MADDE BAĞIMLILIĞI VE HEMŞİRELİK YAKLAŞIMLARI. MADDE BAĞIMLILIĞI ???

... konulu sunumlar: "MADDE BAĞIMLILIĞI VE HEMŞİRELİK YAKLAŞIMLARI. MADDE BAĞIMLILIĞI ???"— Sunum transkripti:

1 MADDE BAĞIMLILIĞI VE HEMŞİRELİK YAKLAŞIMLARI

2 MADDE BAĞIMLILIĞI ???

3 Bağımlılık Kullanan kişide bilişsel, davranışsal, fiziksel sorunlara yol açmasına ve sosyal uyumu bozmasına rağmen madde alma davranışının kontrol edilememesi ile belirli bir tablodur

4 Tolerans İstenen etkiyi sağlamak için daha çok maddeye gereksinim duyma ya da aynı miktar maddenin devamlı kullanımı ile etkisinde azalma görülmesidir.

5 Yoksunluk Fazla ve uzun süreli kullanılan bir maddenin sonlandırılması veya azaltılması sonucu gelişir. Maddeye özgü ruhsal veya fiziksel belirtilerin ortaya çıkması ve rahatsızlık veren bu durumdan kurtulmak için madde alma gereksiniminin duyulması ile belirli bir durumudur

6 Kötüye kullanım: Yineleyen sorunlar ve istenmeyen sonuçlara karşın uygunsuz, tekrarlayıcı madde kullanma biçimidir

7 Bağımlılık ve kötüye kullanım arasındaki farklar Kötüye kullanım, Kişinin günlük hayatında, mesela, evde, işte, okulda, tehlikeli durumlar, yasal, toplumsal ve mesleki sorunlar gibi tekrarlayıcı ve kötü sonuçlar ortaya çıkarmasına rağmen, maddenin kullanılmaya devam edilmesidir. İçkili taşıt kullanma, bu nedenle kazaya yol açma, işe devam etmeme, kişilerarası sorunlara neden olma, karakollara, mahkemelere düşme vb. bu sorunlara örnek gösterilebilir.

8 Bağımlılık: Maddeyi almayı sürdürmeye karşı, psikolojik ve fiziksel olarak ihtiyaç duyulması durumudur. Madde, hastanın yaşamında önemli bir rol oynamaktadır. Kişi, bu maddenin alımına karşı kontrolunu kaybetmiştir. Bir maddeye karşı bağımlılık fiziksel, psikolojik ya da her ikisi birden olabilir.

9 Fiziksel bağımlılık Fiziksel bağımlılık; maddenin varlığına karşı duyulan fizyolojik bir istektir. Beden uyuşturucu maddeye karşı bir adaptasyon geliştirir. Madde alınmadığı zaman, ortaya bazı belirtiler çıkar. Çünkü, bedenin bulduğu fizyolojik adaptasyon bozulmuştur. Kendini yeni duruma göre ayarlamak zorundadır. İşte bu dönemde belirtiler gözlenir.

10 Psikolojik bağımlılık Psikolojik bağımlılık, alışkanlık gibi bazı terimler ile de açıklanır. Kişinin duygusal ya da kişilik yapısı gereği, gereksinimlerini tatmin etme, gidermek amacı ile o maddeye düşkünlüğü biçiminde tanımlanabilir. Ruhsal bağımlılıkta madde alındığında doyum, rahatlama ve haz meydana gelir.

11 Bağımlılık kontrol edilemez! Bağımlıların büyük çoğunluğu kontrol edebileceği inancı ile madde kullanmaya başlamıştır. Hiçbir zaman bağımlı olabileceğini DÜŞÜNMEMİŞTİR. Amaç ara sıra kullanmaktır. Ancak sonuçta kişi bağımlı hale gelir. Çünkü, bağımlılık madde kullanımının kaçınılmaz sonucudur. Kişi bağımlı olduğunun farkına varamaz. Farkına vardığı zaman ise ÇOK GEÇTİR.

12 Bağımlılığın çeşitli ölçütleri vardır. Buna göre aşağıda yer alanlardan sadece üçü bağımlılık tanısı koymak için yeterlidir. 1. Madde kesildiğinde ya da azaltıldığında yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması. 2. Madde kullanımını denetlemek ya da bırakmak için yapılan ama boşa çıkan sürekli çabalar. 3. Maddeyi sağlamak, kullanmak ya da bırakmak için büyük zaman harcamak Bağımlılık diyebilmek için

13 4. Madde kullanımı nedeni ile sosyal, mesleki ve kişisel etkinliklerin azalması ya da tamamen bırakılması. 5. Maddenin tasarlandığından daha uzun ve yüksek miktarlarda alınması. 6.Fiziksel ya da ruhsal sorunların ortaya çıkmasına ya da artmasına rağmen madde kullanımını sürdürmek.

14 Kaç kez madde kullanınca bağımlı olunur? İnsanda madde kullanmaya başladıktan ne kadar sonra bağımlılık gelişeceğine ilişkin yeterli veri elimizde yoktur. Bağımlılık gelişme riski kullanılan madde cinsine, maddenin saflığına, kullanan kişinin fiziksel ve ruhsal yapısına göre değişir.

15 Örneğin eroin bir kez kullanıldıktan ve etkisi geçtikten sonra 15-16 saat süre ile istenmeyen ruhsal etkilere neden olur. Katkı maddeleri ile fazla karıştırılmamış kokain, ilk kullanımdan sonra bile bağımlılık yapabilir. Bu nedenle bu maddelerin bir kez kullanılması bile sakınca yaratır ve bağımlılık riski vardır. Kaç kez madde kullanınca bağımlı olunur?

16 Bağımlılık iyileşmez, düzelir! İnsan bir kez bağımlı oldu mu artık bir daha tam olarak bu bağımlılıktan kurtulamaz. Ancak bu demek değildir ki, bağımlılık düzelmez. Bağımlılık düzelir ancak iyileşmez. Kişi madde kullanmadığı sürece iyidir. Bir sorunu yoktur. Ancak madde kullandığı andan itibaren bağımlılık sorunu derhal canlanır ve her şey yeniden başlar.

17 MADDE NEDİR ?

18 Bağımlılık yapan maddeler, insan bedenine dışarıdan alınan doğal veya doğal olmayan ürünlerdir. Alındıktan sonra beden ve zihin üstünde etki gösterirler.

19 BAĞIMLILIK YAPAN MADDELER NELERDİR ?

20 Maddeler Esrar Eroin Kokain Ekstazy Amfetamin LSD Yasal olmayan maddelerdir.

21 YASAL OLAN ANCAK BAĞIMLILIK YAPAN MADDELER NELERDİR ?

22 Yasal Maddeler Alkol Sigara Tiner, Bali, yapıştırıcılar gibi uçucu maddeler, Kafein Sakinleştirici, uyku verici ilaçlar Doktorun önerdiği biçimde kullanılmazsa bağımlılık yapar

23 İNSANLAR NEDEN MADDE KULLANMAYA BAŞLAR ?

24 En sık Maddeye Başlama Nedenleri Merak ettikleri için, İçinde bulundukları grup kullanıyor ise, gruba uyabilmek için, Kendilerinin olgunlaştığını düşündükleri için, Güvensizlik, yalnızlık, sıkıntı duyguları ile başa çıkamadıkları veya başa çıkma yöntemlerini bilmedikleri için, Başarı ve performansı arttırmak, enerjiyi arttırmak için, Yaratıcılığı arttırmak için,

25 DIŞ ETKENLERİN MADDEYE BAŞLAMADA ROLÜ NEDİR ?

26 İnsanların birçok davranışı başka etkenlerle kontrol altına alınmaya çalışılır. Buna en iyi örneği reklamlarda görebiliriz. Beğenilen kişinin davranışları taklit edilmeye başlanır. Medya, toplum, arkadaşlar, anne-baba bizi etkileyen dış faktörlerdir.

27 BAĞIMLILIK YAPAN MADDELERİN EN ÖNEMLİ ZARARI NEDİR ?

28 İnsanlar üzerinde bedensel, ruhsal ve sosyal olumsuz etkilerde bulunabilirler. En önemli sorun ise BAĞIMLILIKTIR Bağımlılık, maddeleri karşı konulmaz bir şekilde kullanma davranışıdır. Madde bırakılmak istense de bırakılamaz. Başlangıçta düşük dozlarda başlanır, giderek arttırma ve sıklaştırma gerekir. Bırakıldığı zamana bir takım yoksunluk belirtileri ortaya çıkar. Zarar görmesine rağmen kişi kullanmayı sürdürür.

29 BAĞIMLILIK HEMEN GELİŞİR Mİ ?

30 BAĞIMLILIK, BİR SÜREÇTİR 1. Madde kullanmaktan korkmak, ancak merak etmek, 2.Maddelerin kullanıldığı ortamlara girmek, 3.Bir kez denemek ve bir daha kullanmayacağını düşünmek 4.İkinci kez denemek 5. “Ben, bağımlı olmam”, “Ben, onlar gibi değilim” diyerek 3.-4. denemeleri yapmak 6. Bağımlılık

31 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması 1) Afyon ve ondan elde edilen maddeler  Eroin  Morfin  Kodein  Methadon

32 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması Eroin,Morfin,Kodein ve Methadon  Hem ruhsal hem fiziksel bağımlılık yapar.  Tıpta sınırlı olarak kullanılmaktadır.  Çabuk bağımlılık yaratır.  Etkisi birkaç saat içinde son bulur.  Önce yoğun bir mutluluk hissi verir.Kısa zamanda vücut alışır,madde ilk etkileri yaratmaz.Bu sefer tolerans geliştirilir.  Eroin’in keyfi geçicidir.

33 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması Afyon kullananlarda görülen etkiler nelerdir?  Açlık duygusu bastırılır.  Cinsel dürtüler azalır.  Kas krampları görülür.  Mide ağrıları başlar.  Zayıflık görülür.  Halsizlik,deride kuruluk ve solgunluk olur.

34 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması 2) Halüsinasyon yaratan uyuşturucu maddeler  LSD (Liserjik asit dietilamit)

35 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması LSD (Liserjik asit dietilamit)  Vücuttaki tüm mukozalar tarafından emilir.  Kullanıldıktan bir saat sonra etki eder ve etkisi 10 dakika kadar sürer.

36 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması

37 LSD kullananlarda görülen etkiler nelerdir?  Duygusal değişimler başlar.  Halüsinasyonlar görülür.  Zaman mekan algısı bozulur.  Kromozomal bozukluklar olur.  Panik atak,şizofreni gibi hastalıklar görülür.

38 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması 3) Uçucu maddeler  Tiner  Sıvı uçucular  Yapıştırıcılar  Aerosollar  Çakmak ve bütan gazı

39 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması Uçucu maddeler  Toluen denen çözücü etkilidir.  Ruhsal bağımlılık yaratır.  AMATEM’in araştırmalarına göre ortalama yaş 16, başlama yaşı 14’tür.  Sokakta yaşayan kimsesiz erkek çocuklarda daha çok görülür.

40 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması  Maddenin kullanıldığı iş koşulları da bağlılık yaratabilir (mobilya,ayakkabı sanayii)  “istenildiğinde bırakılabileceği” yanılsamasıyla maddeye başlanır.  Ucuz ve piyasada kolay bulunan uçucular bağımlılık oranını arttırmaktadır.

41 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması Uçucu madde kullanımında görülen etkiler nelerdir?  Solunum organlarında tahribat  Ağız ve burunda egzama  Beyin karaciğer böbrekte tahribat.  Paranoid bazı bozukluklar görülür.  Naylon torbayla çekme sırasında boğulma görülür.

42 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması 4)Uyarıcılar  Kokain  Tütün

43 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması  Kokain Güney Amerika kökenli koka bitkisinin yaprağından elde edilen ve merkezi sinir sisteminin işlevlerini bozarak çalışmasını engelleyen bir zehirli maddedir.

44 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması Kokain nasıl kullanılmaktadır?  Toz halinde burna çekilerek ve sulandırılıp deri altına şırınga etme yoluyla veya sigara gibi içme biçiminde kullanılmaktadır.

45 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması Kokain kullananlarda görülen etkiler nelerdir?  Burun içi yaralar ve burundan konuşmaya,  Görsel,işitsel ve dokunma ile ilgili halüsinasyona,  Uykusuzluk ve sinirliliğe,  Sindirimde bozukluğa,  Aşırı kilo kaybına neden olur.

46 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması  Tütün Tütün de uyarıcılar arasında bulunan bir m a ddedir.Üretiminin geçmişi yüzyıldan fazladır.Kristof Kolomb tarafından Amerika’dan getirilmiş ve ilk sigara üretimi 1865’de İngiltere’de başlatılmıştır.

47 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması Tütün nasıl kullanılmaktadır? Sigara olarak,pipo içinde,puro şeklinde içilerek veya yaprakları çiğnenerek kullanılır.

48 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması

49

50 Tütün kullananlarda görülen etkiler nelerdir?  Akciğer,solunum yolları,dil ve gırtlak kanserine,  Bronşit,kalp ve damar hastalıklarına,  Beyin hücrelerinin ölümüne,öğrenme bozukluklarına ve hafıza zayıflığına,  Sinüzit, farenjit, bademcik ve orta kulak iltihabı gibi üst solunum yolu hastalıklarına,  Diş ve diş eti hastalılarına,

51 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması  Damar sertliğine,beyin ve kalpte damar tıkanıklığına, kalp krizi ve tansiyon yükselmesine,  Gastrit, ülser ve reflü hastalığına,  Vücutta yorgunluk, uykusuzluk hali, stres, gerilim, performansta düşme ve reflekslerde azalmaya,  Gebelikte tüketilen sigara ise,düşük doğumlara ve bebekte gelişme geriliğine neden olur.

52 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması 5) Esrar

53 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması Esrar nasıl kullanılmaktadır? Sigara içine konularak veya lokum içine konularak kullanılan zararlı bir maddedir.

54 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması Esrar kullananlarda görülen etkiler nelerdir?  Kullananlarda önce kendilerini dinç ve canlı hissetmesine sonra halüsinasyonlar görmeye başlamalarına,  Bunaltı,ruhsal çöküntü ve paranoya tepkilerine,  Göz kızarmasına,  Ağız ve boğaz kurumasına,  Kalp atışlarının hızlanmasına ve  Göğüste sıkışmaya neden olur.

55 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması Esrar bağımlılığının olumsuz toplumsal ve ahlaki sonuçları olduğu açıktır.Bu nedenle Türk Ceza Kanunu esrar üreten ve satanlar için on yıl,kullanan veya üzerinde bulunduranlar için 3 yıldan 5 yıla hapis cezası öngörmektedir.

56 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması 6) Yatıştırıcılar  Alkol  Barbitürat  Sakinleştiriciler  Uyku verici ilaçlar

57 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması Alkol sigaradan sonra en yaygın biçimde kullanılan,fiziksel ve ruhsal bağımlılık yapan keyif verici bir maddedir.Alkolün bireye ve topluma zarar verecek şekilde kullanılması ve alkollü içeceklerin içilmesinin istenildiği halde bırakılamamasına alkolizm denir.

58 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması Alkolle başlama yaşının giderek küçüldüğü lise ve üniversite öğrencileri arasında alkol kullanımının yaygınlaşmaya başladığı bildirilmektedir.Alkol kullanımının erkekler arasında daha fazla olduğu,erkeklerin kızlardan küçük yaşta içki içmeye başladığı ve daha çok alkol kullanıldığı görülmektedir.

59 Alışkanlık ve Bağımlılık Yapan Maddelerin Sınıflandırılması

60 ALKOL VE MADDE BAĞIMLILIĞININ TEDAVİSİ Madde kullanımının tedavisinde iki büyük hedef amaçlanır

61 1) Maddenin tamamıyla terk edilmesinin (complete abstinence) sağlanmasıdır. Madde kullanıcılarının ve kötüye kullanılan maddelerin hemen tamamı için tek çözüm budur. Bazı kişilerde ve bazı maddelerde kötüye kullanım (abuse) halinden, kontrollü ve daha az kullanım halinegeçiş mümkünse de bu çok istisnai bir durumdur

62 2) Hastanın hem organik ve hem de psikolojik rahatsızlıklarının ortadan kaldırılması, psiko-sosyo-ekonomik sorunlarının çözülmesi ve kişinin tam bir iyilik ve sağlık haline kavuşturulmasıdır.

63 Madde kullanımı, henüz kötüye kullanım (abuse) aşamasında iken, bağımlılık (dependence) haline gelmeden önce, etkili bir şekilde tedavi edilmelidir. Daha ileri aşamalarda olduğu gibi bu aşamada da yapılması gereken ilk ve en önemli işlem, kişiyi madde alımını bırakması için teşvik ve motive etmektir

64 Madde kullanımı bağımlılık (dependence) aşamasına gelmişse tedavinin ilk ve en önemli basamağı, kişinin hastaneye yatırılarak bir “temizleme- arındırma”(detoxification) tedavisine alınmasıdır.

65 Withdrawal ya da Detoxification isimleri verilen bu toksik maddeden temizleme tedavisinde amaç, mümkünse yoksunluk sendromunun ortaya çıkmasını önlemek, bu mümkün olmuyorsa yoksunluk semptomlarının şiddetini azaltmak ve muhtemel komplikasyonları önlemektir

66 Ancak sadece maddeyi kesmek ve ortaya çıkan yoksunluk krizini tedavi etmek tek başına yeterli olmayıp, kişinin kapsamlı bir tedavi ve rehabilitasyon programına alınması zorunludur

67 Bu tedavi sürecinde psikoterapinin yeri çok önemlidir. Bireysel ve aile tedavileri ilegrup tedavilerinden yararlanılmalıdır, hastanın kötüye kullandığı maddeden uzak durmasını sağlamak için (mesela alkolizmde disülfi ram) veya yoksunluk semptomlarının şiddetini azaltmak için (mesela eroin tedavisinde methadone) ya da altta yatan muhtemel bir psikiyatrik rahatsızlığın tedavisi için (mesela depresyon varsa antidepresanlar) gibi psikoterapötik ilaçlardan da gerekli durumlarda yararlanılabilir.

68 ALKOL VE MADDE BAĞIMLILARINDA HEMŞİRELİK YAKLAŞIMLARI

69 Hemşireler madde bağımlılığında koruma ve önleme, tedavi ve rehabilitasyon aşamalarında görev alırlar…

70 SOSYAL BECERİ GRUPLARI PSİKO-EĞİTSEL GRUP AİLE EĞİTİMİ SAĞLIK EĞİTİMİ

71 SOSYAL BECERİ GRUPLARI Etkili iletişim Öfke kontrolü Hayır demek Kendini tanıma Kendini ortaya koyma Stresle başa çıkma Sorun çözme Dürtü kontrolü

72 PSİKO-EĞİTSEL GRUP Bağımlılık nedir ve bağımlılık yapan maddeler Riskli durumlar Madde isteğiyle baş etme yöntemleri Arkadaş ısrarlarına hayır deme Uçucu maddelerin zararları nelerdi Esrar kullanımını etkileri ve zararları nelerdir Acil durumlar nelerdir ve ne yapılabilir Hap kullanımının etkileri

73 AİLE EĞİTİMİ Bağımlılık yapan maddeler Bağımlılık. Bağımlılıkla mücadele ilkeleri Onu tanımak ve değişmek Ergenlik Çatışmaları çözmek Etkili disiplin yöntemleri Sorumluluklarını üstlenmesini sağlamak Olumlu davranışı yüreklendirme Evden kaçmaya yaklaşım Şiddet ve suça yönelen çocuğa yaklaşım

74 SAĞLIK EĞİTİMİ Beslenme Hijyen Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunma yöntemleri