SÜRÜ SAĞLIĞINI KORUMA TEDBİRLERİ Prof. Dr. Mehmet Emin TEKİN Selçuk Ün. Veteriner Fakültesi Zootekni ve hayvan Besleme Bölümü

Hastalık kaynakları veya sebepleri nelerdir? Mikrobiyal veya viral bulaşıcı hastalıklar Paraziter hastalıklar Beslenme hastalıkları, yetersizlikler Bakım ve yönetime dayalı hastalıklar

Korunma için; 1- Biyogüvenlik tedbirleri alınmalı 2- Aşılama yapılmalı 3- Koruyucu paraziter mücadele 4- Beslenme yetersizliklerinin giderilmesi 5- Bakım ve yönetim eksikliklerinin giderilmesi

Sürüye hastalık girmesini önleme işlemidir BİYOGÜVENLİK nedir? Sürüye hastalık girmesini önleme işlemidir Hastalık yapan bakteri, virüs, mantar, küf ve parazitlerin hayvanlara bulaşmaması, değişik işletmeler arasında ve aynı işletme içinde yayılmaması için geliştirilmiş bir takım önlemlere BİOGÜVENLİK tedbirleri denir.

Biyogüvenlik aşılamadan önce gelir. Mikroplar, mevsimlere, şartlara bağlı olarak biyogüvenlik tedbirlerini aşarak bulaşabilirler Hayvanların bağışıklık sistemlerinin, bu tür mikropları yenebilecek şekilde hazırlıklı hale getirilmesi gerekir. Bu da hayvanın yeterli beslenmesi ve aşılamakla mümkündür.

Sağlıklı bir hayvan, mikropsuz/hijyenik ortamda (barınak, yem, su, hava, araç-gereçler) beslendiği, mikroplarla teması önlendiği takdirde mikrobik hastalıklara yakalanmaz

Hastalık nasıl bulaşır? Daha önce görülmeyen/nadir görülen bir hastalık; Hayvan hareketlerinin artması ve sürüye, pazardan ya da başka sürüden hayvan katılması (hasta hayvan satışları, vs) ile, Hijyenik olmayan enjeksiyonlar (vitamin, antibiyotik veya aşı ) ile bulaşır.

Bulaşmalarda, Bir sürüden diğerine giden ancak biyogüvenlik ve hijyen kurallarına uymayan insanlar ve çoban köpekleri ile, Bu nedenle, sürü ile temas edecek insanlar giyim ve kullandıkları malzeme hijyenine dikkat etmelidir. Köpekler paraziter ilaçlarla ilaçlanmalı, hasta hayvan ve artıkları köpeklere verilmemelidir. Ağılla teması bulunan yabani hayvanlar (kuş, tilki vb)

Hastalığın yayılabileceği yollar: 1– İnsan Enfekte hayvanlarla yakın teması olan (besleme, muayene) insanların bulaşık ayakkabı, elbise veya elleri. Yem, yakıt ve gübre teslim eden veya süt veya diğer ürünleri toplayan insanlar (en büyük tehdit ) Veteriner hekimler ve celepler

2– Ekipman Enfekte hayvanlar üzerinde kullanıldığı için bulaşık olabilecek ekipmanlar. 3– Taşıt aracı Özellikle hayvanların bulunduğu alanlarda dolaşan herhangi bir taşıt aracının işletmeye girişi veya çıkışı.

4– Et, süt Enfekte bir hayvanın etinden veya sütünden bulaşma 5– Enfekte yerler Enfekte bir hayvanın bulunduğu herhangi bir yerden; meralardan, yükleme rampalarından, hayvan pazarlarından, yollardan vb.bulaşma.

6– Taşıyıcı hayvanlar Köpek, kedi, kuş ve tilki gibi, ayakları veya kürkleri ile enfekte materyali taşıyabilen fakat kendileri hasta olmayan hayvanlardan bulaşma.   7– Komşu çiftlikler Yeterli ayırma mesafesi olmayan komşu çiftliklerinden gelen enfekte hayvanlar ile temas yoluyla bulaşma. 8– Enfekte atıklar Enfekte hayvan ürünlerini yiyen hayvanlar (köpek, kedi, tilki)

Önceden tedbir almak gerekir Sürü sağlığı için, hastalık görülmeden, nelerin bulaşabileceği, hangi hastalıkların ne zaman çıkabileceği hesaplanarak, tedbir almak gerekir. Bu koşullar, değişik bölgeler/işletmeler için farklılıklar gösterir. Her işletme bu tedbirleri çevredeki yetiştiricilerle işbirliği yaparak alması gerekir.

Tek işletmenin tedbiri yetmez!!! Türkiye’de koyun veya keçi sürüleri ortak meralarda birlikte yayıldıklarından, ortak dinlenme alanlarını kullandıklarından, aynı suluklardan içtiklerinden, bir sürüdeki enfeksiyon diğerlerine kolaylıkla bulaşabilir. Küçükbaş hayvancılığın kaderi. Yardımlaşmak önemli.

Sadece aşı ile tedbir olmaz!!! Aşılamalardan önce, Barınak şartlarının iyileştirilmesi Bakım besleme düzeyinin yüksek tutulması Biyogüvenlik tedbirlerinin zamanında alınması Yeni doğan kuzu/oğlak bakımının usulüne uygun yapılması Temizlik/Hijyen koşullarının sürekli sağlanması gerekir. Aşılama, sürü sağlığının korunması için önemlidir. Ancak, iyi bakım-besleme ondan önce gelir (İyi beslenmeyen hayvan yeterince antikor üretemez).

İYİ BESLEME Kuzu/oğlakların süt emme dönemindeki yaşama gücünü en çok bakım-besleme şartları ve bulaşıcı hastalıklar etkiler Gebeliğin son döneminde iyi bakılan koyun/keçilerin kuzu/oğllarının yaşama gücü yüksek olur Çünkü kuzu/oğlak yüksek canlı ağırlıkta doğmuştur, anasının sütü de boldur, iyi beslenir, güçlü olur. Zayıf doğup iyi süt ememeyen kuzuların yaşama şansı daha düşüktür Ağız sütünü alamayanların hastalığa yakalanması veya ölmesi muhtemeldir Doğum sonrası yeterli beslenmeyenler risk altındadır.

Ölen Hayvanlar ve düşükler? Sürüde ölüm olursa mutlaka sebebi araştırılmalıdır. Veteriner Hekim tarafından otopsi yapılmalı (şarbon şüphesi yoksa) ve laboratuvara marazi madde gönderilmelidir. Marazi madde alındıktan sonra -su kaynaklarından uzak bir yerde- üzerine sönmemiş kireç serpilerek toprağa derince gömülmelidir Gebelerde düşük olursa sebep araştırılmalıdır (mikrobik, çevre şartlarından, yetersiz bakım-beslemeden). Laboratuvar analizi gereklidir. Düşükler kesinlikle köpeklere verilmemelidir.

Sürüye yeni hayvan getirilmesi Sağlık kontrolü: Konjuktiva (genel sağlık) Diş (yaş ve diş dökülmesi) Meme (mastitis, gangrenli mastitis, süt kesen hastalığı) Deri (çiçek, bit-pire, kene vs) Lenf düğümleri (pseudotuberküloz, genel enfeksiyon?) Akciğer (akciğer enfeksiyon ve infestasyonları) Testis (orşit, kriptorşit) Kan tahlili (Şap, Bruselloz, Klamidofila (Enzootik Abortus- C. abortus), Salmonella, Kampilobakter, Leptospiroz, Paratuberküloz, Scrapi, Visna Maedi, Çiçek, PPR, Babesioz, toksoplazmoz, C. cerebralis, kist hidatik, vs) Hastalık-aşılama kayıtları incelenmeli.

Sürüye yeni hayvan getirilmesi Hastalık riskini aza indirmek için satın alınacak hayvanları pazardan değil de çiftliklerden almalıdır Satın alınan hayvanlarda -tüm kontrollere rağmen- tespit edilemeyen bazı hastalık etkenleri bulunabilir. Bu nedenle, bu hayvanlara 2-3 hafta karantina uygulanmalıdır. Karantina sırasında, hayvanlar iç ve dış parazitler yönünden ilaçlanmalı, muhtemel enfeksiyonlar (şap, mastitis, klostridial hastalıklar, bruselloz, enzootik abortus, şarbon, pastörelloz,vs) yönünden aşılanmalıdır.

Parazitlerle Mücadele Karaciğer Kelebek hastalığı Mide Kelebek hastalığı Olgun Cestod (şerit) hastalıkları; Monezya Larva Cestod (şerit) hastalıkları; kist hidatik, su kesesi, dönme hastalığı Nematod hastalıkları; mide-barsak ve akciğer kıl kurtları Protozoon hastalıkları; Coccidiosis (kanlı ishal), babesiosis (ağrıma) Artropod hastalıkları; kene ve uyuz

Meraların İlaçlanması: Dış ve iç parazit mücadelesi için gereklidir Parazitlerin biyolojisi ve yaşama ortamları iyi bilinmelidir Sulak ve bataklık kenarı meralar kelebek hastalığı için önemli Drenajlar yapılır, sümüklülerin öldürülmesi için fosfatlı gübreler (alkali ortam) Dinlenme-bekleme yerleri kene için önemlidir Meraların padoklanması, çitle çevirme ve dönüşümlü otlatma

Ağılın Temizliği ve İlaçlanması: Kene ve uyuzlar ağılda yerleşebilir Ağıl temizliği ve dezenfeksiyonu enfeksiyöz hastalıklar için de gereklidir Ağıl yılda bir kez temizlenir, anti paraziter ilaçlar ile ilaçlanır Duvardaki çatlaklar doldurulur, kireçle badana yapılır, dezenfekte edilir 1,5 m yüksekliğinde duvara yağlı boyadan (anti paraziter) şerit çizilir Tabana kireç, kreolin serpilir Yemlikler, bölmelikler/parmaklıklar ilaçlanır

Hayvanların İlaçlanması: Dış parazitlere karşı vücut banyoları yaptırılır Veya püskürtme tarzında ilaçlama yapılır İç parazitlere karşı tedavi amaçlı ve bahar ve güz aylarında koruyucu amaçlı olarak antihelmentikler ile ilaçlama yapılır Kan parazitleri için tedavi edici ilaçlama ve kenelerle mücadele önemlidir

Vücut Banyoları: Dış parazitlere karşı yapılır Kırkımdan 10 gün sonra, veya gerektiğinde 2-3 kez Ağıl bünyesinde veya köy için ortak yapılan sabit banyolarda veya seyyar küvetler içinde yapılabilir Hazırlanan ilaçlı suya baş dahil koyunun bütün vücudu daldırılır Banyodan önce su içirilir Banyodan sonra koyunlar bir süre meraya çıkarılmaz

Ayak Banyoları: Piyeten (Ayak çürüğü): Bacterioides nodosus. Ayak hastalıkları ve özellikle piyetene karşı yapılır Piyeten (Ayak çürüğü): Bacterioides nodosus. Koyunlarda ayak çürüğüne sebep olur. Mera ve ağıl tabanının kuru tutulmasına ilave olarak tedavi amaçlı ayak banyosu yapılır Yağmurlu mevsimlerde koruyucu amaçlı olarak da yapılır Bu amaçla, %5 bakır sülfat veya formalin, %10 çinko sülfat solüsyonları kullanılır Haftada bir, toplam 4 kez yapılır

Beslenme Hastalıklarına Karşı Koruma Vitamin ve mineral eksikliğine dayalı hastalıklar vardır A ve B vitaminleri eksikliği Bakır eksikliği (enzootik ataksi) Vitamin E ve Selenyum eksikliği (beyaz kas hastalığı) Fosfor ve kalsiyum eksikliği (kemik yumuşaması, raşitizm, süt humması) Karbonhidrat metabolizması bozukluğu (gebelik toksemisi) Fosfor fazlalığı (idrar taşları) Yalama taşları kullanılmalı

Bulaşıcı Hastalıklar ile Mücadele: Zamanında yapılması gereken aşılamalar önemlidir İlaçlamalar ikinci plandadır Antrax (Şarbon)= Dalak Hastalığı Hastalık çıkmadan ilk baharda, çıkınca hemen ve sağlamlara aşı yapılır İki aylıktan büyüklere yapılır Arka bacağın iç kısmına uygulanır Altı ay – bir yıl koruma sağlar

Brusella Koyun ve kuzular için, B. melitensis Rev1Genç ve Ergin aşıları (canlı) vardır. Genç aşısı, 3-8 aylık yaşlardaki dişi ve erkek kuzulara deri altı yolla enjekte edilerek yapılır. Ergin aşı ise sadece gebe olmayan hayvanlara ve koç katımından1-2 ay önce uygulanır. Gebelik ve laktasyonda aşı yapılmaz Dört-5 yıl bağışıklık sağlar Enterotoksemi Hastalık görülen yerlerde aşılama yapılır İlk bahar ve besi öncesi yapılır Altı ay bağışıklık sağlar

Kampilobakterioz Yavru atmaya sebep olur. Rahim akıntıları, ve sütle çevreye bulaşır. Diğer koyunlar ve insanlar için bulaşıcıdır. Yavru atmaların başladığı sürülerde antibiyotik yapılmalıdır. Aşısı vardır. Enzootik Abortus Yavru atmaya sebep olur. Rahim akıntıları ve sütle çevreye bulaşır. Diğer koyunlar ve insanlar için tehlikelidir. Yavru atmaların başladığı sürülerde antibiyotik yapılabilir.

Paratüberküloz Hayvanların barsaklarına yerleşir, uzun süreli ishallere sebep olur Barsakların kalınlaşmasına yol açar; yemden yararlanmayı engeller; hayvanlar aşırı zayıflar. Dışkı ile çevreye yayılır ve tüm hayvanlara bulaşır. Aşısı vardır. Mastitis Sağımcıların el hijyeni önemli. Sütle meme başı ıslatılmamalı. Korunmada sürüye özgü aşılar yapılabilir Mastitis için ülkemizde canlı ve ölü aşı üretilmektedir

Pastörelloz Akciğer enfeksiyonları, yaygın septisemiler. Kamyonlarla-gemilerle taşımalar sonrasında çok görülür (transport hastalığı) Antibiyotik kullanılabilir. Mikoplasma ve viral etkenlerle birlikte daha ağır seyreder. İnaktif aşıları vardır; işletmelere özgü aşılar yapılabilir. Agalaksi, Süt kesen hastalığı Memelerde iltihaplara ve eklemlerde sişliklere sebep olur. Aşısı (canlı ve ölü) vardır.

Salmonella Koyunlarda düşüğe sebep olur. Mikrop barsaklara yerleşerek hayvanların aşırı zayıflamalarına ve bağışıklık sisteminin zayıflamasına yol açar. İnsanlara bulaşır (tifo benzeri ishal) Aşısı vardır. Doğumdan iki ay önce aşı yapılır Pseudotüberküloz (Zayıf koyun sendromu, Çatlak) Baş, boyun, koltuk altı ve iç organ lenf düğümlerinde peynirleşmiş iltihaplar oluşur (kronik lenfadenitis). Apselerin açılması (çatlama) ile etrafa bulaşır. Hayvandan hayvana bulaşma olur, kırkım esnasında bulaşma olur. İthal aşıları vardır. İşletmelere özgü aşılar yapılabilir.

Keçi ciğer ağrısı Bölgede en yaygın keçi hastalıklarından birisidir. Her yıl görülmektedir. Aşısı yaptırılmalıdır.

VİRAL HASTALIKLAR Çiçek: Ektima: Dudak kenarlarında uçuk benzeri yaralar görülür. Doğumlar tamamlandıktan sonra bütün kuzular/oğlaklar aşılanır Altı ay bağışıklık sağlar Çiçek: Ergin hayvanlar ve yavrular aşılanır Bölgede hastalık yoksa, gebeliğin son ayında ve kuzulama başlangıcında aşı yapılmaz Düşük ve ölüme sebep olur

Şap: Diğer hastalıklar Kuzular için daha öldürücüdür. Kalpte beyaz kas hastalığına benzer lezyonlar vardır. Topallık, mastitis ve ağız lezyonları görülür. Koyunlar ve 4 aydan büyük kuzular aşılanır Altı ay ara ile yılda iki defa aşı yapılır Hastalar, şüpheliler ve küçükler aşılanmaz Koyun Vebası Ağızda, dişetlerinde kanamalar, dil gerisinde yangılar, barsaklarda tipik belirtiler. Kuzu ve oğlaklar için daha tehlikelidir. Türkiye’de 2000 yılından beri görülmekte. Aşısı vardır. Diğer hastalıklar (Bölgede hastalık görülürse aşılama yapılır) Enfeksiyöz Hepatit Nekrozan; Vibrio Fetus; İktero-Hemoglobinuri; Mavi Dil

AŞI PROGRAMI

KORUNMA TEDAVİDEN DAHA İYİDİR  Sonuç İdeal hayvansal üretimde hastalıklara yer olmamalıdır. Hastalık çıktıktan sonra ilaç vermek ve tedavi uygulamak çok masraflı ve gıda güvenliği açısından da sakıncalıdır. Bu nedenle biyogüvenlik kurallarına sıkıca uyulmalıdır. Unutmayalım ki; KORUNMA TEDAVİDEN DAHA İYİDİR Sıkı biyogüvenlik tedbirleri ile, Sürüler daha sağlıklı, Çiftçilik daha karlı, Gıdalar daha güvenli olacaktır.

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER