TÜRKİYE’DE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNE BAKIŞ AÇISI DOÇ. DR. SELAMİ TURABİ Adalet Bakanlığı ABGM, Genel Müdür Yardımcısı

I-İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ

MEVZUAT I- AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ Sözleşme’nin 10. maddesi; İfade Özgürlüğü 1. Herkes ifade özgürlüğü hakkına sahiptir. Bu hak, kamu makamlarının müdahalesi olmaksızın ve ülke sınırları gözetilmeksizin, kanaat özgürlüğünü ve haber ve görüş alma ve de verme özgürlüğünü de kapsar. Bu madde, Devletlerin radyo, televizyon ve sinema işletmelerini bir izin rejimine tabi tutmalarına engel değildir. 2. Görev ve sorumluluklar da yükleyen bu özgürlüklerin kullanılması, yasayla öngörülen ve demokratik bir toplumda ulusal güvenliğin, toprak bütünlüğünün veya kamu güvenliğinin korunması, kamu düzeninin sağlanması ve suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın, başkalarının şöhret ve haklarının korunması, gizli bilgilerin yayılmasının önlenmesi veya yargı erkinin yetki ve tarafsızlığının güvence altına alınması için gerekli olan bazı formaliteler, koşullar, sınırlamalar veya yaptırımlara tabi tutulabilir.”

II-ANAYASA Anayasa’nın 25. maddesi; “Düşünce ve Kanaat Hürriyeti” Madde 25 - Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir. Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.

II-ANAYASA Anayasa’nın 26. maddesi; “Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti” Madde 26 - Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hürriyet resmi makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak yada vermek serbestliğini de kapsar. Bu fıkra hükmü, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yapılan yayımların izin sistemine bağlanmasına engel değildir. Bu hürriyetlerin kullanılması, milli güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması, suçların önlenmesi, suçluların cezalandırılması, Devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, başkalarının şöhret veya haklarının, özel ve aile hayatlarının yahut kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması veya yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi amaçlarıyla sınırlanabilir.

AİHS 10 = AY. m.25 + AY.m. 26 + AY.m.28 İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ İfade Özgürlüğünün Anayasal Çerçevesi; 1-Düşünce ve Kanaate Sahip olma (AY.m.25) 2-Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti (AY.m.26) 3-Basın Hürriyeti (AY.m.28)

ANAYASA’NIN 90. MADDESİN 5. FIKRASI “Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır (Ek cümle: 7.5.2004-5170/7 md.)”.

ANAYASA’NIN 153. MADDESİN SON FIKRASI “Anayasa Mahkemesi kararları Resmi Gazetede hemen yayımlanır ve yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzelkişileri bağlar.” 6216 SAYILI KANUN’UN 50. MADDESİNİN (1) VE (2) NUMARALI FIKRALARI: “(1) Esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verilir. İhlal kararı verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir. … (2) Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir.”

İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ KONUSUNDA AYM’NİN TAKDİR YETKİSİ Anayasa Mahkemesi, müdahalenin demokratik bir toplumda gerekli olup olmadığını, müdahalede bulunulurken hakkın özüne dokunulup dokunulmadığını, ölçülü davranılıp davranılmadığını ve ifade ve basın özgürlüğü ile başkalarının hak ve şöhret değerlerinin çatışması hâlinde adil bir dengenin kurulup kurulmadığını her olayın kendine has özelliklerine göre takdir edecektir. (AYM, Emin Aydın, B.No: 2013/2602, 23/1/2014, § 61)

İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN TANIMI İfade özgürlüğü; bireylerin serbestçe haber ve bilgilere, başkalarının fikirlerine ulaşabilmesi, edindiği düşünce ve kanaatlerden dolayı kınanamaması ve bunları tek başına veya başkalarıyla birlikte çeşitli yollarla serbestçe ifade edebilmesi, anlatabilmesi, savunabilmesi, başkalarına aktarabilmesi ve yayabilmesi anlamına gelir. (AYM,B.No: 2013/2602, 23/1/2014, § 40) “Emin Aydın Kararı”

İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN KAPSAMI 1- Haber veya görüş alma (Bilgiye erişim hakkı) 2- Düşünce ve kanaate sahip olma, 3-Düşünce ve kanaati açıklama ve yayma,

İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN ÖNEMİ İfade özgürlüğü; demokratik toplumun temellerinden biri olup toplumun gelişmesi ve bireyin kendini geliştirmesi ve gerçekleştirmesi için vazgeçilmez koşullar arasında yer alır. Hakikat ışığı fikirlerin çarpışmasından doğar. Bu bağlamda toplumsal ve siyasal çoğulculuğu sağlamak, her türlü düşüncenin barışçıl bir şekilde ve serbestçe ifadesine bağlıdır. Aynı şekilde birey özgün kişiliğini düşüncelerini serbestçe ifade edebildiği ve tartışabildiği bir ortamda gerçekleştirebilir. İfade özgürlüğü, kendimizi ve başkalarını tanımlamada, anlamada ve algılamada, bu çerçevede başkalarıyla ilişkilerimizi belirlemede ihtiyaç duyduğumuz bir değerdir. (AYM, Emin Aydın, B.No: 2013/2602, 23/1/2014, § 41)

İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ KONUSUNDA DEVLETİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ İfade özgürlüğü konusunda devletin pozitif ve negatif yükümlülükleri bulunmaktadır. Kamu makamları negatif yükümlülük kapsamında Anayasa’nın 13. ve 26. maddeleri kapsamında zorunlu olmadıkça ifadenin açıklanmasını ve yayılmasını yasaklamamalı ve yaptırımlara tabi tutmamalı; pozitif yükümlülük kapsamında ise ifade özgürlüğünün gerçek ve etkili korunması için gereken tedbirleri almalıdır (benzer yöndeki AİHM görüşü için bkz. Özgür Gündem/Türkiye, B.No:23144/93, 16/3/2000, §43). (AYM, Emin Aydın, B.No: 2013/2602, 23/1/2014, § 55)

İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN SINIRLARI İfade özgürlüğü, Anayasa’nın 13. maddesindeki koşullara uygun olarak, 26. maddenin 2. fıkrasında belirtilen sebeplerle sınırlandırılabilir. 1-Genel Sınırlamalar AY.m.13 SINIRLAR 2-Özel Sınırlama Sebepleri AY.26/2

İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN SINIRLARI I-Genel Sınırlamalar Anayasa’nın 13. maddesine göre temel hak ve özgürlüklere yönelik sınırlamalar 1-Kanunla yapılabilir 2-Demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun 3-Ölçülü 4-Hak ve özgürlüklerin özlerine de dokuna. (AYM, Emin Aydın, B.No: 2013/2602, 23/1/2014, § 47)

II-Özel Sınırlama Sebepleri Anayasa’nın 26. maddesinin 2. fıkrasında belirtilen sınırlama sebepleri; 1-Milli güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması, 2-Suçların önlenmesi, suçluların cezalandırılması, 3-Devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, 4-Başkalarının şöhret veya haklarının, özel ve aile hayatlarının yahut kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması 5-Yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi

II-TÜRKİYE’DE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNE BAKIŞ AÇISI

KLASİK BAKIŞ (ESKİ TÜRKİYE) İnsan Haklarının Menşei ve Menbaı Avrupadır. AİHS ve AİHM kararlarına göre aldığımız mahkumiyetler fazladır. Türkiye ifade özgürlüğü konusunda yeteri kadar gelişme sağlayamamıştır. Tutuklu gazeteciler fazladır, basın özgürlüğünde sıkıntılar vardır.

GELENEKSEL BAKIŞ (YENİ TÜRKİYE) İfade özgürlüğü bizim öz malımızdır. Biz Fikir Özgürlüğü kavramını kullanmaktayız. Fikir özgürlüğü konusundaki derinliğimiz Avrupa’nın önündedir. Fikir, Tefekkür ve Düşünce kavramları Bakış açısını sınırlı tutmaz bin yıllık kültür ve medeniyet tarihimize bakarak tanımlamalar yapar. Geleneksel bakışta Devlet iki temel üzerine kuruludur.

GELENEKSEL BAKIŞ 1-ADALET DEVLET 2-FİKİR VE İNANÇ ÖZGÜRLÜĞÜ

GELENEKSEL BAKIŞ DAYANAK “Bir saat Adalet 70 yıl ibadet gibidir” “Bir saat Tefekkür 70 yıl ibadet gibidir” ÖRNEK Cibuti Ülkesi, 350 yıl hakimiyetimiz altında kaldı. Daha sonra 50 yıl Fransızlarda kaldı. Şuan ki resmi dil Fransızcadır. Kim fikir ve inanç özgürlüğüne daha saygılı?

ADALET AKIL (KOVA) BİLGİ ( İP ) VİCDAN (KUYU ) ADALET

TEFEKKÜR TEFA’UL BABINDAN KARŞILIKLIK VAR

“Elmas nasıl yontulmadan mükemmelleşmezse, insan da acı çekmeden olgunlaşmaz.” [ Konfüçyüs ] “Bilgi büyük adamı alçak gönüllü yapar, normal adamı şaşırtır, küçük adamı ise kibirlendirir.” [ Brigitte ]

Teşekkürler… Doç. Dr. Selami TURABİ