KİŞİLİK BOZUKLUKLUKLARI

... konulu sunumlar: "KİŞİLİK BOZUKLUKLUKLARI"— Sunum transkripti:

1 KİŞİLİK BOZUKLUKLUKLARI
Prof Dr Süheyla Ünal

2 Amaç Tıp öğrencisi kişilik bozukluğu spektrumunda yer alan hastayı değerlendirecek, hastanın kişilik özelliklerinin tedavi ilişkisine yansımasını değerlendirecektir

3 Öğrenim hedefleri Kişiliğin tanımını yapar
Kişiliğin bileşenlerini açıklar Kendiliğin özelliklerini tanımlar Kişilik bozukluklarının tanımını yapar Toplum içindeki sıklıklarını yaşa ve cinsiyete göre söyler Hastayı hekime getiren kişilik bozukluklarına ikincil semptom ve bulguları tanımlar Tanıda hekimin rolünü açıklar

4 Öğrenim hedefleri DSM 5 kriterlerine göre kişilik bozukluklarını sınıflandırır Erken tanının prognoza etkisini açıklar Nedenlerini mekanizması ile açıklar Risk oluşturan faktörleri mekanizması ile açıklar Riskli grupları gerekçesi ile açıklar Bir olguda risk faktörlerini belirler Risk faktörlerini sorgulamayı tercih eder

5 Öğrenim hedefleri Alt grupların belirgin semptomlarını sayar
Alt tiplerin tipik semptom paketini açıklar Semptomları mekanizmaları ile açıklar Semptomların kişilik gelişim sürecindeki yerini açıklar Semptomları özellikleri ile açıklar Kişilik bozukluğunun tipine özgü semptomları sayar

6 Öğrenim hedefleri Semptomları özellikleri ile sorgulamayı tercih eder
Bir olguda kişilik bozukluğunun özelliklerine uygun semptomları belirler Kişilik bozukluğunun alt tiplerine özgü bulguların özelliklerini açıklar Bir olguda bulguları kişilik bozukluğunun alt tipine göre belirler

7 Öğrenim hedefleri Sık görülen komplikasyonlarını sayar
Kişilik bozukluğunun alt tipine özgü iletişim sorunlarını tanımlar Hasta ile ilişkilerde ortaya çıkabilecek sorunlarda hekimin yaklaşım tarzını açıklar Hastanın önde gelen semptomlarına göre uygulanacak palyatif tedaviyi açıklar

8 Öğrenim hedefleri Hastalığın acil durum kriterlerini açıklar
Ruh sağlığı uzmanına sevk gerektiren durumları tanımlar

9 Kişilik İnsanları birbirlerinden farklı kılan
Kendisine ve çevresindekilere bakış açılarını, kişiler arası ilişkilerini tanımlayan Yaşam biçimini oluşturan Değişmesi güç olan İşlevselliğin tüm alanlarında sergilenen Kendine özgü duygu, düşünce, tutum ve davranış örüntülerinin bütünüdür Kişiliğin tanımını yapar.

10 Kişilik Kişilik ‘nature’ ve ‘nurture’un karşılıklı etkileşiminin bir ürünüdür ‘Nature’ kişiliğe genetik yapı aracılığı ile beyin aktivasyonu, mizaç, nöroanatomi ve biyokimya gibi temel süreçler üzerinden katkıda bulunur ‘Nurture’ kişiliğe ebeveyn ilişkileri, kardeş kıskançlığı, çevresel uyarı ve kültür aracılığı ile katkıda bulunur

11 Kişilik Kişilik bireye süreklilik, kalıcılık, bilinirlik özelliği verir. Bu kalıcılık, hem kişinin kendisiyle hem de ötekiyle ilgili tanım ve yaşantılarında, davranışlarında güven ve bildiklik sağlar

12 Kişiliğin oluşumundaki etkenler
Kalıtım Doğum öncesi, doğum sonrası ve çocukluk çağındaki fiziksel, ruhsal koşullar Öğrenme etkenleri

13 Kişiliğin bileşenleri
Kişilik = Mizaç + Karakter Mizaç Doğuşta varolan davranış örüntüsüdür Duygusal, güdülenme, uyum özelliklerinin yapısal çekirdeğidir Karakter Birey ve çevre arasındaki etkileşim içinde gelişir Sürekli, tutarlı, kalıplaşmış özelliklerdir Kişiliğin bileşenlerini açıklar

14 Kişilik I. Mizaç (Huy) II. Karakter A. Kalıtsal A. Öğrenme
1) Zarardan kaçınma 2)Yenilik arayışı 3)Ödül bağımlılığı 4)Sebatkarlık II. Karakter A. Öğrenme 1) Kendini-yönetme 2) Ortak iş yapabilirlik 3) Kendini aşma Cloninger RC Archives of General Psychiatry 1993;50:

15 Cloninger’in modeli

16 Cloninger’in modeli

17 “Kendi”lik=Uyum özellikleri
Bilme-düşünme-algılama biçimi Belli durumlarda belli duygusal tepki gösterebilme yetisi Engellenme ve çatışmalar karşısında başetme ve savunma düzenekleri Kendini düzenleme yetisi Acı – Haz Etkinlik-Edilginlik Kendi-Öteki Düşünme-hissetme Millon 2005 Kendiliğin özelliklerini açıklar

18 Kişilik bozuklukları Kişinin kültürel normlar ve beklentiler bağlamında adaptif olan bir “kendilik” duygusu ve kişilerarası işlevsellik kapasitesi geliştirme yetersizliğinin temsilidir. Özetle Bozuk kişilik = adaptif yetmezlik Sağlıklı kişilik = adaptif yeterlik

19 Kişilik bozuklukları Kişilik özellikleri
uyuma dönük değilse, esneklikten yoksunsa, işlevsel bozukluğa ve öznel rahatsızlığa(distres) yol açıyorsa çok çeşitli toplumsal ve kişisel durumları kapsıyorsa, süreklilik gösteriyorsa ( en azından ergenlik ya da genç erişkinlik dönemine kadar) kişilik bozukluğundan söz edilir Kişilik bozukluklarının tanımını yapar

20 Kişilik bozukluğu Genellikle benliğe uyumlu, yani benimsenmiş olması ve değiştirilmek istenmemesi; bazen de benimsenmemiş olsa bile değiştirilememesi Genel olarak çevre ile çatışma ve sürtüşmeye yol açması; kendini çevreye değil, çevresini kendisine uydurmaya çalışması söz konusudur.

21 Kişilik bozukluğu Kişinin bilişsel yetilerinde temel duygulanımı ve düşünce yapısında belirgin bozukluk yoktur Zaman zaman bunaltı ve çökkünlük belirtileri ve somatik yakınmalar değişik derecelerde bulunabilir

22 Kişilik bozukluğu olan bireyler
Çalışma ortamlarında rahatsızlık hissederler, bir çok mesleğe girip çıkarlar Sosyal ilişkileri bozuk ya da çok azdır Başkalarını rahatsız ederler ve öfkelendirirler Stres ve engellenmeyi tolere edemezler

23 Kişilik bozukluklarının önemi
Yaygın oluşu- (%10-14) İşlev bozukluğu nedeniyle topluma maliyetinin yüksek olması İntihar, şiddet, suç, alkolizm, madde kullanımı Diğer psikiyatrik hastalıklarla birlikte olması Tedaviye uyumu bozması Evlilik sorunları, mahkeme başvuruları İşsizlik, eğitim düzeyi düşüklüğü Psikosomatik hastalıkların sıklığı

24 Kişilik bozukluğu kriterleri-DSM 5
A-Kişilik (kendilik ve kişilerarası) işlevselliğinde bozulma B-Patolojik kişilik özelliği varlığı Olumsuz duygulanım Diğer insanlardan ayrılma (detachment) Karşıt gelme (antagonizm) Kontrol yokluğu ya da kompulsiyon Psikotizm

25 Kişilik bozukluğu kriterleri
C-Kişilik işlevindeki bozulma ve patolojik kişilik özelliklerinin süreklilik göstermesi ve değişik ortamlarda sergilenmesi D-Kişilik işlevindeki bozulma ve patolojik kişilik özelliklerinin bireyin gelişim süreci ya da sosyokültürel ortamıyla açıklanamaması E-Bu özelliklerin bir maddenin etkisi altında olma ya da genel tıbbi bir durumun fizyolojik etkisiyle açıklanamaması

26 Epidemiyoloji Toplumda görülme sıklığı %10-14
Erkeklerde paranoid, şizoid, antisosyal KB Kadınlarda sınırda, kaçıngan, bağımlı KB daha fazla Toplum içindeki sıklıklarını yaşa ve cinsiyete göre söyler

27 Epidemiyoloji

28 Semptomlar Anksiyete Depresyon Öfke ve impuls kontrolsüzlüğü
Kişiler arası ilişki sorunları İntihar girişimi Hastayı hekime getiren kişilik bozukluklarına ikincil semptom ve bulguları tanımlar

29 Tanı için ipuçları Hasta başka nedenlerle hekime başvurduğunda;
Genel yaşam biçimi Yaşam olaylarına karşı tutumu Değer yargıları Sorunlarda kendini haklı çıkarma çabası Sorunlarda çevreyi suçlama Çevre ile sık çatışma Ders almama ve davranışlarda yineleme gibi özellikler hekimin hastada kişilik bozukluğu düşünmesini sağlamalıdır Tanıda hekimin rolünü açıklar

30 DSM 5’e göre kişilik bozuklukları
Paranoid Kişilik Bozukluğu Şizoid Kişilik Bozukluğu Şizotipal Kişilik Bozukluğu Antisosyal Kişilik Bozukluğu Sınırda (Borderline) Kişilik Bozukluğu Histriyonik Kişilik Bozukluğu Narsisistik Kişilik Bozukluğu Kaçıngan Kişilik Bozukluğu Bağımlı Kişilik Bozukluğu Obsesif-kompulsif Kişilik Bozukluğu DSM 5 kriterlerine göre kişilik bozukluklarını sınıflandırır

31 DSM 5’e göre melez kişilik tipleri
Sınırda tip Obsesif Kompulsif Tip Kaçıngan tip Şizotipal tip Antisosyal/Psikopatik tip Narsissistik tip

32 Sınırda kişilik bozukluğu
Kişilik işlevinde belirgin bozulma 1- Kendilik işlevinde bozulma a) Kimlikte; belirgin verimsizlik, yetersiz gelişme, sıklıkla kendini aşırı eleştirmeyle bağlantılı durağan olmayan kendilik imgesi, kronik boşluk duygusu, stres altında disosiye olma b) Kendini yönlendirme; Amaç, özlem ve isteklerde, değerlerde, gelecek planlarında durağan olamama 2-Kişiler arası ilişkilerde bozulma a) Empati; Aşırı duyarlılık nedeniyle kişiler arası ilişkilerde diğerlerinin ihtiyaçlarını ve duygularını farkederek uzlaşma becerisi, diğerlerini algılamada yanlı davranarak olumsuz tutum gösterme, incinirlik Alt grupların belirgin semptomlarını sayar

33 Sınırda kişilik bozukluğu
b) Yakın ilişkiler: Yoğun, tutarsız, çatışmalı, gerçek ya da hayali terkedilme düşünceleri ile kaygılı uğraş içinde olma, yüceleştirme ve değersizleştirme arasında gidip gelme, aşırı ilgilenme ya da geri çekilme şeklinde uçlarda davranma Alt grupların belirgin semptomlarını sayar

34 Sınırda kişilik bozukluğu
Patolojik özellikler 1) Olumsuz duygulanım a) Duygusal labilite b) Kaygılılık c) Depresiflik 2) Dizinhibisyon a) Dürtüsellik b) Risk alma 3)Antagonizm (karşıtlık) a) Düşmanlık Alt grupların belirgin semptomlarını sayar

35 Temel özellikler

36 Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu
Kişilik işlevinde belirgin bozulma 1- Kendilik işlevinde bozulma a) Kimlikte; Kendilik duygusu işle ve verimlilikle tanımlı, duyguları ve yaşantıları kısıtlı b) Kendini yönlendirme; Mükemmelliyetçilik ve yüksek standartlar nedeniyle görevleri tamamlayamama, aşırı ahlaklı olma 2-Kişiler arası ilişkilerde bozulma a) Empati: Diğerlerinin duygu, düşünce ve davranışlarını anlamada güçlük çekme b) Yakın ilişkiler çalışma ve verimliliğe ikincil, esnek olmaması, inatçılığı sorun Alt grupların belirgin semptomlarını sayar

37 Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu
Patolojik kişilik özellikleri 1) Kompulsivite 2) Olumsuz duygulanım Alt grupların belirgin semptomlarını sayar

38 Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu
Aşırı düzen titizlik, mükemmeliyetçilik Kuralcılık, inatçılık Başkalarından kendi kurallarına uyum beklentisi Aşırı kararsızlık, erteleme eğilimi Aşırı sorumluluk duygusu Cimrilik, biriktirme davranışları Evhamlı, kuruntulu

39 Kaçıngan kişilik bozukluğu
Kişilik işlevinde belirgin bozulma 1- Kendilik işlevinde bozulma a) Kimlikte; kendini yetersiz görme b) Kendini yönlendirme; Davranışları için gerçekçi olmayan standartlar koyma, kişiler arası ilişki için risk alma 2-Kişiler arası ilişkilerde bozulma a) Empati: Eleştirilmeye ve reddedilmeye aşırı duyarlılık b) Yakın ilişkiler: Hoşlanıldığından emin olmadan yakınlaşamama, mahçup olma korkusu Alt grupların belirgin semptomlarını sayar

40 Kaçıngan kişilik bozukluğu
Patolojik kişilik özellikleri 1) Detachment a) Geri çekilme b) Yakınlıktan kaçınma c) Haz alamama 2) Olumsuz duygulanım a) Kaygılılık Alt grupların belirgin semptomlarını sayar

41 Kaçıngan kişilik bozukluğu
Utangaçlık, çekingenlik Toplum içinde sıkılganlık, kaçınma Konuşamama, aptalca konuşma korkusu Yüz kızarması, ses titremesi ile ilgili korkular Çirkin, beceriksiz olduğunu düşünme

42 Şizotipal kişilik bozukluğu
Kişilik işlevinde belirgin bozulma 1- Kendilik işlevinde bozulma a) Kimlikte; ben ve diğerleri arasındaki sınırların net olmaması b) Kendini yönlendirme; Gerçekçi olmayan ya da bağlantısız amaçlar 2-Kişiler arası ilişkilerde bozulma a) Davranışının diğer insanlar üzerindeki etkisini anlamada güçlük çekme b) Yakın ilişki kurmada belirgin bozukluk Alt grupların belirgin semptomlarını sayar

43 Şizotipal kişilik bozukluğu
Patolojik kişilik özellikleri 1) Psikotizm a) Ekzantirizm (sıradışılık) b) Bilişsel ve algısal düzenleme bozukluğu c) Alışılmadık inançlar ve yaşantılar 2) Detachment- Uzaklaşma a) Kısıtlı duygulanım b) Geri çekilme 3) Olumsuz duygular a) Şüphecilik Alt grupların belirgin semptomlarını sayar

44 Şizotipal kişilik bozukluğu
Düşünce, davranış ve görünümünde olağan dışılık , garip giyim Sıra dışı ve kısıtlı iletişim, garip bir düşünüş biçimi ve konuşma Bilişsel, algısal çarpıklıklar, özel güçleri olduğuna inanma, büyüsel düşünce Kuşkuculuk, aşırı sosyal kaygı, yakın ilişkilerden rahatsızlık duyma Uygunsuz, kısıtlı duygulanım Geçici psikotik ataklar

45 Antisosyal kişilik bozukluğu
Kişilik işlevinde belirgin bozulma 1- Kendilik işlevinde bozulma a) Kimlikte; ben-merkezcilik, kişisel kazanç, güç ya da hazdan kaynaklanan kendilik saygısı b) Kendini yönlendirme; Kişisel doyumu amaç edinme, kültürel normlara, yasalara uygun davranmama 2-Kişiler arası ilişkilerde bozulma a) Empati ve vicdan yokluğu b) Yakın ilişkileri kendi çıkarı için kullanma, başkası üzerinde hakimiyet oluşturma Alt grupların belirgin semptomlarını sayar

46 Antisosyal kişilik bozukluğu
Patolojik kişilik özellikleri 1) Antagonizm (karşıtlık) a) Manuplatif olma b) Kandırma c)Vicdan yokluğu d) Düşmanlık 2) Dizinhibisyon a)Sorumsuzluk b)Dürtüsellik c)Risk alma

47 Antisosyal kişilik bozukluğu
15 yaşından beri süregelen, başkalarının haklarını saymama, başkalarının haklarına saldırma örüntüsü Yasalara, sosyal davranışlara uymama, suç ileme Tekrarlayıcı kavga, dövüş ,saldırılar ile birlikte öfkelilik hali, düşük engellenme eşiği Kendine zarar verme tehditleri ve çabaları Güvenlikle ilgili duyarsızlık, ani ve riskli davranışlar, anlık zevki ertelememek Kendini haklı göstermeye çalışmak ve bundan vicdan azabı duymamak, sorumluluk almamak Sözel iletişimde başarı

48 Narsistik kişilik bozukluğu
Kişilik işlevinde belirgin bozulma 1- Kendilik işlevinde bozulma a) Kimlikte; kendini tanımlamak için başkalarını referansına ihtiyaç duyma b) Kendini yönlendirme; Başkalarının kabul ve onayını aşırı önemseme, yüksek kişisel standartlar koyma 2-Kişiler arası ilişkilerde bozulma a) Empati: Diğerlerinin duygu ve ihtiyaçlarını anlamada yetersizlik, diğerlerinin kendisiyle ilgili tepkilerine duyarlı olma, başkaları üzerindeki etkisini aşırı önemseme ya da hiç önemsememe b) Yakın ilişkiler: Yüzeysel ve kendilik saygısını besleyecek ilişkiler Alt grupların belirgin semptomlarını sayar

49 Narsistik kişilik bozukluğu
Patolojik kişilik özellikleri 1) Antagonizm (karşıtlık) a) Büyüklenmecilik b) Dikkati üstüne çekme, ilgi ve hayranlık arayışı

50 Narsissistik kişilik bozukluğu
Kendini üstün ve önemli görme Her şeyi hakkı olarak algılama Kurallar sıradan insanlar için sayma Sorunlarının biricik olduğunu düşünme Önemli kişilerle ilişki kurma çabası Eleştiriye duyarlılık Fantezi yoluyla doyum sağlama İlgiyi hak olarak görme Empati yapamama Kıskançlık Sevgiliyi, eşi eşya gibi görme

51 Erken tanı Kişilik bozukluğuna ilişkin komplikasyonlar gelişmeden
Duygu düzenleme, Kişiler arası ilişkileri düzenleme Stresle başa çıkma Özdenetim becerilerini geliştirmek önem taşır Erken tanının prognoza etkisini açıklar

52 Psikopatogenez Mizaç Karakter A. Kalıtsal A. Öğrenilmiş
- Algı/Bilgi işleme - Duygu/dürtü düzenleme B. Edinilmiş - Eksiklik/İnhibisyon bozukluğu (örn. SSS travmaları) C. Nörotransmitter aracılığı (örn impulsif-saldırganlık) Karakter A. Öğrenilmiş - Kültürel - Sosyal - Kişilerarası (travmatik yaşantılar, kayıplar) Oluş nedenlerini mekanizmaları ile açıklar

53 Riskli gruplar Genetik yatkınlığı olanlar- mizaç
Erken travmalar - bağlanma, temel güven duygusu Çocuk yetiştirme tutumları-ilgi/disiplin Sosyokültürel faktörler-Öğrenme Riskli grupları gerekçeleri ile açıklar

54 Risk faktörlerini belirleme
Bir olguyu değerlendirirken kişilik sorunları dikkati çekiyorsa, kişilik gelişiminde etkili olan faktörleri saptamak, hastanın tedavi planını yapmada ve prognozu belirlemede önem taşımaktadır Bir olguda risk faktörlerini belirler

55 Öyküde risk faktörleri
Kişilik gelişimi üzerine etkili olabilecek her türlü etken, hastanın öyküsü alınırken dikkatle sorgulanmalıdır Öykü alırken risk faktörlerini sorgular

56 Nörotransmitterler-Kişilik
Duygusal tepkisellik, uyarılma, dışa dönüklük dürtü baskılanması/duygu Letarji/araştırmanın azalması, depresyon ?NA sisteminin dengelenmesi Yenilik arayışı, histriyonik özellikler Noradrenerjik sistem Serotonerjik sistem Kolinerjik sistem Dopaminejik sistem Siever, LJ, Frucht W. (1997) Semptomları mekanizmaları ile açıklar Risk etkenlerini mekanizmaları ile açıklar

57 Kişilik gelişimi-Belirtiler
Oral döneme saplanma-bağımlı kişilik Anal döneme saplanma-OKKB Güvensiz bağlanma- Kaygı, kaçınma Semptomların kişilik gelişim sürecindeki yerini açıklar

58 Kişilik bozukluğunda belirtilerin özellikleri
Her bir kişilik bozukluğuna özel olarak gelişmiş belirtiler sözkonusudur Sınırda KB- Değişken duygulanım, impulsivite OKKB- Mükemmeliyetçilik, düzenlilik, kontrol ihtiyacı Kaçıngan KB- kaygı Semptomları özellikleri ile açıklar

59 Semptomları sorgulama
Hastanın kişilik sorunları olduğuna dair bir düşünce belirirse, kişilik bozukluğuna özgü belirtileri özellikle sorgulamak, yaşamındaki etkilerini öğrenmek gereklidir. Semptomları özellikleri ile sorgulamayı tercih eder

60 Olgu formülasyonu Olgunun formülasyonunu yaparken kişilik bozukluğuna özgü semptomları belirlemek önem taşımaktadır Bir olguda kişilik bozukluğunun özelliklerine uygun semptom ve bulguları belirler

61 Bulgular Kişilik bozukluğuna özgü bulgular ruhsal muayene sırasında duygulanım, düşünce ve davranış boyutunda değerlendirilmeli ve tedavi planı buna göre yapılmalıdır Kişilik bozukluğunun alt tiplerine özgü bulguların özelliklerini açıklar

62 Komplikasyonlar Depresyon Anksiyete Madde bağımlılığı
Sık görülen komplikasyonlarını sayar

63 İlişkiye yansımalar Kişilik bozukluklarında hastanın ilişki ve iletişim sorunları tedavi işbirliği ilişkisini etkileyeceği için hastanın kişiler arası ilişki/iletişim sorunlarını da sorgulayarak hasta-hekim ilişkisini uygun şekilde yönetmek önemli bir beceridir Kişilik bozukluğunun alt tipine özgü iletişim sorunlarını tanımlar

64 Sınırda kişilik bozukluğuna yaklaşım
Fiziksel olarak korunmasını sağlamak, intihar izlemi yapmak, kendisine zarar verebileceği nesneleri ortamdan uzaklaştırmak Servis kuralları ve tedavi ilkelerine uymasını sağlamak Sınır sorunları ve tedavi düzenini bozucu davranışlara, ekibi ve hastaları bölme girişimine izin vermemek Hastayla arkadaşlık, yakınlık kurmamak, hasta olarak ilgilenmek Hasta ile ilişkilerde ortaya çıkabilecek sorunlarda hekimin yaklaşım tarzını açıklar

65 Obsesif Kompulsif/Kontrollü Kişilik
Rigidite, kararsızlık ve hekimden daha fazla bilgi almak isteği görülebilir Dikkatli, sistemli yönlendirme yapın ve bilgi verin  Mümkün olduğunca tedavi ve bakıma katılma olanağı sağlamak Örn: Pansuman değişimine yardımcı olması gibi

66 Obsesif Kompulsif/Kontrollü Kişilik
Düzen ve kesinliğe olan duyarlılığını takdir ettiğinizi gösterin Önceden planlama ve düzenlemeler yapma ihtiyacına saygı gösterin Çok ileriye gittiğinde kesin ve somut kanıtlarını gösterebileceğiniz eleştirilerde bulunun Güvenilir ve göründüğünüz gibi olun Onun kurallarını olumlu niteliklere dönüştüren uygun görevler verin

67 Şizotipal kişiye yaklaşım
Garipliklerini yadırgamadan yaklaşım göstermek, alay etmemek Gerektiği anda, kısa süreli etkileşime girmek Stresini azaltmak, psikozu yatıştırmak

68 Antisosyal kişilik bozukluğuna yaklaşım
Kuralları bildirmek, davranışlarına sınır getirmek Hastayla tartışmamak, gerekirse uzaklaşmak Dürüst davranmasını istemek Kabul edilemeyecek davranışları belirtmek Fiziksel ya da sözel saldırganlık gösterdiğinde ilgiyi kesmek Öfkeyle başa çıkmasını, kendini ifade etmesini sağlamak Güven duygusu oluşturmak

69 Narsissistik kişiye yaklaşım
Samimi olduğunuz her durumda onu takdir ettiğinizi gösterin Ona başkalarının tepkilerini açıklamaya çalışın Görgü ve nezaket kurallarına titizlikle uyun Sadece zorunlu eleştiriler yapın ve çok açık olun Sistematik olarak ona karşı çıkmayın Kullanılma girişimlerine karşı dikkatli olun Almadan veren olmayın

70 Semptomatik tedavi Depresyon- SRI, RMAOI, atipik AP
Akut anksiyete, ajitasyon- BZD, AP Anksiyete- SSRI, buspiron, RMAOI, düşük doz AP Duygulanımda dalgalanma- VAL, CBZ, Li, düşük doz AP Duygulanımda düzleşme- atipik AP, SSRI, RMAOI Disfori- SSRI, düşük doz AP Saldırganlık- Li, antikonv., AP Dürtüsellik- SSRI, antikonv., Li, düşük doz AP Psikoz- AP Hastanın önde gelen semptomlarına göre uygulanacak palyatif tedaviyi açıklar

71 Acil durum kriterleri İntihar ve kendini yaralama Öfke patlamaları
İmpulsif davranışlar Hastalığın acil durum kriterlerini açıklar

72 Uzmana sevk koşulları Ağır depresyon eştanısı
Şiddetli anksiyetenin varlığı İntihar düşüncesi/girişimi Belirgin kişiler arası ilişki sorunları Madde kullanımı/bağımlılığı Ruh sağlığı uzmanına sevk gerektiren durumları tanımlar

73 Acil sevk kriterleri İntihar, kendini yaralama, başkasını yaralama
Madde entoksikasyonu/yoksunluğu Hastalığın acil sevk kriterlerini açıklar

74