FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ SOSYOLOJİ BÖLÜMÜ ÖDEV:KİŞİLİK VE BENLİK

... konulu sunumlar: "FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ SOSYOLOJİ BÖLÜMÜ ÖDEV:KİŞİLİK VE BENLİK"— Sunum transkripti:

1 FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ SOSYOLOJİ BÖLÜMÜ ÖDEV:KİŞİLİK VE BENLİK
T.C. SAKARYA ÜNİVERSİTESİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ SOSYOLOJİ BÖLÜMÜ ÖDEV:KİŞİLİK VE BENLİK HAZIRLAYANLAR: HAVVA KÜÇÜK HATİCE DEMİREL ESRA KAVAK

2 Kişilik İle İlgili Kavramlar
Karakter:Kişilik ile en sık eş anlamda kullanılan terim ‘karakter’dir.Karakter terimini kişilikten ayıran en önemli husus karakter sözünün çoğunluk tarafından pek sık ahlaksal özellikleri anlatmak üzere kullanılmış olmasıdır.Karakter, ilk yaşlardan itibaren sosyal yaşantılar sonunda bir takım değer yargılarının benimsenmesiyle gelişir. Mizaç:Kişilik ile bazen karıştırılan başka bir kavram da,’mizaç’tır.Bugün mizaç,bir insanın duygusal ve devimsel hayatının özelliklerinin tümü olarak kabul edilmektedir.O halde mizaç da, karakter gibi, insan kişiliğinin bütünlüğünü değil, ancak bir yanını oluşturur.

3 Orta Çağ’dan kalan el basması kitaplarda dört tip mizaç vardur ve şöyle açıklanmaktadır:
1.Hafif kanlı(sanguine) tipte olanların bedeninde’kan’ egemendir.Böyle bir insan eğlence,müzik ve şaraptan hoşlanır.Bunlar neşeli ve canlıdırlar.

4 2.Ağır kanlı (phlegmatic) olan kişiler ise, dinlenmekten ve uyumaktan zevk alırlar.Güç duygulanırlar, yavaş hareket ederler.Bunların bedenlerinde balgam sıvısı ağır basar.

5 3. Sevdalı(melankolik) mizaçta olanlar,derin görüşlü ve cesurdurlar
3.Sevdalı(melankolik) mizaçta olanlar,derin görüşlü ve cesurdurlar.Duygusal ve romantik tabiatlı olurlar.Bunların bedenlerinde kara safra oranı yüksektir. 4.Asabi(choleric) mizaçta kişiler ise, ateşli ve serttirler.Çabuk kızarlar.Böyle bir kişinin kanında sarı safra egemendir.

6 Kişiliğin Tanımı Psikolojide kişilik kapsamı en geniş olan bir kavramdır.Kişilik bir insanın bütün ilgilerinin,tutumlarının, yeteneklerinin, konuşma tarzının, dış görünüşünün ve çevresine uyum biçiminin özelliklerini içeren bir terimdir. Getzel kişiliği üç bölüme ayırmaktadır. a)Kişiliğin Davransal Tanımları:Önce kişiliğin, insanın incelenebilir ve ölçülebilir davranışları ve alışkanlıkları dikkate alınarak yapılan tanımları hatıra gelir.Özellikle davranışçı psikologlar,kişiliği bir insanın kendine özgü ve az çok her zaman gözlenebilen davranış ve alışkanlıklarının tümü olarak tanımlarlar.

7 b)Sosyal Uyarıcı Olarak Kişilik:Bir kısım psikologlar kişiliği toplumsal yandan alıp incelerler.İnsan başkaları üzerinde ne gibi etkiler yapmakta ve ne tür izlenimler bırakmaktadır? Bazılarına göre kişilik insanın sosyal uyarıcı olma değeridir. c)Derinlik Psikologlarına Göre Kişilik:Kişiliğin bir üçüncü kategoriye girecek tanımları derinlik psikologları tarafından ileri sürülmüştür.Bunlara göre insanın gözlenebilir ve ölçülebilir bütün özellikleri bir takım iç etmenlerden ileri gelmektedir.Bir insanın gerçek kişiliği iç hayatındaki dinamik güçlerin kendine has özellikleri ile açıklanabilir.

8 Derinlik psikolojisinin kurucusu olan Freud’a göre kişilik; id, ego ve süper ego olmak üzere birbirini etkileyen üç bölümden meydana gelmiştir.

9 1)İD:Kişiliğin çekirdeğini oluşturan ham tabiattır
1)İD:Kişiliğin çekirdeğini oluşturan ham tabiattır.Burası iç güdüler, içtepiler, iştahlar, istekler ve ihtiraslar gibi bir çok dinamik güçlerin kaynaştığı bir yerdir.Burada haz prensibi egemendir.

10 2)Türçe’ye ‘ben’ olarak çevrilebilecek olan EGO,id’in yöneticisi, savunucusu ve koruyucusu gibidir.Ham doğayı temsil eden id’in istek,ihtiyaç ve iştihalarını gerçekleştirme yollarını kontrol eder;böylece bireyi dış çevresinden gelecek tehlikelerden korumaya ve insanın başarısını ve güvenirliğini sağlamaya çalışır.

11 3) ‘Üst Ben’ anlamına gelen süper ego kişilik yapısında toplumun temsilcisidir.Süper ego insanın içinde yaşadığı çevrede mevcut değer yargılarının bir takım yaşantılar sonunda benimsenmesi yoluyla meydana gelir.Fakat bir defa geliştikten sonra artık bireyin davranışlarını kontrol altına alan, sansür eden güçlü bir etken olur.

12 kısaca şöyle bir özetleme yapacak olursak;
Kişilik; bir insanın duyuş, düşünüş,davranış tarzlarını etkileyen faktörlerin kendisine özgü bir örüntüsüdür. Kişilik çok kapsamlı bir kavram olup bireyin biyolojik ve psikolojik, kalıtsal ve edinik bütün yeteneklerini, güdülerini duygularını, isteklerini, alışkanlıklarını ve bütün davranış özelliklerini içine alır. Kişilik devamlı olarak içten ve dış çevreden gelen uyarıcıların etkisi altındadır. Kişililiğin son yıllarda vurgulanmakta olan bir yanı da sürekli bir değişim süreci içinde olmasıdır. Kişilik bitmiş duruk bir ürün değildir; doğuştan yaşamın sonuna kadar bir oluşum süreci içindedir.

13 KİŞİLİK NASIL ÖLÇÜLÜR? Kişilik,sayısız etmenlerden oluşan kapsamlı bir kavram olduğu için, bunu ölçme değerlendirme ve betimleme güç işlerden biridir.Tek bir insanı anlatmaya hasreden bir portre romancısı,onu,çeşitli özellikleri,yetenekleri,arzuları ihtiyaçları,dünü ve bugünü ile,bir deneysel psikologdan daha iyi betimler.Ancak bu,bir insan kişiliğinin bilimsel olarak değerlendirilemeyeceği anlamına gelmez.

14 Kişiliği Kategorilere Ayırarak Değerlendirme
Kişiliği değerlendirmeye M.Ö. Dördüncü yüzyıldan beri girişilmiştir.Nitekim, bu bahiste daha önce değinilmiş olan Hipokrat’ın insanları mizaçlarına göre dört kategoriye ayırarak betimlemeye çalışması buna bir örnektir.Kretschmer ve Sheldon gibi psikologlar kişiliği, beden yapısına göre kategorilere ayırarak değerlendirmiştir.

15 1.Kişiliği Beden Biçimlerine Göre Sınıflandırma
Dış görünüş, beden yapısı ve sağlık gibi çeşitli tensel özelliklerin belli bir kişiliğin gelişimi üzerinde önemli bir rol oynar.Kısalık,şişmanlık,gürbüzlük,güzellik, çirkinlik,saç,göz ve ten rengi başkalarının insana karşı tepkilerini etkileyen, böylece onun geliştireceği kişiliğe belli yönler veren niteliklerdir.Ya da iri yarı, kuvvetli bir insanın ufak tefek, çelimsiz bir insana göre daha başka bir kişilik geliştireceği hem akla uygun gelmekte hem de insanlarda bu tür eğilimler gözlenmektedir. Kretschmer; kafanın, yüzün ve bedenin çeşitli ölçülerini alarak, insanları fiziksel yapıları bakımından üç kısma ayırmıştır.

16 1)Piknik Tip:Orta boylu, yuvarlak, kafatası omuzlara gömülü,kasları yumuşak ve yağlanmak istidadını gösteren bir tiptir.Açık kalpli olurlar, duyguları ateşlidir ve çabuk değişir;zekaları pratik olup,sosyal konulara yönelirler;mizaç bakımından dışa dönük, canlı,nükteli ve insancıl kişilerdir.

17 2)Atletik Tip:Kalın kemikli,kuvvetli,geniş omuzlu,kasları güçlü ve iyi gelişmiş olur.

18 3)Astenik ya da Leptozom Tip:Narin,ince ve uzun bolu olur
3)Astenik ya da Leptozom Tip:Narin,ince ve uzun bolu olur.Leptozomlar; mutaassıp, soğukkanlı tiplerdir; zeka b akımından soyut konulara yönelirler,derin düşünürler ve takip fikrine sahiptirler;iradeleri bazen zayıf,çoğu zaman ise sebatlı,adeta inatçıdırlar;mizaç bakımından çekingen,alıngan,içedönük olup,yalnızlıktan hoşlanırlar. Bu üç tipe uygun düşmeyenlere ise şekilsiz anlamına gelen Displastik tip demiştir.

19 Sheldon da Kretscmer gibi beden yapıları bakımından insanları beden dokularına göre üç tipe ayırmıştır: 1)Endomorflar (endomorphy): iyi gelişmiş iç organlar yuvarlak bir beden yumuşak etler seyrek saçlar düzgün cilt Kişilik Tipi ve Özellikleri: visetoronya çabuk kaygılanma,yemekten hoşlanma

20 güvensizlik açık kalplilik insancıllık sosyal geleneklere uyma 2)Mesomorflar(mesomorphy): iyi gelişmiş kas ve kemikler kuvvetli ve dayanıklı bir beden Kişilik Tipi ve Özellikleri: somatotonya uzun yürüyüşlerden, spordan ve avantürden hoşlanma acıya ve sıkıntıya dayanıklılık

21 3)Ektomorflar(ectomorphy):
sadece deri ve emikten ince ve düz bir beden iyi gelişmiş kaslar Kişilik Tipi ve Özellikleri: serebrotonya insandan kaçma içedönüklük soyut zeka yorucu işlerden hoşlanmama taassup

22 2.Kişiliği Psikolojik Özelliklere Göre Sınıflandırma
Beden yapısı ve kişilik arasındaki zayıf bağlantı karşısında bazı psikologlar bedeni dikkate almadan sadece kişilik ve davranış özelliklerine göre insanları sınıflandırmayı denemişler. Jung insan kişiliklerini içedönük (introvert) ve dışadönük(extrovert) olarak ikiye ayırmıştır. İçedönükler:utangaç, çekingen, yalnız başına çalışmaktan hoşlanan münzevi tiplerdir.Bunlar özellikle duygusal çatışma durumunda kendi içlerine kapanırlar ve iç hayatları ile aşırı derecede ilgilenirler

23 Dışadönükler:Toplumsal çatışmalardan hoşlanan atılgan kişilerdir
Dışadönükler:Toplumsal çatışmalardan hoşlanan atılgan kişilerdir.İlgileri dışa dönüktür ve duygusal problemlerini başkalarına açabilirler.İyi satıcı olurlar.

24 Tip kuramlarının hepsinde görülen birtakım sakıncalar bu sınıflandırmada da vardır:
a)Aralarında çeşitli nitelikler bakımından pek çok bireysel ayrılıklar bulunan insanları iki, üç, hatta dört kategoriye ayırmak yetersizdir.Çünkü saptanan tiplere bütün nitelikleri ile uyan kişilere rastlamak pek az mümkün olur.Oysa bir insanı bir kategoriye koymakla onun, o kategorideki bütün niteliklere sahip olduğunu kabul etmek gerekir ki, bu da yanıltıcı olmaktadır.

25 b)Tip kuramları, kişilik üzerinde toplumun, kültürün, aile içindeki psikolojik atmosferin etkilerini ve çocukluk yaşantılarını dikkate almaktadır.Kişilik kalıtsal olduğu kadar toplumsal ve kültürel etkilerle biçimlenmektedir.

26 Kişiliğin Özelliklerini Betimleme ve Ölçme Yolu ile Değerlendirme
Kişiliği ölçme maksadı ile meydana getirilen araçlar, bunları geliştirenlerin kişilik anlayışlarına göre çok çeşitlenmiştir.Örneğin; kişiliği 1)davranışsal alışkanlıkların br tümü olarak görenler 2)toplumda bıraktığı izlenimlere göre değerlendirenler 3)kişiliğin derinlik psikolojisi açısından, dinamik nedenlerine önem verenler, birbirlerinden farklı kişilik testleri meydana getirmişlerdir.bu tutumlara göre kişilik testlerini üç kategoride incelemek mümkündür.

27 1.Kişiliğin Davranışsal Tanımını Benimseyenler
Kişiliği, birçok düşünüş, duyuş ve davranış alışkanlıklarının tümü olarak kabul edenler, bireyin kişiliğini meydana getiren alışkanlıklarını kendisinin anlatması (self-report) esasına dayanan birtakım ölçme araçları geliştirmişlerdir. Bunlar arasında ilk başvurulan yol otobiyografi metodu olmuştur.Bu metotta deneğin, kişiliğinin belli yanlarını ve alışkanlık haline gelmiş davranışlarını ve kısaca hayat hikayesini bildiği gibi yazması istenir.

28 Envanterlerde ise, muhtemel kişilik özellikleri,ilgili ihtiyaçlar ve problemler kısa maddeler halinde formüle edilmiştir.Deneğin kendi durumuna uygun düşen maddeleri sadece işaretlemesi istenir.Bunlardan bir kısmı, türlü şikayetleri ve nevrotik kişilik belirtilerini gösteren uzun listelerdir.Deneklere bu belirtilerden hangilerini ve ne ölçüde kendilerinde hissettikleri sorulur.Denek bu belirtilerden ne kadar çoğuna olumlu cevap verirse,ruh sağlığı bakımından,o kadar düşük puan alır.

29 2.Kişiliği Sosyal Etkisi Yönünden Ölçme Araçları
Kişiliğin sosyal uyarıcı olma yanına önem verenler, bireyin başka insanlar üzerinde bıraktığı izlenimleri ölçecek bazı metotlar geliştirmişlerdir.Bu metotlarda ana ilke, başkalarının bireyi incelemeleri ve anlatmalarıdır. 1)Gözlem:Bireyin doğal durumlarda, bazı eylemlerde bulunurken onu gözlemek yoluyla kişilik özelliklerine ilişkin bazı bilgiler elde etmek olasılığı vardır.gözlem metodunun çeşitli türleri vardır.Doğal koşullar içinde amaçsız, sistemsiz, kendiliğinden yapılan gözlemlere gelişigüzel gözlem denir.

30 İnsanın,doğal koşullar içinde belli davranışlarını belli yöntemlerle gözlemeye sistemli gözlem denir. 2)Görüşme(mülakat):Bireyin kişilik özellikleri hakkında bilgi edinmek için onunla konuşmak metodu da kullanılır.Değerlendiren bazen tek başına,bazen birkaç başka değerlendirici ile birlikte,kişiyi bazı özellikleriyle birlikte tanımak maksadıyla onunla konuşur.Konuşma sonunda görüşmecinin mümkün olduğu kadar objektif olarak konuşulanları kaydetmesi gerekir. 3)Derecelendirme Ölçekleri(rating scales):İnsan kişiliğini,başkaları üzerinde bıraktığı etkilere göre değerlendirmeye önem verenlerin en çok kullandıkları araç,derecelendirme ölçekleridir.Bu metotta bireyi tanıyan bir kişi onu çeşitli özellikleri bakımından derecelendirir.

31 Bu ölçeklerin eleştirilen bazı yanları vardır:
a)Aynı denek hakkında muhtelif kişilerin fikirleri çoğu zaman birbirini tutmaz.Öğretmenlerin öğrencilerine ilişkin kanılarının birbirlerinden ayrı olması gibi.Çünkü bir insan herkes üzerinden aynı etkiyi yapmaz. b)Değerlendirenlerin kendi kişilikleri ve değerler sistemi,denekleri derecelendirmelerini etkiler.Öğretmenlerin not verme durumunda olduğu gibi, bazıları herkesi hep iyiye veya ortaya doğru değerlendirme eğilimini gösterir; bazıları ise değerlendirmelerinde çok kısıtlı davranırlar.Bu yolla toplanan veriler bir hayli subjektif olur.

32 c)Değerlendiren kişi; bireyi iyi tanımıyorsa,kısa bir sürede birçok kişiyi derecelendirme zorunluluğunda kalırsa,neyi değerlendireceğini iyi anlamamışsa,kanılarında yanılması ve işaretleri gelişigüzel koyması tehlikesi vardır. d)Nihayet ‘halo etkisi’ denilen bir olgu da başka bir sakınca olarak ileri sürülmektedir.Bir insan başkasını ilk defa herhangi bir niteliği ile nasıl tanımışsa,onun bütün diğer niteliklerini iyi veya kötü aynı yönde değerlendirme eğilimini gösterir.

33 3.Projektif Ölçme Araçları
1.Projektif metotlardan en basit,en çok kullanılan,yorumlanması en kolay olan cümle veya hikaye tamamlama testleridir.bu metotla nispeten yüzeysel olan birtakım arzu ve ihtiyaçların yansıyabileceği ileri sürülmektedir.İnsan ruhunun daha derinlerine inen bazı yansıtıcı araçlar da geliştirilmiştir. 2.Resim Yorumlama Testi:Resim yorumlama testinde;bir seri standart resim deneğe gösterilir ve birtakım sorular sorulur.Denek bu soruların cevabını teşkil edecek anlamlı bir hikaye meydana getirirken zihnindeki bilinçli ve bilinçsiz bütün yaşantı sonuçlarından yararlanır; çok defa deneğin kendisi için çok önemli gizli ihtiyaç ve emelleri,hayata karşı temel tutum ve tavırları böylece ortaya çıkar.

34 3.Rorschach Mürekkep Lekesi Testi:Bu test mürekkep lekelerinden meydana getirilmiş 10 karttan ibarettir.Deneğe bu kartlar birer birer gösterilir, bu kartlarda ne gördüğü ve bunların ne olduğu kendisine sorulur.Denek bu biçimleri anlamlı bütünler olarak yorumlarken kişiliğinin dikkate değer yanları,gizli,yarı gizli istekleri ve ihtiyaçları,geçmiş yaşantıları,sosyo-kültürel durumu meydana çıkar.Testi uygulayan,deneğin bütün tepkilerini not eder,bu tepkileri standart puanlama esaslarına göre değerlendirir.Böylece deneğin ilgileri,istekleri,duygu hayatının belirgin nitelikleri,kişilik yapısı v.b. Özellikleri konularında yorumlama yaparak birtakım sonuçlara varır.

35 BENLİK Benlik; kişiliği çok etkilemekle birlikte,kişilikten biraz farklı bir anlam taşımaktadır.Benlik, kendi kişiliğimize ilişkin kanılarımız ve kendi kendimizi görüş tarzımızdan oluşur.Bu bakımdan benlik kişiliğin öznel yanı olarak tanımlanabilir.Benlik belki şu sorunların cevaplarını içerir: (a)Ben neyim?Bu sorunun cevabını bazı kimseler olumsuz olarak, yani; ‘ben beceriksizim,aptalım,çirkinim,soğuk insanın biriyim’ diye cevaplandırabilir.Bir başkasının ise kendisi hakkında, ‘ben akıllıyım,güzelim,becerikliyim ve sevimliyim’ diye daha olumlu bir kanısı bulunabilir.

36 (b)Ben ne yapabilirim. Bende ne gibi yeterlikler var
(b)Ben ne yapabilirim?Bende ne gibi yeterlikler var? ‘ben iyi konuşurum,güzel resim yaparım,müzikten anlarım,matematiğe kabiliyetim var’ gibi kendimizde ne gibi yetenekler olduğuna ilişkin kanılarımız,benliğin bir yanını oluşturur. (c)Benim için neler değerlidir?Ben ne yapmalıyım ve ne yapmamalıyım?Örneğin; ‘başkalarına yardım etmeliyim, para kazanmalıyım,kopya çekmemeliyim’ ya da ‘yakalanmamak şartıyla kopya çekmekte bir sakınca yoktur,her şeyden önce kendimi düşünmeliyim’ gibi bireyin içinde bulunduğu toplumdan kendine göre edindiği az çok olumlu yada olumsuz yargılardan meydana gelen bir değerler sistemi vardır.

37 (ç)Hayatta ne istiyorum
(ç)Hayatta ne istiyorum?Doktor,mühendis, öğretmen,sanatkar,iyi bir ev kadını veya evcimen bir aile reisi olmak,sosyeteye mensup iyi giyinen bir insan olmak gibi çeşitli emel ve idealler de benliğin bir yanını oluşturur. Böylece benlik;bireyin özellikleri, yetenekleri,değer yargıları,emel ve ideallerine ilişkin kanılarının dinamik bir örüntüsüdür.

38 Benliğin Gelişimi Benlik; birtakım yaşantılar sonunda kazanılan edinik bir yapı, bir oluşumdur.Benlik çocuk doğduğu andan itibaren,başından geçen sayısız olaylarla,çevresinde değindiği kişilerin etkisiyle yavaş yavaş oluyor. Benliğin gelişmesinde kişilerarası ilişkilerin büyük bir önemi vardır.Çevremizdeki insanların bize karşı tepkileri benliğin muhtevasını etkiler. Bizim için önemli kişilerin bizi beğenip beğenmemeleri,bizimle övünmeleri ya da bizden utanmaları, bu kişilerin hakkımızda söyledikleri şeyler benliğin alacağı şekli etkiler.Benlik;acı ve tatlı birçok yaşantılar sonunda öğrenilen ve her an gelişmeye devam eden bir kavramdır.Her yaşantı,her baştan geçen olay benliğe bir şeyler katar.

39 Benliğin Önemi Benlik;içimizde kendimizi gözetleyen, yargılayan değerlendiren ve davranışlarımızı düzene koyup bizi yöneten bir güçtür. Örneğin;bir genç kendisini bir sporcu ya da atlet olarak kabul ediyorsa,bütün çabalarını atletizme yöneltir,bir sporcu gibi giyinir,bir sporcu gibi konuşur,bir sporcu gibi yemesine uykusuna dikkat eder ve belki de sigara gibi spor başarısına zarar verebilecek alışkanlıklardan kaçınır.

40

41 Lecky, iyi bir ruh sağlığı için benlik tasarımı ile, özellikle ideal benlik ile gerçek yaşantıları arasında iyi bir ahenk ve tutarlılık olmasının önemine dikkat çekmiştir.Bir insan ne kadar benlik tasarımına uygun davranabilirse, kendini o kadar rahat hisseder,ideal b enliğine ne kadar ters düşen yaşantıların etkisinde kalırsa, o kadar huzuru kaçar ve kaygılanır.

42 . Benlik ve kişilik nitelikleri ile öğrenme arasında yakın bir ilişki vardır.Bu bakımdan çocukların küçük yaştan itibaren sağlıklı ve olumlu bir benlik geliştirmelerine önem verilmesi gerekir. Bunun içinde çocuğun hayatının ilk yıllarından itibaren; sevilme,korunma,benimsenme,kendine uygun işlerde başarılı olabilme gibi temel ihtiyaçlarının uygun ölçülerde karşılanmasının büyük bir önemi vardır.