5. HAFTA MUHASEBE DENETİMİ

Denetçi, finansal tablolar hakkında bir görüşe ulaşabilmek ve bu görüşünü açıklamasına dayanak oluşturabilmek için gözlem, soruşturma ve doğrulama yollarına başvurarak, yeterli ve uygun kanıt toplamalıdır. Denetim kanıtı, denetçinin denetim yaptığı konu ile ilgili bir kanıya ulaşmak için kullandığı her türlü belge, bilgi ve işlemdir. Denetçinin denetlediği konu hakkındaki kanısını, topladığı bu kanıtlar oluşturur. Denetçinin topladığı denetim kanıtlarının yeterli ve uygun olması gereklidir. Yeterlilik, denetim kanıtının sayısını, uygunluk ise denetim kanıtının kalitesini ifade eder. Kanıtın yeterli ve uygun olup olmadığı, denetçinin yargısına bağlı bir olgudur. Bu anlamda denetim kanıtı, yasal kanıtlardan farklılık gösterir. Kanıtın yeterliliği konusunda denetçi bir yargı oluştururken önemlilik ve risk unsurlarını göz önünde tutar. 5. DENETİM KANITLARI 2

Denetim Kanıtlarının Sayısı Toplanacak olan kanıt sayısının yeterliliğine kendisi karar verecek olmakla birlikte, denetçinin göz önünde tutması gereken unsurlar; Önemlilik Risk Nitelik Ekonomik etmenler Ana kütle büyüklüğü. 5. DENETİM KANITLARI 3

1- Önemlilik Önemlilik, bir hesap kalemi veya finansal bir olgunun nispi ağırlık ve değerinin, finansal tablolara dayanılarak yapılacak değerlemeleri ya da alınacak kararları etkileyebilecek düzeyde olmasını ifade eder. Genel bir kural olarak denetçi, finansal tablolardan yararlanacak olanların görüşlerini etkilemeyecek ölçüde önemsiz kalemleri dikkate almaz. Bunun tersine denetçi önemlilik düzeyi yüksek kalemleri belirlerken ve bunlara uygulayacağı denetim tekniklerini seçerken çok dikkatli olmalıdır. 5. DENETİM KANITLARI 4

2- Risk Risk, bir amaca ulaşmak için yapılan planın gerçekleşmeme olasılığı olarak tanımlanabilir. Denetim riski ise, finansal tablolara yansımış olan maddi hataların denetçi tarafından saptanamaması, buna bağlı olarak ortaya yanlış görüş konmasıdır. Farklı alanlarda ortaya çıkan risklerin bir bileşimi olan denetim riski; Asıl risk: Hesap kalanlarında ya da belli işlemlerde maddi hata ve hile bulunma olasılığıdır. Bu risk belirlenirken iç kontrol yapısının etkinliği göz önüne alınmaz. Kontrol riski: Hesap kalanlarında ya da belli işlemlerdeki hata ve yolsuzlukların iç kontrol yapısı tarafından önlenememesi ya da bulunamaması durumudur. Bulgu riski: Bir denetim tekniğinin denetçi tarafından etkin bir biçimde uygulanamaması, diğer bir deyişle denetçinin hataları bulmada ve ortaya çıkarmada yetersiz kalması durumudur. Denetim riski = Asıl risk x Kontrol riski x Bulgu riski İncelenen işletmedeki risk düzeyi yükseldikçe, buna bağlı olarak denetçinin toplaması gereken kanıt sayısı da artış gösterir. 5. DENETİM KANITLARI 5

3- Nitelik Denetim çalışmaları sırasında, denetçinin toplayacağı kanıtların niteliği yani kalitesi ile kanıt sayısı arasında çok yakın bir bağlantı vardır. Denetçinin topladığı kanıtların niteliğinin artması, toplanacak olan kanıt sayısını azaltır. Kanıtın nitelikli yani kaliteli olması ile güvenilir olması arasında da yakın bir ilişki vardır. Bu bağlamda; Dış kaynaktan elde edilen kanıt, iç kaynaktan elde edilen kanıttan, Etkin bir iç kontrol yapısına sahip olan işletmenin denetim kanıtı, zayıf bir iç kontrol yapısına sahip olan işletmenin denetim kanıtından, Denetçinin doğrudan doğruya kendisi tarafından elde edilen kanıt, dolaylı olarak elde edilen kanıttan daha niteliklidir. 5. DENETİM KANITLARI 6

4- Ekonomik Etmenler Denetçi tarafından toplanacak olan kanıt sayısını etkileyen diğer bir unsur, denetim maliyeti ve denetim zamanıdır. Denetçinin topladığı kanıt sayısının artması, hem bu kanıtları elde etmek için gerekli zamanı hem de denetim maliyetini artırır. 5- Anakütlenin Büyüklüğü ve Özelliği Denetçinin inceleyeceği yönetim savının ait olduğu yığına anakütle adı verilir. İşletmenin bilanço ve gelir tablosunda gözüken «senetli ve senetsiz alacaklar, stoklar, senetli ve senetsiz borçlar, satışlar» gibi hesapların gerek tutar gerekse miktar verileri anakütleyi oluşturur. Denetçi bu anakütleden örnekleme yöntemi ile seçtiği birimlerden kanıt elde etme yoluna gider. Anakütle büyüdükçe, denetçinin toplayacağı kanıt sayısı artış gösterir. 5. DENETİM KANITLARI 7

Denetim Kanıtlarının Güvenilirliği Genel olarak kanıtın güvenilirliği; Kanıtların elde edildiği kaynak açısından, Denetlenen işletmenin iç kontrol yapısı açısından, Denetçinin kaynağa doğrudan ulaşabilmesi açısından, Kanıtın aslı ve belgeli olması açısından. Uygun kanıtın, güvenilir olmasının yanı sıra taşıması gereken diğer bir özellik ilgili olmasıdır. Belirli bir savla ilgili olarak elde edilen kanıt, başka bir sava ilişkin kanıtın yerini tutamaz. Denetçinin kendisi tarafından üretilen destekleyici kanıtların güvenilirliğini etkileyen çeşitli unsurlar vardır. Bu unsurlar; Kanıtın ilgililiği Kanıtın kaynağı Kanıtın zamanlılığı Kanıtın nesnelliği 5. DENETİM KANITLARI 8

1- Kanıtın İlgililiği Kanıtın denetim hedefine uygun olması, kanıtın ilgililiğini ifade eder. Örneğin; stokların fiilen var olduğuna ilişkin bir kanıt, stok değerleme yöntemi için kanıt oluşturmaz. 2- Kanıtın Kaynağı İlke olarak kanıtın elde edildiği kaynak üzerinde denetlenen işletmenin etkisinin azalması, kanıtın güvenilirliğini artırır. Bu bağlamda kanıtın; Dış kaynaktan sağlanması Etkin bir iç kontrol yapısından sağlanması Doğrudan doğruya denetçi tarafından sağlanması Belgenin aslından ya da yazılı belgeden sağlanması güvenilirlik derecesini artıran unsurlardır. 5. DENETİM KANITLARI 9

3- Kanıtın Zamanlılığı Kanıtın güvenilirliği ile ilişkili olan diğer bir unsur, kanıtın ne zaman elde edildiğidir. Denetim kanıtları, denetçilerce hesap dönemi içinde ya da hesap dönemi bittikten sonra elde edilmiş olabilir. 4- Kanıtın Nesnelliği Genel bir ifade ile nesnel kanıtların öznel kanıtlara göre daha güvenilir olduğu söylenebilir. Nesnel kanıt, farklı denetçilerin aynı sonuca varmalarını sağlayan belge ve bilgilere denir. Farklı denetçilerin farklı sonuçlara ulaşmasını sağlayan belge ve bilgiler ise öznel kanıtlar olarak değerlendirilir. Örneğin; kasa sayım sonuçları, stok sayım sonuçları öznel kanıtlara örnek olarak verilebilir. 5. DENETİM KANITLARI 10

Kanıt Türleri Kanıtlarla ilgili en genel sınıflandırma kaynak açısından ve elde ediliş biçimi açısından olmak üzere iki şekilde yapılabilir. Kaynak açısından kanıtlar; denetçinin kendi çalışması ile elde ettiği kanıtlar, işletme dışı bağımsız kaynaklardan elde ettiği kanıtlar, işletme içi bağımlı kaynaklardan elde ettiği kanıtlar olarak üçe ayrılır. Denetçinin kendi çalışmasıyla elde ettiği kanıtlara; stokların fiziki sayımı veya denetçinin sayıma eşlik ederek elde ettiği doğruca kanıtlar, denetçinin gözlemleri sonucu toplanan uygunlukla ilgili kanıtlar, karşılaştırma ve yeniden hesaplama sonuçları gibi denetçi tarafından düzenlenen kanıtlar örnek olarak verilebilir. İşletme dışı bağımsız kaynaklardan elde edilen kanıtlar; sözlü ifadeler, işletme dışından hazırlanıp işletmeye daha önce gönderilmiş satıcı faturaları ile işletme dışından hazırlanıp denetçinin isteği üzerine gönderilen doğrulama mektupları gibi yazılı belgelerden oluşur. İşletme içi bağımlı kaynaklardan elde edilen kanıtlar ise; işletme çalışanlarından ve yetkililerinden alınan sözlü ifadeler ile işletmece hazırlanmış satış faturaları gibi belgelerdir. 5. DENETİM KANITLARI 11

Kanıt Türleri Kaynaklara, elde ediliş biçimlerine ve diğer özelliklerine göre sınıflandırılabilen kanıt türlerinin başlıcaları olarak; Fiziksel kanıtlar Doğrulamalar Belgeler Gözleme dayalı kanıtlar Soruşturmaya dayalı kanıtlar Hesaplamaya dayalı kanıtlar Analitik kanıtlar sayılabilir. 5. DENETİM KANITLARI 12

1- Fiziksel Kanıtlar İşletme aktifinde fiziksel varlığı ile bulunan maddi dönen ve duran varlıkların incelenmesi ile elde edilen bilgiler ve belgeler fiziksel kanıtları oluşturur. 2- Doğrulamalar Denetçinin işletmeye ilişkin kimi bilgileri, üçüncü kişilere sorarak teyit etmesine doğrulama adı verilir. Doğrulama çoğunlukla yazılı olarak başvurulan bir kanıt toplama yoludur. Örneğin; Hesap AdıDoğrulama Kaynağı Bankalar MevduatBanka AlıcılarAlıcıların kendisi Hisse Senetleri Ortaklar Satıcılar Satıcıların kendisi 5. DENETİM KANITLARI 13

3- Belgeler İşletmede sürdürülen çeşitli faaliyetleri alış, satış, tahsilat, ödeme gibi işlemlerin yer, zaman, nitelik, nicelik gibi açılardan kanıtlayan nesnelere belge denir. Denetim çalışmalarında önemli bir yer tutan ve denetçiye önemli kanıtlar sağlayan belgeler; Dış kaynaklardan sağlanan belgeler İç kaynaklardan sağlanan belgeler olarak ikiye ayrılır. Belge ile güvenilirlik ilişkisi çok güvenilirlikten az güvenilirliğe doğru şöyledir: BELGEGÜVENİLİRLİK DÜZEYİ Dışarıdan düzenlenip denetçiye gelenÇok iyi Dışarıdan düzenlenip işletmeye gelenİyi İşletmece düzenlenip dışarıya gönderilen fakat geri gelenOrta İşletmece düzenlenip dışarıya gönderilen fakat geri gelmeyenZayıf İşletmede düzenlenip dışarıya gönderilmeyenÇok zayıf 5. DENETİM KANITLARI 14

4- Gözleme Dayalı Kanıtlar Denetçinin gözlemde bulunmak sureti ile elde ettiği bilgiler, gözleme dayalı kanıtları oluşturur. Denetçinin stok sayımında bizzat bulunması, iç kontrol yapısının işleyişini bizzat gözlemleyerek, bir kanıya ulaşması gibi faaliyetler, bu kanıt türüne örnek olarak verilebilir. Gözlemle, fiziksel inceleme aynı şey değildir. Bu nedenle bu ikisinin birbirine karıştırılmaması gerekir. Fiziksel kanıtları elde etmek için denetçi, fiziksel incelemede bulunur. Oysa gözlemde denetçi işlerin kimler tarafından nasıl ve hangi zaman sıklığında yapıldığına dışardan bakarak kanıt toplar. Gözleme dayalı kanıtlar tek başına yeterli olmazlar. Bu nedenle ya diğer kanıtları destekleyici kanıtlar olarak ya da diğer kanıtlarla desteklenici kanıtlar olarak kullanılırlar. 5. DENETİM KANITLARI 15

5- Soruşturmaya Dayalı Kanıtlar Denetçinin işletme çalışanlarına soru sormak sureti ile aldığı yanıtlardan elde ettiği bilgiler, soruşturmaya dayalı kanıtları oluşturur. 6- Hesaplamaya Dayalı Kanıtlar Denetçinin, denetlenen işletmenin gerek belgeleri gerekse kayıtları üzerinde yapılan çeşitli matematik işlemleri yeniden yapması ile elde ettiği bilgiler, hesaplamaya dayalı kanıtları oluşturur. Yapılmış olan hesapların doğruluğunu test etmek için kullanılır. 7- Analitik Kanıtlar Denetçi tarafından çeşitli analitik inceleme teknikleri uygulanmak sureti ile elde edilen bilgiler, analitik kanıtları oluşturur. Finansal tabloların karşılaştırılması, dikey yüzdeler, eğilim yüzdeleri, oran yöntemi ve ussallık testleri gibi tekniklerle elde edilen bilgi ve belgeler analitik kanıtlara örnek olarak verilebilir. 5. DENETİM KANITLARI 16

Çalışma Kağıtları Denetçinin denetim raporunda sunduğu görüşü desteklemek üzere topladığı kanıtları belgelere dayandırması gerekir. Muhasebeci açısından her bir kaydın bir belgeye dayanması ne ölçüde gerekliyse, denetçinin denetim raporundaki görüşünün de kanıta dayanması o ölçüde gereklidir. Denetçi yeterli miktarda ve nitelikte kanıt toplarken listelerden, cetvellerden, çözümleme tablolarından, anketlerden vb. araçlardan yararlanır. Bu araçların tümüne çalışma kağıtları adı verilir. Çalışma kağıtları müşteri işletmenin kayıtları ile denetçinin denetim raporu arasında bağlantıyı sağlayan araçlardır. 5. DENETİM KANITLARI 17

1- Çalışma Kağıdı Türleri Denetim raporu ve finansal tablo taslakları Denetim programı İç kontrol yapısını değerleme belgeleri Tutanaklar ve sözleşmeler Denetim sağlaması Düzeltme tabloları Hesap çözümleme cetvelleri Çeşitli çözümlemeler Hesap çerçevesi ve hesap planı Denetçi tarafından elde edilen bilgiler 5. DENETİM KANITLARI 18

2- Çalışma Kağıtlarının Yararları Denetim raporunun hazırlanmasına temel oluşturmak İç kontrol yapısının değerlemesine olanak sağlamak Denetim çalışmalarının yürütülmesine yardımcı olmak Denetçi açısından savunma aracı ve bilgi kaynağı olmak İşletmenin gelecekteki denetim çalışmalarına kolaylık sağlamak 5. DENETİM KANITLARI 19

3- Çalışma Kağıtlarının Hazırlanması Denetçi çalışma kağıtlarını hazırlarken kimi ilkeleri göz önünde bulundurmalıdır. Bunlar; Çalışma kağıtlarının şekline ilişkin ilke Çalışma kağıtlarının kodlanmasına ve işaretlenmesine ilişkin ilke Yapılan denetimin çalışma kağıtlarında açıkça gösterilmesine ilişkin ilke Çalışma kağıtlarının amaca uygun olması ve yeterli bilgi bulundurmasına ilişkin ilke Denetim sonucunda ulaşılan bulguların öz ve açık olarak belirtilmesine ilişkin ilke 5. DENETİM KANITLARI 20

4- Çalışma Kağıtlarının Dosyalanması Çalışma kağıtlarının saklanması ve korunması çalışma dosyası aracılığı ile yapılır. Çalışma dosyasında; Çalışma kağıtları Denetim testleri Yazışmalar İşletmeye ait sözleşme ve yönergeler Yönetim kurulu karar suretleri gibi belgeler bulundurulur. Sürekli ve cari dosya olmak üzere iki tür çalışma dosyası mevcuttur. Denetlenen işletmeyle ilgili olarak denetçinin el altında tuttuğu ve kendisinin gelecekte yapacağı denetim çalışmalarında da yararlanabileceği çalışma kağıtlarının yer aldığı çalışma dosyası sürekli dosya olarak adlandırılır. Cari dosyada ise içinde bulunulan yıla ait bilgi ve belgeler bulunur. 5. DENETİM KANITLARI 21

SÜREKLİ DOSYACARİ DOSYA Müşteri işletme hakkında genel bilgilerİncelenen finansal tablolar Şirket ana sözleşmesi, yönetmelikler, vekaletname suretleri, toplantı tutanakları Denetim planları Hisse senetleri ve tahvillere ait belgelerDenetim programları Toplu sözleşme örnekleri ve anlaşmalara ait suretlerUygulanan denetim tekniklerine ait hesaplama ve belgeler Muhasebe el kitabı, yönetmelikler ve hesap planı örneğiPlanlama, yardımcıların gözetimi ve iç kontrol yapısının gözden geçirilmesine ilişkin belgeler Çeşitli yıllara ait denetim programları, denetim raporları ve iç kontrol soru kağıtları İç kontrol soru kağıtları Örgüt çizelgesi, yetki ve sorumluluk el kitabıİş akış çizelgeleri İmza sirküleriDenetçi sağlaması ve çalışma tabloları Vergi beyannamelerinin kopyalarıDüzeltme ve sınıflandırmalara ait yevmiye kayıtları Müşteri ile ilgili medya haberlerinin kopyasıTeyit mektupları, avukat mektupları ve benzerleri 5. DENETİM KANITLARI 22

5- Çalışma Kağıtlarının Saklanması Çalışma kağıtlarının dosyalanması ve saklanması SPK mevzuatına göre zorunludur. SPK mevzuatına göre, çalışma kağıtlarının, çalışma dosyalarının içinde düzenlenmelerini izleyen 5 yıl içinde veya bu süre içinde hukuki anlaşmazlığa konu olanların ise söz konusu anlaşmazlık sona erene kadar saklanması zorunludur. 5. DENETİM KANITLARI 23

DERS BİTMİŞTİR DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER! GÖRDÜĞÜNÜZ BU DERS SUNUMUNA internet adresinden ulaşabilirsiniz. 5. DENETİM KANITLARI 24