OTONOM SİNİR SİSTEMİ Yrd. Doç. Dr. Sefa Gültürk

... konulu sunumlar: "OTONOM SİNİR SİSTEMİ Yrd. Doç. Dr. Sefa Gültürk"— Sunum transkripti:

1 OTONOM SİNİR SİSTEMİ Yrd. Doç. Dr. Sefa Gültürk
Fizyoloji Anabilim Dalı Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi

2 Sinir Sistemi Merkezi Sinir Sistemi Periferik Sinir Sistemi -Beyin
-Omurilik Periferik Sinir Sistemi Somatik somatik duyu, özel duyular iskelet kaslarının istemli kontrolü Otonom visseral duyu viseral organların istem dışı kontrolü Sempatik sinir sistemi Parasempatik sinir sistemi The Central Nervous System (CNS) The portion of the nervous system consisting of the bran and the spinal cord. Spinal Cord A collection of neurons and supportive tissue running from the base of the brain down the center of the back, protected by the spinal columns. The spinal cod produces some behaviors on its own, these spinal reflexes are automatic. As you read further consider how physical damage to the brain has effected persons like Michael J. Foxx or Christopher Reeves. Source: Kassin, S. (1998). Psychology, second edition. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall. dr. sefa gültürk

3 Sinir Sistemi dr. sefa gültürk Merkezi Sinir Sistemi
Bilgileri işler, yorumlar ve depolar, kaslara ve organlara emirler gönderir Periferik Sinir Sistemi MSS’e ve giren ve çıkan bilgileri taşır Otonom Sinir Sistemi Düz kasların, salgı bezlerinin kontrolü Beyin Omurilik Somatik İskelet Kaslarını Kontrol Eder Sempatik Savaş veya kaç reaksiyonu Parasempatik Sinir Sistemi Enerji korunur, sakin durum sürdürülür dr. sefa gültürk

4 Bütün düz kasları, kalbi ve salgı bezlerini innerve eden otonom sinir sistemi (OSS) iç ortamın belli sınırlar dahilinde sabit ve kararlı kalmasını sağlar. İsminden de anlaşılacağı gibi bu sistem isteğimiz dışında çalışmaktadır. Bu özelliği ile, somatik sinir sisteminden ayrılır. Somatik sistem ile OSS birbirinden tamamen bağımsız çalışan iki sistem değil, aksine elele vererek çalışan iki sistemdir. dr. sefa gültürk

5 Nöronlar Pregangliyonik (B tipi lifler)
Hücre gövdeleri MSS’dedir Miyelinli aksonlar Otonom Sinir Sistemi gangliyonlarına gider Postgangliyonik (C tipi lifler) Hücre gövdeleri Otonom Sinir Sistemi gangliyonlarındadır Miyelinsiz aksonlar efektör bölgelere giderler dr. sefa gültürk

6 Otonom sinir sistemine ait son ortak yol
dr. sefa gültürk

7 Somatik Otonom Somatik lifler Sinirler ve Pleksuslar İstemli kontrol
İskelet kaslarını kontrol eder Hareketi uyarır İmpuls frekansı yüksek Otonom Visseral lifler Sinirler, gangliyonlar ve pleksuslar İstemsiz kontrol Düz kasları, salgı bezlerini, ve kalp kasını kontrol eder Hareketi uyarır veya baskılar İmpuls frekansı düşük dr. sefa gültürk

8 Parasempatik sistemin organizasyonu.
A. Parasempatik pre ve postgangliyonik aksonların izlediği yollar. B. Parasempatik pre ve postgangliyonik aksonların özel organizasyonu. dr. sefa gültürk

9 dr. sefa gültürk

10 dr. sefa gültürk

11 Otonom ve Somatik Sinir Sistemlerinin Motor Nöronları
dr. sefa gültürk

12 dr. sefa gültürk

13 dr. sefa gültürk

14 dr. sefa gültürk

15 dr. sefa gültürk

16 dr. sefa gültürk

17 dr. sefa gültürk

18 dr. sefa gültürk

19 dr. sefa gültürk

20 Otonom sinir sisteminin yapısı
dr. sefa gültürk

21 dr. sefa gültürk

22 dr. sefa gültürk

23 Kurbağanın sempatik gangliyonlarındaki nikotinik, muskarinik ve peptiderjik sinapslar
dr. sefa gültürk

24 Alfa adrenerjik etkiyi şöyle tanımlayabiliriz :
Noradrenalin, adrenalin , izoproterenol sıralamasında etkinin yavaş yavaş azalması (NA  A >> I). Etkinin Alfa blokörler (fentolamin gibi) tarafından spesifik olarak bloklanması (Şekil B). Beta-adrenerjik etkinin farmakolojik özellikleri de şöyle özetlenebilir: Aynı dozda verildiklerinde izoproterenol en güçlü, noradrenalin ise en zayıf etkiye sahiptir. (I > A  NA). Diklorizoproteronol gibi (Şekil B) spesifik Beta-blokörler Beta- adrenerjik etkiyi bloklarlar. * A, B : Katekolaminler ve etkileri. Noradrenalin (NA), adrenalin (A) ve izoproterenol (l). " > " işareti daha etkili ve " = " işareti de eşit etkili anlamına gelmektedir. dr. sefa gültürk

25 A, B: İntraarterial adrenalin enjeksiyonundan sonra izole ve perfüze iskelet kasında kan akımına karşı alfa ve beta blokerlerin etkileri dr. sefa gültürk

26 Adrenal medulladan salgılanan adrenalinin çeşitli organlara etkileri
dr. sefa gültürk

27 A-D, Periferal otonom sinir sisteminde nöroefektör ileti.
A-C, Tavşan kulağındaki bir arterde bulunan düz kasa ait adrenerjik innervasyon B-D, vasdeferensin adrenerjik innervasyonu dr. sefa gültürk

28 Transmitter salgısının presinaptik kontrolü
Transmitter salgısının presinaptik kontrolü. NA: Noradrenalin; ACh: Asetilkolin; : Alfa reseptörü; : Beta reseptörü; M: Muskarinik reseptör; Presinaptik bölgelerdeki kesik oklar aktivasyonu; devamlı oklar inhibisyonu göstermektedir. dr. sefa gültürk

29 Enterik sinir sisteminin organizasyonu
Enterik sinir sisteminin organizasyonu. 1 ve 2, Peristaltik refleksle ilgili uyarıcı ve duraklatıcı yollar. 3, Prevertebral gangliyondaki sempatik postgangliyonik nörona gelen bir aferent kolleteral. dr. sefa gültürk

30 Otonom sinir sisteminin santral organizasyonu
dr. sefa gültürk

31 Sempatik sinir sistemi = torakolumbar sistem
III = okülomotor sinir: Edinger-Westphal çekirdeği VII = fasyal sinir, n. salivarius sup. IX = glossofaringeal sinir, n. salivarius inf. X = vagus siniri, dorsal vagal çekirdek, n. ambiguus Sempatik sinir sistemi = torakolumbar sistem T1 – L3 (veya L2) arası segmentler. Parasempatik sinir sistemi = kranyosakral sistem III, VII, IX ve X. kafa çiftleri ve S2-S4 arası segmentlerden kaynaklanır. dr. sefa gültürk

32 dr. sefa gültürk

33 “Sempatik zincir gangliyonları” omuriliğe yakındır ve postgangliyonik aksonlar diyaframın üzerindeki organları kontrol ederler. “Prevertebral gangliyonlar” omuriliğin önündedir ve diyaframın altındaki organları kontrol ederler. Böbreküstü bezi medullasını doğrudan pregangliyonik lifler innerve eder. dr. sefa gültürk

34 SEMPATİK SİSTEM Sempatik zincir boyunca sempatik gangliyonlar arasında bağlantılar olduğu ve sempatik aktivasyonla böbrek üstü bezi medullası da uyarılarak kana epinefrin salgıladığı için sempatik yanıt kitleseldir. dr. sefa gültürk

35 Parasempatik yanıt kitlesel değil lokalizedir.
PARASEMPATİK SİSTEM Pregangliyonik lifler organın yakınında veya içinde yer alan postgangliyonik nöronlarla sinaps yaparlar. Parasempatik yanıt kitlesel değil lokalizedir. dr. sefa gültürk

36 dr. sefa gültürk

37 Sempatik ve Parasempatik Sinir Sisteminin Kimyasal İleticileri
dr. sefa gültürk

38 Kolinerjik olan nöronlar
Tüm pregangliyonik nöronlar, Parasempatik postgangliyonik nöronlar, Ter bezlerini innerve eden sempatik postgangliyonik nöronlar, İskelet kasındaki kan damarlarında sonlanan sempatik nöronlar. Postgangliyonik sempatik nöronların geri kalanı noradrenerjik’tir. dr. sefa gültürk

39 Asetilkolin ve noradrenalinin etki ettiği reseptörler
dr. sefa gültürk

40 Gangliyonda nikotinik kolinerjik reseptör
Hedef dokuda alfa1, alfa2, beta1, beta2, beta3 adrenerjik reseptörler. Alfa1 & beta1  eksitasyon Beta2  inhibisyon Alfa2  presinaptik olanlar transmitter salınımının inhibisyonu Gangliyonda nikotinik kolinerjik reseptör Hedef dokuda muskarinik kolinerjik reseptör dr. sefa gültürk

41 Parasempatik ve sempatik sistem etkileşimi
Birçok dokunun parasempatik ve sempatik innervasyonu vardır. Parasempatik ve sempatik sistemler birbirlerine zıt etki gösterirler. Her iki sistem de tonik olarak aktiftir. Genellikle dokularda sistemlerden biri baskındır. dr. sefa gültürk

42 dr. sefa gültürk

43 dr. sefa gültürk

44 Parasempatik ve Sempatik Uyarılmanın Etkileri
dr. sefa gültürk

45 Otonom Sinir Sistemi Sempatik Parasempatik
Vücudu stresli acil durumlara yanıt vermeye hazırlar. Savaş veya kaç reaksiyonu Katabolik Parasempatik Vücudu sakinleştirir, acil durum geçtikten sonra işlevleri normal durumuna döndürür. Dinlenme ve sindirim Anabolik dr. sefa gültürk

46 Sempatik Sistem: “Savaş veya Kaç”
Eye Heart Lungs Uyanıklık  (RF eşiği düşer) Pupilla  İskelet kaslarına kan akımı  Solunum frekansı ve solunum yolarının çapı  Kalp frekansı ve kan basıncı  Plazma glukoz ve serbest yağ asidi düzeyleri  (enerji) Sindirim  Deriye kan akımı  Digestion dr. sefa gültürk

47 Parasempatik Sistem Eye Lungs Heart Digestion Gevşeme Pupilla 
Kalp frekansı ve kan basıncı  Solunum frekansı ve solunum yollarının çapı  Sindirim kanalına kan akımı  Glukozun glikojen olarak depolanması  Digestion dr. sefa gültürk

48 Periferik otonom sinir sistemindeki transmitterler
dr. sefa gültürk

49 Göz Parasempatik Sempatik * İrisin radyal kası - kontraksiyon (1)
= midriazis İrisin sfinkter kası kontraksiyon - = miyozis Silier kas yakını görmek hafifçe gevşetir (2) için kontraksiyon dr. sefa gültürk

50 Kalp Parasempatik Sempatik
SA düğüm kalp hızı  kalp hızı (1) Kasılma gücü  (1) (yalnız atriumların) AV düğüm & His ileti hızı  ileti hızı (1) Purkinje sisteminde dr. sefa gültürk

51 Parasempatik Sempatik * Arterioller
Deri, abdom. visera konstriksiyon (1) İskelet kası konstriksiyon (1) dilatasyon (2) dilatasyon (kolinerjik) Tükrük bezleri dilatasyon konstriksiyon (1) = sekresyon  = sekresyon  Pulmoner dilatasyon konstriksiyon (1) * Venler konstriksiyon (1) dr. sefa gültürk

52 Parasempatik Sempatik * Akciğerler
Bronşial kas kontraksiyon gevşeme (2) Bronşial bezler sekresyonu  sekresyonu  dr. sefa gültürk

53 Uyarılma Parasempatik Sempatik * Mide & Barsak
Motilite ve tonus   (2, 2) Sfinkterler gevşeme kontraksiyon (1) Sekresyonu   * Safra kesesi kontraksiyon gevşeme (2) ve kanalları dr. sefa gültürk

54 Uyarılma Parasempatik Sempatik * Mesane
Detrusor kası kontraksiyon gevşeme (2) İnternal sfinkter gevşeme kontraksiyon (1) dr. sefa gültürk

55 Uyarılma Parasempatik Sempatik * Genital organlar
Uterus değişken kontraksiyon (gebe, 1) gevşeme (gebe & gebe olmayan, 2) Erkek cinsiyet organları ereksiyon ejakülasyon (1) dr. sefa gültürk

56 Uyarılma Parasempatik Sempatik * Deri
Pilomotor kaslar kontraksiyon (1) Ter bezleri sekresyonu  (kolinerjik) (muskarinik reseptör) dr. sefa gültürk

57 Uyarılma Parasempatik Sempatik * KC glikojenoliz (1, 2)
glukoneojenez * Yağ dokusu lipoliz (3) * Gözyaşı bezleri sekresyonu  * Böbrekten renin sekresyonu  * Pankreastan insulin & glukagon insulin & glukagon sekresyonu  sekresyonu  (2)  (2) dr. sefa gültürk

58 dr. sefa gültürk

59 Otonomik Farmakoloji Parasempatomimetik : Parasempatik sistem aktive olmuş gibi etki gösteren droglar Parasempatolitik : Parasempatik sistem inhibe olmuş gibi etki gösteren droglar Sempatomimetik : Sempatik sistem aktive olmuş gibi etki gösteren droglar Sempatolitik (adrenerjik bloker, adrenolitik) : Noradrenalinin etkisini bloke eden droglar dr. sefa gültürk

60 Otonomik Farmakoloji Parasempatomimetik :
Asetilkolin hızla parçalandığı için az etkili Pilokarpin (muskarinik reseptörler) Metakolin (muskarinik ve nikotinik reseptörler) Asetilkolinesteraz inhibitörleri Neostigmin Fizostigmin dr. sefa gültürk

61 Otonomik Farmakoloji Parasempatolitik :
Muskarinik reseptörlere etki ederek kolinerjik etkiyi kaldıranlar Atropin Skopolamin Nikotinik reseptörlere etki ederek gangliyon blokajı yapanlar Hekzametonyum dr. sefa gültürk

62 Otonomik Farmakoloji Sempatomimetik: 1 reseptörleri uyaranlar
Fenilefrin Metoksamin 2 reseptörleri uyaranlar Klonidin  reseptörleri uyaranlar İsoproterenol Sinir uçlarından adrenalin serbestleten droglar Efedrin Amfetamin Tiramin dr. sefa gültürk

63 Otonomik Farmakoloji Sempatolitik (adrenerjik bloker, adrenolitik):
 reseptör blokerleri Fentolamin Fenoksibenzamin Prazosin (1 blokeri) Yohimbin (2 blokeri)  reseptör blokerleri Propranolol (1 ve 2 blokeri) Atenolol (1 blokeri) Butoksamin (2 blokeri) dr. sefa gültürk

64 The Distribution of Parasympathetic Innervation
Figure 16.8 dr. sefa gültürk

65 The Autonomic Plexuses
Figure 16.9 dr. sefa gültürk

66 Summary: The Anatomical Differences between the Sympathetic and Parasympathetic Divisions
Figure 16.10 dr. sefa gültürk

67 Visceral reflexes Visceral reflex arcs are the simplest function of the ANS Long reflexes (interneurons) Short reflexes (bypassing CNS) Parasympathetic reflexes govern respiration, cardiovascular function and other visceral activities dr. sefa gültürk

68 Visceral Reflexes dr. sefa gültürk

69 A Comparison of Somatic and Autonomic Function
dr. sefa gültürk

70 Otonom sinir sisteminde bulunan önemli reseptör çeşitleri
Asetilkolin (ACh) Reseptörleri Reseptör çeşidi Agonistleri Antagonistleri Bulunduğu yerler Muskarinik Muskarin Atropin Parasempatik Pilokarpin Skopolamin Efektör sistemler Karbamilkolin Nikotinik Nikotin Kürar Tetraetilamonyum iyonları İskelet kası son plağı ve otonomik gangliyon hücreleri Metakolin Hekzametonyum Pentolinyum Adrenerjik Reseptörler Alfa Norepinefrin Fenoksibenzamin Uyarılan sempatik Fenilefrin Fentolamin efektörlerin çoğu Metoksamin (kalp hariç) Beta İzoproterenol Propranolol Duraklatılan sempatik efektörlerin çoğu ve kalp Metoksifenamin Diklorizoproterenol Otonom sinir sisteminde bulunan önemli reseptör çeşitleri dr. sefa gültürk

71 ÖZET Sempatik, parasempatik ve enterik sistemlerden meydana gelen otonom sinir sistemi, somatik-motor sisteme paralel olarak çalışıp iç dengenin korunmasını sağlayan düzenleyici bir motor sistemdir. İç organlardan merkeze akan bilgi, otonom sinir sisteminde motor çıkışın hazırlanmasına katkıda bulunur. Otonom sinir sistemi çevrede meydana gelecek değişikliklere anında cevap verebilecek bir organizasyona sahiptir. dr. sefa gültürk

72 ÖZET Özellikle sempatik sinir ağı, çok yoğun ve yaygın bir yapıya sahiptir. Bu sayede vücut, olağan dışı uyaranlara karşı hızlı bir şekilde uygun cevaplar oluşturabilir. Otonom sinir sisteminde, ACh, adrenalin, noradrenalin gibi klasik transmitterlerin yanında çok sayıda biyoaktif peptit, nitrik oksit ve diğer transmitter maddeler rol alır. Bu maddelerden bazısı düzenleyici olarak görev yapar ve kolinerjik-adrenerjik sistemlerin etkilerini değiştirir. Böylece, hedef organ ve dokuların, amaca uygun fizyolojik aktiviteyi göstermeleri sağlanır. dr. sefa gültürk

73 dr. sefa gültürk