaratlar vardır. İlk ve en güzel örneklerini Nedim yazmıştır.

MURABBA Dörder dizelik bentlerden kurulur. Uyak örgüsü a a a a / b b b a / c c c a… biçimindedir. Bent sayısı 3–7 olur. Dini ve öğretici konular ile yergi konuları işlenir.

Bentlerle Kurulan Nazım Biçimleri Muhammes Müseddes Müsebba Müsemmen Mütessa Muaşşer Terkib-i Bent Terc-i Bent

TERKİB-İ BENT Bentlerle kurulur. Bent sayısı 5-10 Bentlerdeki beyit sayısı 10-20 Gazeldeki gibi uyaklanır. Her bendin sonunda vasıta beyit vardır. Felsefi konular, sosyal düşünceler, zamandan şikayet, ölüm işlenir. Bağdatlı Ruhi bu nazım biçiminin ünlü ismidir.

TERCİ-İ BENT Biçim olarak terkib-i bende benzer. Vasıta beytinin değişmemesiyle ondan ayrılır. Daha çok dini konular işlenmiştir. Ziya Paşa’nın terci-i bendi ünlüdür.