UYKU 24 saatlik endojen sirkadien ritm içerisinde kişinin endojen ya da eksojen uyarılar ile uyandırılabildiği gelip geçici bir bilinçsizlik sürecidir Bu geçici olma durumu uykuyu; koma, anestezi, ya da ölüm durumundaki bilinçsizlikten ayırd eder

NEDEN UYURUZ? Vücud ve beyin dokularının restorasyonu (NREM) Enerji korunumu Uyum Bellek güçlendirme (REM) Gerekli bilgiler pekiştirilir, gereksiz bilgiler silinir Sinaptik nöronal ağ bütünlüğü Termoregülasyon

“Uyku” Genel bilgiler İnsan ömrünün yaklaşık 1/3’ünü oluşturur Total uyku süresi erişkinlerde ortalama 7.5 saat Bu süre yaş, genetik faktörler, alışkanlık, fizik ve psikolojik duruma göre değişkenlik gösterir Erişkinlerdeki tipik bir gece uykusunda düzenli aralarla birbirini takip eden 4-6 uyku siklusu vardır Bir uyku siklusu; yavaş dalga uykusu (NREM) ve REM (hızlı göz hareketleri) uyku periyodlarından oluşur ve 90-100 dk sürer.

Genel bilgiler Total sürenin % 75-80’i NREM, % 20-25’i ise REM uykusundan oluşur. Sirkadien matürite postpartum 6 haftalıkken başlar, infantlarda REM uykusu fazladır. Yaşlılarda delta uykusu hiç olmayabilir ve genellikle hafif uyku hakimdir. Kadınlarda uyku yapısı daha iyi gelişmiştir, ancak uykunun kalitesi erkeklerde daha iyidir.

Hayvanlardaki uyku süreleri

Gece boyunca uyku evreleri

NREM NREM uyku senkronize ritmik EEG aktivitesi istemli kaslarda kısmi gevşeme azalmış beyin kan akımı Kalp hızı, kan basıncı ve solunum tidal volümü azalır.

NREM-I (N1) Evre Uyku Hafif uyku dönemi; kişi işitsel uyaranla kolaylıkla uyandırılabilir Azalmış otonom uyanıklık durumu EEG’de alfa’dan teta’ya doğru geçiş, vertikal göz hareketlerinin kaybı Tipik olarak 1-7 dk sürer Hipnik myoklonus görülebilir

NREM-II (N2) Evre Uyku EEG’de uyku iğcikleri ve K-kompleksleri ile nitelidir Vücud hareketleri devam edebilir İlk siklusta 10-25 dk sürer Uykunun % 45-55’ini oluşturur

NREM-III/IV (N3) Evre Uyku Derin uyku dönemi, uyandırılabilme eşiği yükselmiştir Dinlendirici uyku dönemidir EEG’de yüksek amplitüdlü delta dalgaları hakimdir Kaslar halen aktiftir 2.uyku siklusundan sonra evre IV, 3. siklustan sonra ise evre III genellikle görülmez Total uyku süresinin ilk yarısında derin uyku (evre III ve IV) görülürken, ikinci yarıda evre II uyku ve REM hakimdir

REM Uyku Evresi Hızlı göz hareketleri ile nitelidir Yavaş dalga uykusundan geçişle uykunun 2. yarısında sıklığı ve süresi artan vucudun aktif olduğu bir süreçtir EEG’de desenkronizasyon gözlenir. Hızlı ve düşük voltajlı aktivite uyanıklığa benzer Beyin kan akımı ve oksijen tüketimi belirgin artar Çizgili kaslarda (oküler kaslar, m.stapedius ve solunum kasları hariç) atoni görülür Periyodik penil ve klitoral ereksiyonlar görülür Kan basıncı, nabız, solunum düzensizlikleri görülür, serebral kan akımı, ve BOS basıncı artar Eksternal çevresel faktörlerle uyanmak zordur, buna karşın spontan uyanmalar sıktır “paradoksal uyku” (internal uyaranlara hassasiyet)

Uyku evrelerinin dağılımı

Fizyolojik değişiklikler Uyanıklık NREM uykusu REM uykusu Parasempatik aktivite ++ +++ ++++ Sempatik aktivite + Azalır ya da değişkendir Kalp hızı Normal sinus ritmi Bradikardi Bradi/taşiaritmi Kan basıncı Normal Azalır Değişken Solunum hızı Değişken; apne görülebilir Beyin kan akımı ++/+++ Isı düzenlenmesi - Penil/ klitoral ereksiyon Belirgin olarak artmış

Uykusuzluğun etkileri Kötü Etkiler Uyku latansı kısalır Mikro uyku riski artar Entelektüel performans ve yaratıcılık azalır İrritabilite artar Dikkat azalır Bipolar hastalarda maniye dönüşme riski artar İyi Etkiler Bazı depresif hastalarda depresif duygulanımda geçici azalma

Uyku ve uyanıklığı sağlayan nöral yapılar ve nörotransmiterler Asendan Retiküler Aktive edici Sistem (ARAS) Beyin sapındaki merkezler Hipotalamus Talamus Seratonin Asetil kolin Katekolaminler

Uluslar arası Uyku Hastalıkları Klasifikasyonu İnsomniler Uyku ilişkili solunum hastalıkları Solunum olayları ile ilişkisiz hipersomniler Parasomniler Uyku ilişkili hareket bozuklukları Diğer uyku bozuklukları

Uyku Bozuklukları İnsomni Hipersomni Parasomni Nocturnal panic attack, Hipersomni-uyku-apne sendromu Kleine-Levin Sendromu Narkolepsi Parasomni Uyurgezerlik Enürezis nokturna Gece korkuları ve kabusları REM uyku davranış bozukluğu Uyku paralizileri Huzursuz bacak sendromu Uykuda periyodik bacak hareketleri Uyku sıçramaları Uyku ve myoklonus Uyku ve başağrısı Nocturnal panic attack, Post traumatic stress sendromu

İnsomni En sık görülen uyku bozukluğudur Uykuya dalma zorluğu, total uyku süresinin sık uyanmalarla kısalması veya sabah erken uyanmalarla nitelidir Geçici tip; 3 haftadan kısa sürelidir. Psikojen ya da organik kökenlidir. Tedavi ile düzelir. Kronik tip; Primer ve sekonder olarak ikiye ayrılır. Primer tip: Familiyal olabilir, uyku bozukluğuna neden olabilecek bir durum olmaksızın genellikle çocukluk çağlarında başlayıp ömür boyu süren sık uyanıklık periyodları tanımlanır Sekonder tip: Psikojen nedenler (depresyon, bipolar hastalık vb) ya da organik nedenler (küme baş ağrısı, anjinal ağrılar, huzursuz bacak sendromu, noktrüri, astım, ilaçlar, alkol vb)

İnsomnide ilaç tedavisi 1. Benzodiazepinler: Yavaş dalga uykusunun derin evrelerini (evre III-IV) potent olarak suprese ederler Uykuya dalmada zorluk ve/veya sık uyanmalarla niteli insomnilerde kullanılırlar Uzun süreli kullanımlarında bağımlılık oluşabilir Ani kesilirlerse rebound insomni ve anksiyeteye neden olabilirler Diazepam (diazem®) Alprazolam (Xanax®) Oxazepam (serapax®) Lorazepam (ativan ®) Triazolam (Halcione ®) Flurazepam (Dalmane ®)

İnsomnide ilaç tedavisi (devam) 2. Kloral hidrat: Dalma süresini kısaltır Yavaş dalga uykusunu (NREM IV) ve REM’i suprese eder Hipnotik etkisi 2 haftada kaybolur 3. Barbituratlar: Uykuya dalma latansını ve NREM III ve IV’ü kısaltırlar 2 haftadan uzun kullanımlarında tolerans gelişir 4. Sedatif antidepresanlar: Trisiklik antidepresanlar sık olarak kullanılırlar Gece uyanmalarını azaltır ve NREM IV’ü uzatırlar REM’i belirgin suprese ederler

Hipersomniler

Artmış Gün İçi Aşırı Uykululuk Uyku ilişkili solunum bozuklukları OSAS, sentral apne Hipersomniler Idiopathic hipersomni Narkolepsi Yetersiz uyku Vardiyalı meslekler Nerolojik hastalıklar Parkinson hastalığı

Hipersomni Obstruktif Uyku-Apne Sendromu (OSAS) Üst solunum yollarında ataklar şeklinde obstrüksiyonun neden olduğu uyku apneleri görülür Uykuda yüksek sesli aralıklı horlama Horlamalar arasında 20-50 sn süreli apneler oluşur 20-40 yaşları arasında ve erkeklerde sık (E/K=20/1). %65’inde obezite HT, korpulmonale, polisitemi eşlik eder PSG’de NREM III ve IV neredeyse gözlenmez Sabah başağrıları Gün içi aşırı uykululuk, dinlenmiş uyanmama Hipertansiyona bağlı komplikasyonlar, strok ve ani ölüm riski yüksektir

OSAS tedavisi Hafif Uyku hijyeni, kilo verme, pozisyonel öneriler Orta-ağır KBB cerrahisi Sürekli pozitif basınçlı hava (CPAP) veren aletler Çok ağır vakalarda Trakeostomi

POLİSOMNOGRAFİ

Kleine-Levin Sendromu Epizodik olarak (yılda 3-4 kez), 1-2 hafta süreyle hipersomni-blumia (aşırı yeme) atakları Bu episod içinde belirgin mental bozukluklar (seksüel hiperaktivite, depresyon, ekshibisyonizm, bellek kaybı, hallüsinasyon, dezoryentasyon vb) Episodlar arası hasta normaldir Genç erişkinlerde (10-20 yaş) E>K İleri yaşlarda kaybolur Nedeni bilinmiyor PSG’de; uyku REM’le başlar, uyku siklusları uzamıştır, NREM III ve IV kısalmıştır Tedavide amfetaminler, lithium kullanılır

Narkolepsi Klasik tetradı; Gündüz uyku atakları Katapleksi Uyku paralizisi Hipnogajik hallüsinasyonlar Klasik triad % 10 hastada görülür Prevalansı % 0.004 %90 25 yaşına gelmeden ortaya çıkar İleri yaşlarda seyrekleşir %10-50 aile öyküsü vardır PSG’de REM latansı kısalmıştır. Total uyku süreleri değişmez Tedavide SSS stimulanları; amfetamin, modafinil vb kullanılır

İdiopatik Hipersomni Daha az tanımlanmış bir bozukluk Katapleksi gözlenmez Rem uyku başlangıcı normaldir

Gece Korkuları (Night terror, pavor nocturnus) Esas olarak çocuklarda (4-12 yaş) görülür, ailevi olabilir. Rahatsız edici korkutucu rüyalar hem REM’de hem de NREM III ve IV’de görülebilir Çocuk dehşet içinde kalkıp yatağa oturur, gözleri açık korku içinde bağırır Terleme, taşikardi, solunum hızlanması vardır 1-2 dk içinde spontan sonlanır, sabah hiçbir şey hatırlamaz Tedavide evre III ve IV’ü suprese eden benzodiazepin türevi ilaçlar kullanılır

Huzursuz bacak sendromu (Restless -Leg) 50 yaşın üzerinde % 0.5 görülür Bacaklarda özellikle baldırlar, pretibial alanlarda motor huzursuzluk ve hoş olmayan bir duyum vardır Nedeni bilinmiyor, ancak Fe eksikliği anemisi, gebelik, kanser vs görülebilir Yaş, stres, uyku deprivasyonu ile artar 1/3 olgu ailesel Tedavide altta yatan neden bulunamazsa; Benzodiazepinler, L-dopa, Dopamin agonistleri verilebilir

Vardiyalı Meslek Hastalığı İstemli uyku deprivasyonu Major sosyal problemler Dikkatlilik ve kognitif yeteneklerde kayıp

Sirkadien Ritm Bozuklukları 24 saatlik sirkadien ritimde uyku zamanlaması bozulmuştur Erken uykuya dalma Geç uykuya dalma İntrensek veya çevresel faktörler nedeni ile oluşur Total uyku süresi genellikle normaldir Jet lag sendromu