TEMEL BİLGİSAYAR DERSİ BÖLÜM 1 BİLGİSAYARA GİRİŞ ve DONANIM Doç. Dr. Mehmet ERTAŞ Fen Fakültesi, Fizik Bölümü 1.

... konulu sunumlar: "TEMEL BİLGİSAYAR DERSİ BÖLÜM 1 BİLGİSAYARA GİRİŞ ve DONANIM Doç. Dr. Mehmet ERTAŞ Fen Fakültesi, Fizik Bölümü 1."— Sunum transkripti:

1 TEMEL BİLGİSAYAR DERSİ BÖLÜM 1 BİLGİSAYARA GİRİŞ ve DONANIM Doç. Dr. Mehmet ERTAŞ Fen Fakültesi, Fizik Bölümü mehmetertas@erciyes.edu.tr 1

2 2 BİLGİSAYAR, dış veya iç ortamdan veri alabilen, verileri programlandığı doğrultuda işleyebilen, bunları depolayabilen, iletebilen, genel amaçlı elektronik sistemlere verilen addır. Öyleyse bilgisayarın özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz.  Dış veya iç ortamdan veri alabilir,  Programlanabilir,  Veri işleyebilir,  Veri veya bilgileri depolayabilir,  Veri veya bilgileri iletebilir,  Genel amaçlıdır,  Elektroniktir. Saydığımız bu özelliklerde iki noktayı vurgularsak EK-1a

3 3 Birincisi, VERİ ve BİLGİ arasındaki farktır. VERİ hamdır, değerlendirme açısından bir anlam ifade etmez. BİLGİ ise verinin işlenmiş halidir. Örneğin, 1 + 2 = ? Sorusu sorulduğunda, buradaki ‘‘1’’, ‘‘2’’, ‘‘+’’ (toplama operatörü) her biri birer veridir. Oysa bu işlem yapılıp 3 sonucu elde edildiğinde buradaki 3 sayısı veri değil bilgidir. 1 + 2 = 3 veribilgi veri İkinci nokta, bilgisayarın GENEL AMAÇLILIĞI KONUSUDUR. Bilgisayarların temel özellikleri genel amaçlı olmalarıdır. Eğer öyle olmasaydı hesap makinaları da bilgisayar sınıfına girerdi. Bilgisayarların genel amaçlı ise bilgisayarların kullanıldığı yerler;

4 6 BİLGİSAYARLARIN KULLANIM ALANLARI Günümüzde bilgisayarın kullanılmadığı yer hemen hemen yok denilecek kadar azdır. 1. Eğitim: Bilgisayar eğitim alnında, bilgisayar derslerinde ve diğer derslerde yardımcı olarak kullanılabilir. Öğrenci kayıt işlemlerinde de kullanılabilmektedir. 2. Bankacılık: Bir merkezde oluşturdukları veri tabanı aracılıyla tüm bankalar arasındaki iletişimi sağlamaktadır. ATM’lerle para çekilebilmekte ve bankacılık işlemleri yapılabilmektedir. 3. Bilimsel Araştırmalar: Uzay, Matematik, Kimya, Fizik gibi bilim dallarında yapılan deney ya da işlemlerin kontrolü bilgisayarla yapılabilmektedir. Bilimsel makale yazımı ve gönderimi yine bilgisayarlar aracılığı ile yapılmaktadır.

5 5 4. Ticaret Şirket ve firmalarda müşterilerle ilgili işlemler, muhasebe ve stok kontrolleri bilgisayarla yapılabilmektedir. 5. Tıp Birçok tanı ve tedavisinde bilgisayardan yaralanabilir. 6. Yayıncılık Dergi, gazete, kitap, poster ve broşür gibi belgeler bilgisayarda hazırlanabilmektedir. 7. Askeri Alanda Bu alanda, bilgisayar eğitim ve kontrol amaçlı kullanılabilmektedir. Füze askeri-uyduların kontrolü de bilgisayarla yapılabilir. 8. Mühendislik ve Mimari Alanlarda Tasarım, çizim gibi işlemlerde bilgisayar kullanılabilir.

6 6 BİLGİSAYAR TÜRLERİ Görünüş ve boyutlar açısından bilgisayarları 4 ana grupta sıralayabiliriz. 1)Mikro bilgisayarlar: Mikrobilgisayarlar en küçük ve en ucuz bilgisayarlar olmakla birlikte günümüzde en yaygın biçimde kullanılmakta ve hemen hemen her türlü işlevi yerine getirebilmektedirler. Halen kullanılmakta olan iş istasyonları yerlerini yavaş yavaş kişisel bilgisayarlara bırakmaktadır. 2)Mini bilgisayarlar: Mini bilgisayarlar boyut ve bilgi işleme gücü açısından orta sınıf bilgisayarları oluştururlar. Daha önceleri endüstriyel ve askeri ortamlarda kullanılmakla birlikte bugün bunlar da yerlerini yerel ağlarla birbirlerine bağlanmış kişisel bilgisayarlara bırakmaktadır.

7 7 3) Büyük boy bilgisayarlar: Bunlar büyük, güçlü, pahalı ve hızlı bilgisayarlardır. Büyük bilgi işlem merkezlerinde çok sayıda kullanıcıya hizmet vermek için kullanılmaktadır. En önemli özellikleri; aynı anda yüzlerce kullanıcı tarafından kullanılabilirler. 4) Süper bilgisayarlar: Süper bilgisayarlar önemli kuruluşların elinde bulunan ve özellikle çok büyük hesaplama işlemlerini yapan bilgisayarlardır. Genellikle uzman kişiler tarafından programlanan bu bilgisayarlar çok geniş kapsamlı alanlarda kullanılırlar. Örneğin; 24 saatlik hava tahmini için 100 trilyon işlemi 4 dakikada yapabilirler.

8 8 SAYI SİSTEMLERİ VE BİLGİSAYARLARIN ÇALIŞMA MANTIĞI İnsanların günlük hayatta kullandığı sayı sistemine 10’luk (Decimal) sayı sistemi denir. Bu sayı sisteminde bütün sayılar 10 tabanına göre ayarlanmıştır ve her onda bir devreder. Bilgisayarlar ise 2’lik (Binary) sayı sistemini kullanırlar. Bu sayı sistemi 0, 1 elemanlarından oluşur. Bütün sayılar, hesaplamalar bu iki rakam kullanılarak gerçekleştirilir. Bilgisayarın 2’lik sayı sistemini kullanmasındaki sebep bir transistörde veya devre elemanında akımın (elektriğin) olup olmamasının algılanması ile ilgilidir. Yani temel olarak transistörden akım geçişi varsa bu 1 yoksa 0 ile ifade edilir. Yani (var, yok) veya (1, 0). Bütün işlemler bu temel üzerine bina edilmiştir. Örneğin, bizim günlük hayatta kullandığımız 9 rakamı bilgisayar tarafından 1001 olarak algılanır. (ispatı ileriki örnekte yapılacak)

9 9 İnsanların kullandığı sayı sistemi ile bilgisayarın kullandığı sayı sistemleri arasındaki farklılık çevirme işlemlerini gündeme getirmektedir. Yani insanlarla bilgisayarlar farklı dillerden konuşmaktadırlar ve bir şekilde anlaşmaları gerekmektedir. İnsanların 10’luk sistemde yaptığı veri girişi 2’lik sisteme çevrilerek bilgisayara alınır, işlenir ve tekrar 10’luk sisteme çevrilerek iletilir. Şimdi bu çevirme işlemlerinin nasıl yapıldığına bakalım: 10’lu sayı düzenindeki bir sayının 2’li sayı düzenindeki karşılığının bulunması: 10’lu sayı düzenindeki sayının başka böleni kalmayıncaya kadar 2’ye bölünmesinden sonra en son bölmenin sonucu ve önceki bölmelerin kalanları tersten başa doğru yazılması ile bulunur.

10 10 Örnek: (9) 10 = (?) 2 yani onluk sistemdeki 9 sayısının 2’lik sistemdeki karşılığı nedir? 9 2 Sonuç: (9) 10 = (1001) 2 bulunur. 4 2 1 4 2 2 0 2 1 0 Örnek: (205) 10 = (?) 2

11 11 2’li sayı düzenindeki bir sayının 10’lu sayı düzenindeki karşılığının bulunması: 2’li sayı düzenindeki bir sayının 10’lu sayı düzenindeki karşılığını bulmak için, 2’li sayı düzeninde verilen sayının haneleri sağdan sola doğru 0’ıncı kuvvetten başlamak üzere 2’nin kuvvetleri ile çarpılır ve tüm çarpımların sonucu toplanarak 10’lu sayı düzenindeki sayı bulunur. Örnek: (1001100101) 2 = (?) 10

12 12 Örnek: (101) 2 = (?) 10 yani ikilik sistemdeki 101 sayısının 10’luk sistemdeki karşılığı nedir? ( 1 0 1 ) 2 = 20*1+21*0+22*1=1+0+4 = 5 bulunur. Sonuç: (101) 2 = (5) 10 2 2 2 1 2 0 Diğer Sayı Sistemleri: Bu sayı sistemleri dışında bilgisayar programlamada kullanılan iki sayı sistemi daha vardır. Bunlar; 1. SEKİZLİ (OCTAL): 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 2. ONALTILI (HEXADEMICAL): 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F

13 13 BİLGİSAYARDA VERİ ÖLÇÜ BİRİMLERİ Bilgisayar ikili sayı düzeninde çalıştığına göre en küçük depolayabileceği hücre bu durumda 1 veya 0 olabilecektir. Bu tek hücrelik veri depolama alanına Bit (Binary digit) denir. Teknolojinin hızlı gelişimi, işlem ve depolama kapasitelerinin artmasını birlikte getirmiş olup daha büyük birimlere ihtiyaç duyulmaya başlanmış ve bu ihtiyaç doğrultusunda yeni birimler geliştirilmiştir. Bunlar, BIT, BYTE, KILOBYTE, MEGABYTE, GİGABYTE, TERABYTE şeklindedir. Bilgisayar ölçü birimleri 1024 ve katları şeklinde büyüyüp küçülürler. Bunlardan yalnızca byte, 8 bit olarak belirlenmiştir. EK-2a

14 14 Bilgisayar “DONANIM (hardware)” ve “YAZILIM (software)” olmak üzere iki temel bileşenden oluşur. Bilgisayar denildiğinde akla DONANIM ve YAZILIM gelmelidir. 1) DONANIM: Bilgisayarların fiziksel kısımlarına donanım denilmektedir. Elle tutulabilirler ve gözle görülebilirler. Donanım kavramını iç ve dış donanım olarak 2 kısımda inceleyebiliriz. Dış donanım parçaları; KASA, KLAVYE, FARE, MONİTÖR, YAZICI TARYICI, HOPÖRLER, MİKROFON… gibi. İç donanım parçaları ANAKART, İŞLEMCİ, RAM BELLEK, HARDDİSK, EKRAN KARTI, SES KARTI, ETHERNET KARTI… gibi. 2) YAZILIM: Donanımı kullanmak için gerekli programlardır. Bilgisayarın nasıl çalışacağını söylerler. Elle tutulmazlar ve gözle görülmezler. Belirli bir işlemi yapmak üzere bilgisayara kurulurlar. Bilgisayarı kullanabilmemiz ve istediğimiz işlemleri yapabilmemiz için geliştirilen programlara verilen isimdir. Yazılımı da kendi arasında SİSTEM YAZILIMLARI (Windows, Linux,…) ve UYGULAMA YAZILIMLARI (MS Word, MS Excel, MS Power Point, …) olarak iki farklı grupta inceleyebiliriz. (Bir sonraki bölümde İşlenecek) BİLGİSAYARIN TEMEL BİLEŞENLERİ EK-3

15 15 Donanım kavramını iç ve dış donanım olarak 2 kısımda inceleyebiliriz. A. İÇ DONANIM PARÇALARI B. DIŞ DONANIM PARÇALARI  PORTS  KLAVYE  FARE  MONİTÖR  KASALAR  CD-ROM & CD-ReW  CD-ROM SÜRÜCÜ  DVD-ROM & DVD-ReW  DVD-ROM SÜRÜCÜ  GÜÇ KAYNAĞI  KAMERA  HOPARLÖR  MİKROFON  YAZICI  TARAYICI

16 16 A. İÇ DONANIM PARÇALARI 1) MİKRO İŞLEMCİ (CPU): CPU (Central Processing Unit). Merkezi işlem birimi olarak da adlandırılır. Özellikleri; Bilgisayarın beyni olup mikro işlemciden izinsiz hiçbir işlem yapılamaz. İşlemci, bilgisayarın hızını belirleyen en temel parçasıdır. İşleciler konusunda bilinmesi gereken önemli bir konu saat hızıdır. Saat hızı, işlemcinin saniyede kaç temel komut icra ettiğini belirtir. Eğer işlemcinin birimi, KHz (KiloHertz) Saniyede Bin tane işlem, MHz (MegaHertz) Saniyede Milyon tane işlem, GHz (GigaaHertz) Saniyede Milyar tane işlem, yapıyor demektir. Örneğin, bir bilgisayar 2.5 GHz işlemcili ise bu bilgisayarın saniyede 2 500 000 000 tane işlem yaptığı anlamına gelir.

17 17 İ Ş L E M C İ L E R (C P U) PC’lerde kullanılan işlemciler genellikle INTEL firmasının ürettiği işlemcilerdir. Bu Firma dışında AMD ve CYRIX gibi PC işlemcisi üreten firmalarda vardır. INTEL firmasının ürettiği işlemciler üretim sırasıyla: 8086, 8088, 80286, 80386, 80486, Pentium, Pentium Pro, Pentium MMX, Pentium II, Pentium II Celeron, Pentium III, Pentium IV, Pentium®D İşlemci, Pentium® Extreme Edition İşlemci,…,i3, i5, i7, işlemcileridir. Bütün bu modellerin kendi içinde faklı saat hızları vardır.

18 18 2. ROM (Read Only Memory) Bellek:  Sadece okunabilen bellektir. Bilgiler üretim esnasın- da bir defa üzerine kaydedilir, bundan sonra kaydedilmiş bu bilgiler silinemez veya değiştirilemez.  Enerji kesildiğinde içindeki bilgiler kaybolmaz.  ROM bellek anakart üzerine yerleştirilmiştir ve genellikle üretici firmalar sistem bilgilerini (bilgisayarın açılması için gerekli olan bilgiler) bu tip belleğe yüklerler ve bilgisayar her açıldığında bu bellekten sistem bilgilerini okur. Örneğin, BIOS bir tür Rom bellek çeşitidir.  ROM bellekler günlük hayatta kullandığımız elektronik eşyaların büyük bir kısmında da kullanılmaktadır. Örneğin, otomatik çamaşır makinelerindeki yıkama programları bir Rom bellek içine yüklenmiştir. Bu tip belleklerin kapasiteleri KB’lar seviyesindedir. (128 KB, 256 KB, 512 KB,…) EK-4a

19 19 3. RAM (Random Acces Memory) Bellek:  Bilgisayarın hızlı olmasını sağlayan birimlerden biridir.  Bilgisayarın ana belleğidir. Veriler işlenmek için CPU’ya gönderilmeden önce RAM’e alınırlar. İşlem sırası gelen veri CPU’ya gider ve işlem bittiğinde işlen miş veri tekrar RAM’e depolanır  RAM’de yapılan depolama geçici bir depolamadır. Çünkü, elektrik kesilmesi (bilgisayarın kapatılması) durumunda RAM’deki bilgiler kaybolur. Bu yüzden günlük hayatta denilir ki; “Bilginin kaybolmaması için kaydedilmesi gerekir.” Kaydetme işlemi ile bu bilgiler kalıcı olarak saklama yapabilen bir ortama (harddisk, flash disk, vs.) aktarılmış olur.  RAM yapı olarak diğer bellek türlerine göre verileri sırası ile değil, rastgele bir şekilde sıralar. Bu yüzden Rastgele Erişimli Bellek denir. Bu yapısı sayesinde bellekte boşta kullanılmayan bir alan kalmaz.  Kapasiteleri harddisklere göre daha küçüktür.  Erişim süresi en kısa belleklerdendir (yaklaşık 5-8 ns). EK-5

20 20 4. HARDDİSK (SABİT DİSK):  Bilgilerin kalıcı olarak depolandığı manyetik depolama birimine verilen addır.  Harddisk’te veriler kalıcı olarak tutulurlar yani elektrik kesilmesi ile kaybolmazlar. Bunun sebebi harddisk’in manyetik bir ortam olmasıdır.  Taşınamaması sebebiyle sabit disk adı verilmiştir. Fakat günümüzde USB teknolojisinin ilerlemesiyle taşınabilir sabit disklerde bulunmaktadır.  Kapasiteleri çok büyüktür. (GB veya TB’ lar seviyesinde)  Harddisk’ler RAM’lere göre oldukça yavaştırlar. Çünkü harddisk’ lerde mekanik unsurlar vardır. Oysa RAM’ler tamamen elektronik bir birim olup mekanik unsur ihtiva etmez.

21 21 5. EKRAN KARTI  Grafik kartı olarak ta adlandırılır.  Ekran kartı ile bilgisayarın ekranına (monitöre) görüntü aktarılmaktadır. Burada işlemcideki digital bilgi ekran kartı ile analoga çevrilir ve monitöre öyle gönderilir. Ekrandaki Görüntü Nasıl Oluşur? Monitöre yeteri kadar yakından bakarsanız görüntünün, çok küçük noktalardan oluştuğunu görürüz. İşte bu noktalara görüntünün en küçük birimi olan piksel denir. Daha genel bir tanımla piksel için ekranın bağımsız olarak kontrol edilebilir en küçük parçası olduğunu söyleyebiliriz. İşte bu piksellerden binlercesi bir araya gelerek ekrandaki görüntüyü oluştur. Çözünürlük: Görüntü kalitesini belirleyen en önemli faktör çözünürlüktür. Çözünürlük, ekrandaki görüntünün kaç pikselden oluşacağını belirler ve yatay ve dikey piksel cinsinden belirtilir (800×600,1024×768 gibi). Çözünürlük arttıkça görüntü daha çok pikselden oluşur ve kalitesi de yükselir.

22 22

23 23 6. AKSESUAR KARTLARI: Bu kapsamda anlatılacak kartların bilgisayarda bulunması zaruri olmadığından dolayı aksesuar kartları diye adlandırılır. Yani bu kartların bulunmaması bilgisayarın çalışmasına engel olmaz. ANCAK bu kartların kullanılması bilgisayara ek özellikler kazandırır. Bu kartlar kısaca, a)SES KARTI:  Bilgisayara ses özelliği kazandıran karttır. Ses kartları bilgisayarlarda dijital olarak üretilen ses bilgisinin hoparlörlere aktarımını gerçekleştiren veya analog olarak dış ortamdan alınan sesleri dijital olarak bilgisayarda depolamaya yarayan bir donanımdır.  Ses kartı olmayan bir bilgisayar bir anlamda sağır ve dilsizdir. Yani herhangi bir şekilde ses kaydı yapılamayacağı gibi herhangi bir ses çıkışı da yapılamaz.

24 24 SES OLUŞUMU ve KAYDI Analog Sinyal Mikrofon 29.05.2016

25 25 BİLGİSAYARDA ÜRETİLEN SESLERİN DIŞ ORTAMA AKTARILMASI

26 26 b) RADYO KARTI: Bilgisayardan, FM bandından radyo yayınlarının dinlenmesini sağlar. c) TV KARTI: Bilgisayardan TV yayınlarını izleyebilmemizi sağlayan karttır. d)FAX/MODEM KARTI: Bilgisayarın telefon hattını kullanmasını sağlayan karttır. Bu kart vasıtasıyla bilgisayarınız internete bağlanabilir. Ayrıca fax gönderip alabilmemiz içinde bu kart şarttır. Modem “modülasyon” ve “demodülasyon” kelimelerinin kısaltılmasından isimlendirilmiştir. Modemlerin hız birimi BPS dir.

27 27 Yakın bir zamana kadar bilgisayarlar kabloları kullanılarak faks/modem ile internete bağlanabiliyordu. Bu bağlamaya dial-up (çevirmeli) bağlantı denir. Günümüzde çoğunlukla ADSL (Asimetrik sayısal abone hattı ) adı verilen, mevcut telefonlar için kullanılan bakır teller üzerinden yüksek hızlı veri, ses ve görüntü iletişimini aynı anda sağlayabilen bir modem teknolojisi kullanılmaktadır. (Çevirmeli modem) Telefon hatlarını ve tarifesini kullanarak çalışan çevirmeli modemlerdir (ADSL modem)

28 28 e) ETHERNET KARTI: Network kartıAğ Arabirim kartı ethernet kartları Ethernet kartlarına Network kartı, Ağ Arabirim kartı gibi isimlerde verilmektedir. Bilgisayar ile modem arasındaki ilişkiyi sağlayan parçadır. Günümüzde ethernet kartları kablolu ve kablosuz olarak modemle ilişki kurmaktadır. Birbirine yakın olan (örneğin aynı binadaki) bilgisayarlar arasında iletişim ve veri paylaşımı sağlamak istendiğinde, bu bağlantı ethernet kartları ile sağlanır. Örneğin bir iş yerinde bulunan bilgisayarlar birbirlerine bağlı ise birinin sattığı maldan diğerinin de haberi olacak, böylece ortak stoklar birlikte kullanılabilecektir. kaynaklara erişimdir. Ethernet kartları kullanarak bir network (ağ) oluşturmanın ana nedeni kaynaklara erişimdir. Kaynaklar (resources), bilgisayarlara bağlı yazıcılar, sabit diskler üzerindeki dizinler ve dosyalardır. Her bir ethernet kartında sadece o karta ait olan bir 48 bitlik numara vardır. Buna MAC adresi denir. MAC adresi üretici firma tarafından kartın rom belleğine üretim sırasında kaydedilir ve bu numara değiştirilemez.

29 29 Bilgisayar ağlarında veri alış-verişi bu MAC adresleri kullanılarak yapılır. MAC adresi ile ethernet kartları birbirlerinden ayırt edilir. Bilgisayarların bir ağ oluşturmak üzere birbirine bağlanması şu yararları sağlar: -Bilgilerin paylaşımı, -Merkezi yönetim ve desteği, -Kurumsal çalışma, güvenlik. Şekil: Bilgisayar ağı (Network)

30 30 7. ANAKART (MAINBOARD): İşlemci, RAM, Harddisk, ekran kartı, aksesuar kartları gibi bilgisayar bileşenlerini birarada tutan karta anakart denir.

31 31 Bilgisayarın en önemli parçalarından birisidir Anakart sayesinde işlemci, RAM, harddisk ve diğer kartlar arasında koordinasyın sağlanır. Bu yüzden ana kartın kalitesi bilgisayarın hızını da etkileyecektir. Yani bilgisayarın kalitesi anakartın kalitesi ile doğru oratılıdır. Bilgisayarda çıkan donanım problemlerinin birçoğu ana karttaki uyumsuzluktan kaynaklanır. SLOT: Kartların (ekran kartı, fax modem kartı, tv kartı vs.) anakart üzerine takılmasını sağlayan yuvalara verilen addır.

32 B. DIŞ DONANIM PARÇALARI 1. PORTS (BAĞLANTI NOKTALARI): Klavye, mouse (fare), yazıcı, tarayıcı gibi bileşenlerin bilgisayara bağlandığı bileşenlerdir.; Bu noktalardan bilgisayara veri giriş çıkışı yapılır. Türleri: Portları seri (COM) ve paralel (LPT) portlar, PS2 klavye ve fare portları ile USB portu olarak sıralayabiliriz. Yeni çıkan elektronik cihazların çoğu USB girişinden bilgisayara bağlanabilmektedir. USB bağlantısından hem veri hem de enerji aktarılır Seri PS2 Klavye PS2 Mouse Paralel USB EK-6a 36

33 33 2. KLAVYE:  Klavye veri giriş birimidir.  Tuş dizilimi yönünden Q ve F olmak üzere iki tipi vardır. Q klavyelerde sol başta harflerin başladığı noktada Q harfi bulunur. F klavyede ise F harfi bulunur.  Bilgisayarlarda standart olarak Q klavye kullanılır. Ancak daha ziyade daktilo kökenli olanlar, 10 parmak yazanlar F klavyeyi tercih ederler. F klavyenin tuş dizilimi Türkçeye daha uygun olmasına rağmen Q klavye standartlaşmış ve daha yaygın olarak kullanılmaktadır.  Klavyeler bağlantı türlerine göre PS/2, USB, kablosuz olmak üzere 3’e ayrılır. EK-7

34 34 Klavye üzerindeki tuşlar 7 gruba ayrılır; 1.Alt GrTabShiftPrint Screen 1. Kontrol Tuşları (Ctrl, Alt, Alt Gr, Enter, Tab, Shift, Print Screen...) 2. Scroll Lock 2. Kilitleme Tuşları (Num Lock, Caps Lock, Scroll Lock, Pause...) 3. Page Up 3. İmleç Kontrol Tuşları (Home, End, Page Up, Page Down) 4. 4. Yazı Tuşları (A..Z) 5. 5. Sayı Tuşları (0..9) 6. ←↑→ 6. Yön Tuşları ( ← ↑ → ↓ ) 7. 7. Fonksiyon Tuşları (F1..F12)Bunlardan; Kontrol Tuşları Kilitleme Tuşları ÖZEL TUŞLAR olarak isimlendirilir. İmleç Kontrol Tuşları

35 35

36 36 1. 1. KONTROL TUŞLARI: a)Enter Giriş Tuşu olarak da isimlendirilir. Yapılan bir işlemin onaylandığını ya da bittiğini gösterir. Kelime işlem programlarında bir alt satıra geçmek için kullanılır.

37 37 b) Ctrl Kontrol Tuşu: Diğer tuşlarla birlikte kullanıldığında değişik işlevleri yerine getirir. Örneğin; Ctrl + Z... GERİ AL Ctrl + F... BUL Ctrl + H... DEĞİŞTİR Ctrl + A... TÜMÜNÜ SEÇ Ctrl + V... YAPIŞTIR Ctrl + C... KOPYALA Ctrl + S... KES Ctrl + X... KES Ctrl + N... YENİ DOSYA Ctrl + P... YAZDIR

38 38 Alternatif Tuşu: Bazı tuşlarla birlikte kullanıldığında program tarafından belirlenmiş işlevi yerine getirir. Örneğin, Alt + F2 tuşu dosyayı farklı kaydeder Alt + F4 tuşu açık olan pencereyi kapatır c) Alt

39 mehmetertas@erciyes.edu.tr 39 d) Alt Gr Alt Gr Tuşu: Üç görevli tuşların üçüncü görevlerini yerine getirmek için kullanılır. Örneğin; Alt Gr+3 tuşuna birlikte basıldığında ekrana # karakteri yazılır.

40 40 İptal Tuşu: Verilen komutu iptal etmek, yapılan işten vazgeçmek ya da bir önceki adıma geri dönmek amacıyla kullanılır. e) ESC

41 41 Sekme Tuşu: Programa göre farklılık gösterir. Örneğin; kullanıcı tarafından atanmış karakter sayısı kadar boşluk bırakılmasını, pencerelerle çalışırken menüler arası geçişi, tablolar ile çalışırken de hücreler arasında geçişi sağlar. f) Tab

42 42 g) Shift Kaldırma / Değiştirme Tuşu: Başka tuşlarla birlikte kullanıldığında işlev kazanan bir tuştur. Klavyedeki harf tuşlarıyla beraber kullanıldığında harfin küçük ya da büyük olmasını sağlar. İki yada üç görevli tuşlarla beraber kullanıldığında ise ikinci görevi yerine getirir.

43 43 h) Print Screen Ekranı Yazdır Tuşu: Print Screen tuşuna basıldığında o andaki ekran görüntüsünü resim olarak belleğe alır. Belleğe alınan bu resim istenen belgeye yapıştır komutuyla eklenir. Yazıcı açık ise ekrandaki görüntü yazıcıdan alınabilir.

44 44 Geri SilmeTuşu: Solunda bulunan karakterlerin silinmesini sağlar. i) Backspace

45 45 Silme Tuşu: İmlecin sağında bulunan karakterleri silmek amacıyla kullanılır. j) Delete

46 46 Araya Ekleme Tuşu: Sözcüklerin arasına karakter eklemek için kullanılır. Sözcükte eksik yazılan karakter ya da karakterlerin sözcük silinmeden araya eklenmesini sağlar. k) Insert

47 47 Windows Tuşu: Bu tuşa basıldığında direkt olarak Başlat menüsü açılır. l) Windows

48 48 Kısayol Tuşu: Bu tuş alt menüyü (kısayol menüsü) açmak için kullanılır. Yani mouse ile sağ tıkladığımızda çıkan menünün aynısı bu tuşa bastığımızda da çıkar. m) Kısayol

49 49 2. 2. KİLİTLEME TUŞLARI: a) Num Lock Sayı Kilitleme Tuşu: Klavyenin sağ tarafında sayısal tuşlar vardır. Num Lock basılıysa(gösterge ışığı yanıyorsa) sayısal tuşlar çalışır. Basılı değilse yön tuşlarının işlevleri yerine gelir.

50 50 b) Caps Lock Büyük Harf Kilitleme Tuşu: Harflerin ekrana, büyük ya da küçük yazılacağını belirler. Klavyenin sağ üst köşesinde bulunan göstergesinin ışığı yanıyorsa büyük harfle, yanmıyorsa küçük harfle yazılır.

51 51 c) Scroll Lock Scroll Lock Tuşu: İmlecin bulunduğu yeri değiştirmeden ekranın hareketini sağlar. Bu tuşa basılıyken yön tuşları kullanıldığında, ekran hareket eder, fakat imleç ilk yerinde durur. Böylece belge içinde bulunduğumuz yere, kolaylıkla dönebiliriz.

52 52 d) Pause / Break Durdur Tuşu: Çalışan bir komutun işlevini herhangi bir tuşa basıncaya kadar durdurur. Kontrol tuşu ile birlikte kullanılırsa yani Ctrl+Pause yapılırsa yapılan işlemi tamamlanmadan sona erdirir.

53 53 g) Power Tuşu: Bilgisayarımızı hiçbir işlem yapmamıza olanak vermeden birden bire kapatır. NOT: Bu nedenle bu üç tuşa basmayacağız. e) Sleep Tuşu: Bilgisayarımızı beklemeye yani uyku moduna alır. f) Wake Up Tuşu: Bilgisayarımızı bekleme yani uyku modun- dan geri normal hale getirir.

54 54 3. 3. İMLEÇ KONTROL TUŞLARI: a) Home Başa Git Tuşu: İmleci satırın en başına getirir. Ctrl+Home tuşu imleci belgenin en başına getirir.

55 55 b) End Sona Git Tuşu: İmleci satırın en sonuna getirir. Ctrl+End tuşu imleci belgenin en sonuna getirir.

56 56 c) Page Up Page Up Tuşu: İmleci bulunduğu yerden bir ekran boyu yukarı taşır. Yani bir önceki sayfayı görüntüler.

57 57 Page Down Tuşu: İmleci bulunduğu yerden bir ekran boyu aşağı taşır. Yani bir sonraki sayfayı görüntüler. d) Page Down

58 58 Yazı yazmaya yarayan tuşlardır. Aşağıdaki bir Q klavye benzetmesidir. Eğer sol üst köşede F bulunsaydı bu bir F klavye olurdu. 4. 4. YAZI TUŞLARI:

59 59 Sayılarla işlemler yapmaya yarayan tuşlardır. Ekranın sağ tarafında bulunurlar. 5. 5. SAYI TUŞLARI:

60 60 İmlecin yukarı hareket etmesini sağlar. İmlecin aşağı hareket etmesini sağlar. İmlecin sola hareket etmesini sağlar. İmlecin sağa hareket etmesini sağlar. 6. 6. YÖN TUŞLARI:

61 61 Klavyenin en üst kısmında bulunan fonksiyon tuşları program tarafından verilen özel işleri yapar. Klavye tuşlarına her program tarafından farklı görevler yüklenebilir. Bununla beraber, F1, F2, F5 tuşları genelde her programda aynı işlemi yapar. 7. 7. FONKSİYON TUŞLARI:

62 62 F1 programın yardım menüsünü çağırır. F2 isim değiştirme yani yeniden adlandırma işlemini yapar. F5 mouse ile sağ tıklayıp yenile dediğimizde ekranın yenilenmesiyle aynı işlemi yapar yani bunun kısa yoludur.

63 63 3. FARE:  Fareyi bilgisayarı yönetmekte kullanırız.  Bilgisayar ekranındaki nesneleri seçmek ve sürüklemek için kullanılır.  Ekranda işaretçisi görülür (buna farenin imleci denir)  Fareler standart olarak 2 tuşlu olmakla birlikte bazen özel görevler icra eden 3. veya 4. tuşlarda eklenmiş olabilir.  Bağlantı türleri: PS/2, USB ve kablosuz Fare türleri Mekanik: Altında fare hareket ettikçe dönen bir top vardır. Bu top aracılığı ile hareketler iletilir. Top zamanla kirlenir ve farenin düzgün çalışması için temizlenmesi gerekir. Optik: Işık kullanarak çalışır. Düz renkli bir yüzeyde kullanılırsa daha iyi performans gösterir. EK-8

64 64 4. MONİTÖR: Bilgisayarın ürettiği yazı ve resimleri gösterir Monitör türleri: CRT ve LCD CRT: Ucuz, parlak görüntü  Ağır, fazla yer kaplar, fazla elektrik tüketir ve fazla radyasyon yayar LCD: Şık, hafif, az yer kaplar, az elektrik tüketir ve daha az radyasyon yayar  Yandan bakıldığında ve güneş ışığında görüntü kalitesi düşük

65 65 Büyüklük: Köşegen uzunluğu. Genellikle 15”, 17” ve 19” (1 inç = 2,54 cm’ dir) Çözünürlük: Dikey ve yatay nokta (piksel) sayısı. Ekran çözünürlüğü satırxsütun olarak ifade edilmektedir. Genellikle 1024x768 veya 280x1024 Çözünürlük değiştirilebilir ◦ Düşük çözünürlük: Resimler büyük, az miktarda görüntü ◦ Yüksek çözünürlük: Resimler küçük, çok miktarda görüntü

66 66 5. KASALAR:  Temel iç donanım bileşenlerini barındıran ortamdır.  Kasalar duruş şekillerine göre 2 çeşittir. Desktop kasalar (yatay şekilde duran kasalar) ve tower kasalar (dikey şekilde duran kasalar). Yatay kasalar günümüzde pek yaygın değil. Bilgisayar Kasaları İyi hava almalı Genişleme konusu dikkate alınmalı

67 67 6. CD-ROM & CD-ReW: CD: Farklı kapasitelerde (650MB, 700MB …) olan disk şeklinde optik depolama birimleridir. İki çeşidi vardır: Silinemeyen CD-R (Compact Disk-Read Only Memory) ve Silinebilen CD-ReW (CD ReWritable) olarak ayırabiliriz. CD-ROM (Compact Disk-Read Only Memory):  CD-ROM’lar üzerinden adından anlaşılacağı gibi yalnız okuma işlemi yapılabilir.  CD-ROM üzerindeki bilgiler günümüzde değiştirilememektedir.  Bir CD-ROM'da 24 Ciltlik bir ansiklopedideki yazılar, resimler, video klipler, animasyon ve sesler saklanabilir. Bilgilerin dış ortamdan etkilenmemesi için çizilmemesine, kırılmamasına ve ışık altında fazla tutulmamasına dikkat edilmelidir.  CD-ROM'lar özellikle çok büyük yer kaplayan çoklu ortamlarda (multimedia=ses+video+resim+animasyon) yazılmış yazılımlar için zorunludur.

68 68 7. CD-ROM SÜRÜCÜ: CD-ReW (CD ReWritable): Silinebilen CD türüdür. Bu yüzden tekrar tekrar kayıt yapılabilir. CD- ROM lara göre daha pahalıdır. CD üzerinden okuma işlemi yapan birimdir. Sürücüler CD-ROM üzerinden yaptıkları okuma hızlarına göre isimlendirilirler. Örneğin, 52X hızlı sürücü denildiğinde anlamamız gereken sürücünün hızının 52 kilobit/s olduğudur. Yani 1X hızlı bir sürücü saniyede 1 kilobitlik bilgi okur 8. DVD-ROM: Görüntü, ses ve bilgiyi aynı ortamda saklamaya yarar. DVD-ROM’lar CD-ROM’ların daha gelişmiş bir tipi olarak düşünülen CD’lerdir. Minimum kapasiteleri 4.7GB’tır. 17GB’ a kadar çıkarmak mümkün.

69 69 9. GÜÇ KAYNAĞI: Prizdeki 220V AC akımı 12V DC akıma çeviren bir adaptördür. Kasa içerisinde bulunur ve kasanın içindeki bütün birimlerin enerjisi buradan sağlanır. Güç kaynağı içerisinde ısınmaya karşı fan bulunur ve bu fan bilgisayarın çalışmaya başlaması ile birlikte çalışmaya başlar. Bu fanın çalışmasından dolayı uğultu şeklinde ufak bir gürültü duyulabilir. 10. YAZICILAR: Bilgisayar ortamındaki verilerin (metin, resim, şekil v.s.) kağıt üzerine basılmasını sağlayan çıkış birimidir. Çalışma tipi bakımından 3 türlüdür. 1. Nokta Vuruşlu yazıcılar 2. Mürekkep Püskürtmeli yazıcılar 3. Lazer yazıcılar

70 70 1.Nokta Vuruşlu Yazıcılar (Dot Matrix) 1.Genellikle Muhasebe, işletmelerde veri dökümü için kullanılan yazıcı çeşididir. CPS 5. Hız birimleri CPS dir. (Character Perl Second) ŞERİT’tir 2. Mürekkep kaynağı ŞERİT’tir. 3. Oldukça gürültülüdür. 4. Karbon kağıdı ile çoğaltmaya izin verir. 6. En ünlü nokta vuruşlu yazıcı üretici firmaları Panasonic, OKI, IBM, Star dır.

71 71 2. Mürekkep Püskürtmeli Yazıcılar 1. Kağıt üzerine şekil çıkartabilmek için mürekkep püskürtürler. KARTUŞ’dur 2. Mürekkep kaynağı KARTUŞ’dur. 3. En bol seçenek sunan yazıcı türü budur 4. Ucuza renkli çıktı sağladıklarından tercih edilirler. 5. Karakterleri mürekkep püskürterek yazarlar. 6. Karbon kağıdı ile çoğaltmaya izin vermezler. 75 ile 300 dpi 7. Mürekkep püskürtmeli yazıcılarda hız birimi yerine baskı kalitesi önemlidir. Mürekkep püskürtmeli yazıcıların çözünürlükleri 75 ile 300 dpi arasında değişmektedir HP, Canon, Epson, Lexmark, Xerox 8. Bu tip yazıcı üreten en ünlü firmalar HP, Canon, Epson, Lexmark, Xerox vb.dir.

72 72 1. Lazer yazıcılar, şu ana kadar üretilenler içinde, hızlı ve kaliteli baskı yapabilen, en iyi yazıcılardır. 3. Lazer Yazıcılar HP, Canon, Epson, Lexmark, Xerox 6. En ünlü nokta vuruşlu yazıcı üretici firmaları HP, Canon, Epson, Lexmark, Xerox vb.dir. TONER’dir 2. Lazer yazıcılar, fotokopi makinelerine benzemektedir. Mürekkep kaynağı TONER’dir. PPM 3. Bu yazıcıların hızı, PPM (page per minute / dakikadaki sayfa sayısı) ile ölçülür. 4. Aydınger ya da asetat üzerine çıkış alınabilmesi önemli bir özeliğidir 5. Lazer yazıcıların diğer yazıcılara oranla daha sessiz çalışmaları, kalite ve hızlarının yanında en büyük özellikleridir

73 73 1.Dış ortamda üzerine konulan bir resmi,çizimi, yazıyı tarayarak bilgisayarda dosya haline getiren bilgisayar aygıtıdır. baskı yoğunluğudur 2.Tarayıcılarda önemli olan baskı yoğunluğudur (Çözünürlük). DPI’dır 3.Yoğunluk birimi DPI’dır. (Dost Per Inch) / (Inch Başına Düşen Nokta) 4.Tarayicilar çözünürlüklerine, algilayabildikleri renk sayisina ve tarayabildikleri kagit boyutuna göre çesitli model ve tipte üretilmislerdir. A3, A4 ve El tarayıcısı olmak üzere çeşitlere ayrılırlar. 11. TARAYICILAR:

74 74

75 75 Bilgisayarlar ve sosyal yaşam…

76 76 İşleme birimi Depo Veri girişi Veri, bilgi çıkışı Çıkış Giriş Şekil: Basit sistem şeması İşlenmiş sonuçlar yani bilgiler yazılı olarak ekrandan veya diğer çıkış birimlerinden çıkışı EK-1a

77 77 Şekil: Bilgisayarın çalışma prensibi KULLANICI (USER) GİRDİ (INPUT) İŞLEM (PROCESS) ÇIKTI (OUTPUT) EK-1b VEYA daha basit olarak

78 78 EK-2a Bir karakterin oluşması için 8 BIT’e ihtiyaç vardır. Örneğin; Klavyemizden a harfine bastığımızda bu veri bilgisayarda şeklinde algılanmaktadır. 8 BIT = 1 BYTE 1024 BYTE = 1 KİLOBYTE (KB) 1024 KİLOBYTE (KB) = 1 MEGABYTE (MB) 1024 MEGABYTE (MB) = 1 GİGABYTE (GB) 1024 GİGABYTE (GB) = 1 TERABYTE (TB) Örnek: 1 GB = ? KB 1 GB = 1024 MB ve 1 MB = 1024 KB. Oran orantıdan, 1 MB 1024 KB ise 1024 MB (yani 1GB) ? KB ? = 1024*1024 = 1048576 KB

79 79 Örnek: 2048 KB kaç MB’dır? 1024 tane KB=1 MB olduğundan 2048 KB=2 MB’tır. Çünkü 2048’in içinde 2 tane 1024 vardır. Örnek: ANADOLU kelimesi kaç Byte ve kaç Bit’tir. Bir karekterin oluşması için 8 Bit yani 1 Byte ’a ihtiyaç vardır. ANADOLU kelimesi 7 karakterden oluşmaktadır. 1 Karakter=1 Byte olduğu için bu kelime 7 Byte’tır. 1Byte=8 bit olduğundan dolayı bu kelime 8x7=56 Bit’tir. EK-2b

80 80 Yeni bilgisayar almak isteyen birisinin ilk sorduğu şey ‘‘hangi marka bilgisayar almalıyım?’’ olur. Hâlbuki bilgisayarda onun markasından çok özellikleri önemlidir. Çok bilinen marka bir bilgisayar hiç bilinmeyen veya daha az bilinen markalı bilgisayardan daha hızlıdır veya daha iyidir diye bir şey söyleyebilmek kesinlikle mümkün değildir. Bir bilgisayarın kalitesini ve hızını belirleyen birden fazla faktör vardır ve bunlar teknolojiye paralel olarak sürekli değişir. Dolayısıyla bilgisayar alırken markası değil, özellikleri önemlidir. Bir bilgisayarın, — — Mikro İşlemci (CPU) — — Ana Kart — — Bellek (RAM) — — Hard disk — — Monitör (Ekran) — — Ekran Kartı gibi özelliklerinin iyi olması gerekir. EK-3

81 81 EK-4a BIOS (Basic Input/Output System) Temel Giriş/Çıkış Sistemi Bilgisayarın ilk açılma işlevini yerine getiren yazılımdır. Yani, bilgisayar açılırken hangi aygıtların hangi sıraya göre okunması gerektiğini, hangi kartların çalıştırılıp çalıştırılmayacağını ve buna benzer düzenlemeleri yapar. Donanım özelliklerini denetler ve işletim sisteminin doğru yüklenmesini sağlar. BIOS hafızasındaki bilgiler elektrik gittiği zaman bile silinmez. (BIOS pili)

82 82 Esc F1 F2 F10 Del EK-4b

83 83 EK-5a Bilgisayar şu işlemi nasıl yapar? 5 x 4 = 20

84 84 5 x 4 = 20 işlemi GİRİŞ BİRİMİ 5x4 RAM Bellek 5,X,4,20 KONTROL BİRİMİ ARİTMETİK ve MANTIK BİRİMİ 5x4=20 MERKEZİ İŞLEM BİRİMİ ÇIKIŞ BİRİMİ 20 DEPOLAMA BİRİMİ (20) Bellek (Harddisk, cd…) EK-5b

85 85 EK-6a

86 86 EK-6b

87 87 EK-7

88 88 FAREDEKİ TUŞLAR VE GÖREVLERİ Farede genelde üç tuş bulunur. Farenin sol tuşuyla tek ve çift tıklanabilirken sağ tuşla yalnızca tek tıklanabilir. Ortadaki tuş ise genelde tekerlek biçimindedir. Farenin işlevleri: Tek tıklama: Nesneleri (Dosya ve klasörleri) seçmeye yarar. Seçilen nesne farklı bir renk alır. Nesneler üzerinde bir işlem yapmadan önce (Silme, kopyalama, taşıma vb.) o dosyayı seçmemiz gerekir. Tek tıklama sağ tuş ile yapılırsa üzerine tıklanan nesne ile ilgili mönüye ulaşılır. Çift tıklama: Dosya ve klasörleri açmaya yarar. Bunun için farenin sol tuşuna üstüste, aralık vermeden iki kez tıklamalıyız. Sürükleme: Bir nesnenin üzerine farenin sol tuşu ile tek tıklar ve basılı tutarken bir klasörün üzerine bırakırsak, o nesneyi taşımış oluruz. Eğer sürükleme farenin sağ tuşu ile yapılırsa karşımıza kopyalama, taşıma ve kısayol oluşturma şeklinde üç seçenek çıkar. Farenin tekerlek biçimindeki orta tuşu genelde kaydırma görevini görür EK-8