SES BİLGİSİ.

... konulu sunumlar: "SES BİLGİSİ."— Sunum transkripti:

1 SES BİLGİSİ

2 Kulağımızla duyabildiğimiz, doğadaki titreşimlere ses denir.

3 HARF Seslerin yazıdaki karşılığına harf denir.

4 ABECE (ALFABE) Türkçedeki harflerin dizisine Abece denir.
Bir dildeki harflerin belirli bir dizi halinde sıralandığı diziye denir. Türkçedeki harflerin dizisine Abece denir. Türk Abece’si Latin harfleri esas alınarak oluşturulmuş ve 29 harften oluşan bir alfabedir.

5 NEDEN ABECE DİYORUZ ? Latin harflerinin dizisine; Latincenin ilk iki harfi olan a: alpha(alfa) ve b: beta birleştirilerek oluşturulmuştur. Osmanlı döneminde ise Arap harfleri esasına dayalı Elifbe denilen harf dizisi kullanılıyordu ki Elifbe de Arap harflerinin ilk ikisinin adıdır. Biz de bu mantıkla kullandığımız harf dizisine Türk Abece’si diyoruz.

6 TÜRK ABECE’Sİ “A – B – C – Ç – D – E – F – G – Ğ – H – I İ – J – K – L – M – N – O – Ö – P – R – S Ş – T – U – Ü – V – Y – Z”

7 HARFLERİN ÖZELLİKLERİ
Türk Abece’sindeki harfleri ünlüler ve ünsüzler olmak üzere iki gruba ayırırız.

8 ÜNLÜLER A,E,I,İ,O,Ö,U,Ü

9 ÜNLÜLERİN ÖZELLİKLERİ
Ses yolunda herhangi bir engele çarpmadan çıkan seslere ünlü denir.

10 ÜNLÜLERİN NİTELİKLERİ
DÜZ YUVARLAK GENİŞ DAR KALIN A I O U İNCE E İ Ö Ü

11 ÜNLÜLER ŞU BİÇİMDE SINIFLANDIRILIR
ÇIKIŞ YERİ VE DİLİN DURUMUNA GÖRE KALIN ÜNLÜLER: a,ı,o,u İNCE ÜNLÜLER : e,i,ö,ü DUDAKLARIN DURUMUNA GÖRE DÜZ ÜNLÜLER: a,e,ı,i YUVARLAK ÜNLÜLER: o,ö,u,ü AĞZIN AÇIKLIĞINA GÖRE GENİŞ ÜNLÜLER: a,e,o,ö DAR ÜNLÜLER: ı,i,u,ü

12 BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU
ÜNLÜ UYUMLARI BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU

13 1- BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU Türkçe bir sözcükte kalın ünlüler ile ince ünlüler bir arada bulunmaz. Bulunursa o sözcük büyük ünlü uyumuna uymaz. Diğer bir ifade ile; Türkçe bir sözcüğün ilk hecesince kalın bir ünlü varsa sonraki ünlüler de kalın olur; sözcüğün ilk hecesinde ince bir ünlü varsa da sonraki ünlüler ince olur. Aksi halde o sözcük B.Ü.U’na uymuyor denir.

14 ÖRNEKLER "öğrenci, gözlem, diken, değirmen, bilgin, bülten, gemi, girişken " sözcüklerinin bütün ünlüleri ince, "başkanlık, kalabalık, koyu, boyunduruk, somurtkan" sözcüklerinin bütün ünlüleri kalındır. Her sözcük grubu da bu kurala uyar. "meraklı, kitap, dünya, hakim, misal" sözcüklerinde inceyle kalın ünlüler bir arada bulunduğu için kurala uymaz.

15 1☻ UYARI ! ! ! Tek heceli sözcüklerde, birleşik sözcüklerde ve özel isimlerde ünlü uyumları aranmaz. “tek, gel, bak, iç, kurt, yurt; bakabilmek, gecekondu, karaciğer bilgisayar, hanımeli…”

16 2☻ UYARI ! ! ! Büyük ünlü uyumu Türkçe kelimeler için geçerlidir. Türkçe oldukları halde asılları değişmiş olduğu için bu kurala uymayan bazı sözcükler vardır: elma (alma), anne (ana), kardeş (karındaş), hangi (kangı), ateş (ataş), gibi.

17 3☻ UYARI ! ! ! Türkçede ekler sözcüklerin son hecelerine uyar. Örneğin; -ler, -lar çokluk eki ince ünlüyle biten sözcüğe eklendiğinde -ler, kalın ünlüyle biten sözcüğe eklendiğinde -lar şeklinde birleşir. bilezik-ler, araba-lar… -de, -da kalma-bulunma hali ekleri de kendilerini eklendikleri kelimelerin son ünlüsüne uygun olarak kalın ya da ince olarak gelir. okul-da, ev-de, içer-de, dışarı-da… Bu durum Türkçenin hemen hemen bütün ekleri için geçerlidir. Yani eklerin hem ince hem de kalın ünlülü biçimleri vardır.

18 4☻ UYARI ! ! ! Ancak bazı eklerin hem kalın hem de ince biçimleri yoktur. Bu sebeple bu ekler bazı durumlarda uyuma aykırı duruma düşerler. Bu ekler şunlardır: - daş (-taş): gönüldaş, meslektaş - ken: bakarken, koşarken - gil: dayımgil, halamgil - ki: kapıdaki, akşamki - leyin: sabahleyin, akşamleyin - ımtrak: mavimtrak, yeşilimtrak - yor: geliyor, düşünüyor.

19 “-daş” eki “-daş” ekinin ünlüsü kalındır. Bu ek kalın ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, ince ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “meslek-taş, gönül-daş, dert-taş” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “yol-daş, sır-daş, arka-daş” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir.

20 “-ken” eki “-ken” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “bakar-ken, alır-ken, satar-ken, yatar-ken” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “gelir-ken, sever-ken, güler-ken, verir-ken” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir.

21 “-gil” eki “-gil” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “dayım-gil, halam-gil, amcam-gil, ” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “emmim-gil, teyzem-gil, yengem-gil” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir.

22 “-ki” eki “-ki” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “akşam-ki, sabah-ki, aşağıda-ki” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “demin-ki, öğlen-ki, önce-ki” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir.

23 “-leyin” eki “-leyin” ekinin ünlüsü incedir. Bu ek ince ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, kalın ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “akşam-leyin, sabah-leyin, ” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “öğlen-leyin, gündüz-leyin ” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir.

24 “-ımtırak” eki “-ımtırak” ekinin ünlüleri kalındır. Bu ek kalın ünlü bulunan sözcüklerde uyuma aykırı değilken, ince ünlü bulunan kelimelerde uyuma aykırı olur. “yeşil-imtırak, ekşi-mtırak” sözcüklerinde uyuma aykırıdır. Ancak; “sarı-mtırak, mor-umtırak, acı-mtırak” sözcüklerinde uyuma aykırı değildir.

25 “-yor” eki -yor: ekinin durumu diğer eklere göre daha farklıdır Türkçede geniş yuvarlak ünlüler “o,ö” sadece birinci hecede bulunur Dolayısıyla –yor eki hangi sözcüğe gelirse gelsin uyuma aykırı olur.

26 2- KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU (DÜZLÜK-YUVARLAKLIK UYUMU)
Türkçe sözcüklerdeki ünlülerin düzlük-yuvarlaklık ve genişlik-darlık yönünden uyumuna küçük ünlü uyumu denir.

27 KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU İKİ YÖNLÜDÜR
1. Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde düz bir ünlü varsa; (a,ı /e,i) sonraki hecelerdeki ünlüler de düz ünlü (a,ı /e,i) olmalıdır. örnek: "incelik, sessizlik, arabacı, ılıklaşmak, çiçek" sözcüklerinde olduğu gibi.

28 Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak bir ünlü varsa; (O,U /Ö,Ü) sonraki hecelerdeki ünlüler ya dar yuvarlak (u / ü ) ya da geniş düz (a /e ) olur. ÖRNEK: "çocuk, yumurta, bozulmak, ufaklık" sözcüklerinde olduğu gibi.

29 ☻ UYARI ! ! ! - 1 Bir sözcüğün küçük ünlü uyumuna uyması için önce büyük ünlü uyumuna uyması gerekir. Yani bir sözcük büyük ünlü uyumuna uymuyorsa küçük ünlü uyumuna da uymaz.

30 ☻ UYARI ! ! ! – 2 Büyük ünlü uyumunda bir sözcükteki ünlüler bir bütün olarak değerlendirilir. Yani bir sözcüğün ilk hecesindeki ince ya da kalın ünlü 2., 3., 4. hecelerdeki ünlüleri de etkiler. Küçük ünlü uyumunda ise hecelere sırayla bakılır. Hep bir önceki heceye bakılarak uyuma aykırı olup olmadığına bakılır.

31 ÖRNEK “yumurta” sözcüğünü ele alalım.
İlk hecesinde “u” yuvarlak bir ünlü var. Bu heceden sonraki hecede ya dar yuvarlak olan “u” gelmeli ya da geniş düz olan “a” gelmelidir. Ki ikinci hecede zaten “u” gelmiş. İkinci heceden sonra da aynı sisteme göre baktığımızda “a” gelmesi de K.Ü.U.’na aykırı değildir.

32 “yumurta” sözcüğü yukarıda belirtildiği gibi K. Ü. U. ’na uymaktadır
“yumurta” sözcüğü yukarıda belirtildiği gibi K.Ü.U.’na uymaktadır. Asıl sorun buradan sonra ortaya çıkar. Çünkü “yumurta” sözcüğünün son hecesinde “a” düz ünlüsü var; peki “yumurta” sözcüğü bundan sonra bir ek alırsa hangi ünlü ya da ünlüler gelebilir? U+U+A+?

33 CEVAP: “yumurta” sözcüğü bir ek alırsa küçük ünlü uyumuna göre, hep bir önceki heceye bakılır ve o heceye göre değerlendirilir. Dolayısıyla son hecede düz bir ünlü olduğundan bundan sonra gelebilecek ünlüler de düz “a veya ı” ünlü olmak zorundadır. Yumurta – lık U+U+A+I

34 ÖRNEKLER Osmanlılar Ormanlığını Söyleşi Kolaylık Kuklacı Börekçi Korkuluk Sözcüklerinin hepsi de küçük ünlü uyumuna uyar.

35 ☻ UYARI ! ! ! Geniş yuvarlak ünlüler olan “o,ö” Türkçe sözcüklerde sadece birinci hecede bulunur. Bu ünlüler birinci heceden sonraki hecelerde bulunursa ünlü uyumlarının her ikisine de aykırı olur. Aşağıdaki sözcükler yukarıda belirtilen sebepten dolayı ünlü uyumlarına aykırıdır. “doktor, horoz, kamyon, kanyon, radyo, oto, psikolog...

36 Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz.
Ucuzca bir otel arıyorum. Başını hafifçe öne eğdi. Kente yağmur yağıyor ruhumun göklerinden. Cankuşum, sel gidiyor bahtımın gözlerinden. Kuraklığa karşı alınacak önlemleri sabırla dinliyor. Şoför, karşı kaldırıma kamyonu bırakıp gitti.

37 Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz.
Umutlarımız bizi daima sonsuzluğa taşır. Çocukların çamurdan yaptıkları pastalar, salatalar, yemekler, onları hayata hazırlıyor. Dünkü yağmur sokakları harabeye çevirdi. Doktorlar, havucun göze iyi geldiğini söylüyorlar. Ağaçların kabuklarından elde edilen boyaları kullanıyoruz.

38 Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz.
Ucuzca bir otel arıyorum. Başını hafifçe öne eğdi. Kente yağmur yağıyor ruhumun göklerinden. Cankuşum, sel gidiyor bahtımın gözlerinden. Kuraklığa karşı alınacak önlemleri sabırla dinliyor. Şoför, karşı kaldırıma kamyonu bırakıp gitti.

39 Aşağıdaki cümlelerdeki uyuma aykırı olan sözcükleri bulunuz.
Umutlarımız bizi daima sonsuzluğa taşır. Çocukların çamurdan yaptıkları pastalar, salatalar, yemekler, onları hayata hazırlıyor. Dünkü yağmur sokakları harabeye çevirdi. Doktorlar, havucun göze iyi geldiğini söylüyorlar. Ağaçların kabuklarından elde edilen boyaları kullanıyoruz.

40 ☻ UYARI ! ! ! İstisnalar dışında Türkçe sözcükler ünlü uyumlarına uyarlar. Bir sözcük ünlü uyumlarına uymuyorsa, “Bu sözcük Türkçe kökenli değildir.” deriz. Bir sözcük ünlü uyumlarına uyuyorsa, “Bu sözcük Türkçe kökenli olabilir.” deriz.

41 ÜNSÜZLERİN NİTELİKLERİ
SÜREKSİZ SÜREKLİ SERT P,Ç,T,K F,H,S,Ş YUMUŞAK B,C,D,G Ğ,J,L,M,N,R,V,Y,Z

42 ÜNSÜZLERLE İLGİLİ BAZI KURALLAR
Türkçe sözcüklerde ünsüzler ile ilgili çeşitli kurallar vardır. Türkçe sözcükler bu kurallara genellikle uyar.

43 Bu Kuralların Bazıları Şunlardır:
Türkçe sözcüklerde kelime başında iki ünsüz yan yana gelmez. (kelimenin ortasında ya da sonunda farklı ünsüzler yan yana gelebilir. ÖRNEK: “tren, spor, grup, kroki, kral, fren, gri, klan, star, stres, grev, krom...

44 Türkçe sözcüklerin kökünde aynı ünsüz (ikiz ünsüz) yan yana bulunmaz
Türkçe sözcüklerin kökünde aynı ünsüz (ikiz ünsüz) yan yana bulunmaz. ÖRNEK: “millet, kuvvet, şiddet, hiddet, sıhhat, minnet, illet...

45 Türkçe sözcüklerin sonunda “b,c,d,g” süreksiz yumuşak ünsüzleri bulunmaz Dilimize özellikle Arapçadan ve Farsçadan giren bazı sözcüklerin sonundaki bu “b,c,d,g” ünsüzleri süreksiz sert olan “p,ç,t,k” olarak değiştirilmiştir. ÖRNEK: kitab/kitap, amac/amaç Ahmed/Ahmet, Mehmed/Mehmet...

46 Türkçe sözcükler istisnalar dışında “m,ğ,l,c,f,r,v,j,p,ş,h,n,z” ünsüzleriyle başlamaz. Bu harfleri şu şekilde şifreleyebiliriz: “moğol cafer ve jip şehnaz”

47 1- ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ) 2- ÜNSÜZ YUMUŞAMASI
ÜNSÜZ UYUMLARI 1- ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ) 2- ÜNSÜZ YUMUŞAMASI

48 1- ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ)
Sonu sert ünsüzlerden (F,S,T,K,Ç,Ş,H,P) (FıSTıKÇı ŞaHaP ) biriyle biten bir sözcük (c, d, g) ile başlayan bir ek aldığında c  ç‘ ye d  t‘ ye g  k‘ ye dönüşür. Buna ünsüz sertleşmesi (benzeşmesi) denir.

49 ÖRNEK "tabak" sözcüğü sert ünsüzle bitmiştir. Buna "-da" ekini getirirsek ekin başındaki d  t'ye dönüşür. Tabakda değil tabakta olur. kitap + cı > kitapçı çalış + gan > çalışkan sokak + dan > sokaktan çiçek + de > çiçekten dost + ca > dostça bas + gın > baskın 1995’ + den > 1995’ ten

50 ☻ UYARI ! ! ! Birleşik sözcüklerde ünsüz benzeşmesi gerçekleşmez. Ak + deniz > Akdeniz dik + dörtgen > dikdörtgen, üst + geçit > üstgeçit

51  ÖRNEK SORU Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yoktur? A) Ucuzca bir otel arıyorum. B) Ahbapca bir tutum takındı. C) Kendisinden yaşca hayli küçüktü. D) Başını hafifce öne eğdi.

52 ☻ ÇÖZÜM B, C, D, seçeneklerindeki altı çizili sözcükler, sert sessizle bittiği halde ek "-ce" olarak gelmiştir. Oysa, ahbap - ça, yaş - ça, hafif - çe, biçiminde olması gerekirdi. A'da "ucuz" sözcüğü sert sessizle bitmediği için, "ucuzca" yazılması doğrudur. ☻ Cevap A

53 ÜNSÜZ YUMUŞAMASI Sonu (p, ç, t, k) sert ünsüzleri ile biten bir sözcük ünlü ile başlayan bir ek aldığında "pb'ye, çc'ye, t  d'ye, k  g, ğ'ye" dönüşür. Bu kurala ünsüz yumuşaması denir.

54 ÖRNEK "ekmek" sözcüğüne "-e" hal ekini getirirsek sözcüğün sonundaki "k" sert ünsüzü "ğ"ye dönüşür. ekmeke değil, ekmeğe olur. dönemeç + i > dönemeci ceket + e > cekede çorap + ı > çorabı

55 Tek heceli ve yabancı sözcüklerin bazılarında yumuşama olur, bazılarında ise olmaz.
suç>suç – u saç>saç - ı süt>süt – ü kök>kök – ü hukuk>hukuk – u cumhuriyet> cumhuriyet-in ahlak>ahlak – ı ek>ek – in millet>millet – i saat>saat – in devlet>devlet – i üç>üç – üncü Örneklerinde yumuşama gerçekleşmemiştir.

56 çok>çoğu kap>kabı cep>cebi Sözcükleri tek heceli olmalarına rağmen yumuşama olmuştur.

57 Özel isimlerin sonunda kesinlikle yumuşama olmaz
Özel isimlerin sonunda kesinlikle yumuşama olmaz. Bu sözcükler olduğu gibi yazılır. Kızılırmak'a (Kızılırmağ'a  yanlış) Mehmet'e (Mehmed'e  yanlış) Sinop'u (Sinob'u  yanlış) Zonguldak'ı (Zonguldağ'ı  yanlış)

58 UYARI: “p,ç,t,k” ünsüzleriyle biten özel isimler ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında yazımda yumuşama olmaz; ancak okunuşta yumuşama yapılarak okunur.

59 ÖRNEK Kızılırmak'a (yazılır)  Kızılırmağa (okunur)
Mehmet'e (yazılır) Mehmede (okunur) Sinop'u (yazılır)  Sinobu (okunur) Zonguldak'ı (yazılır) Zonguldağı (okunur) Uşak’ a (yazılır)  Uşağa (okunur) Bilecik’e (yazılır)  Bileciğe (okunur) Serap’ın (yazılır)  Serabın (okunur)

60 SES DÜŞMESİ 1- Ünlü Düşmesi 2- Ünsüz Düşmesi

61 1- ÜNLÜ DÜŞMESİ Son hecelerinde dar “ı,i,u,ü” ünlü bulunan kimi sözcüklere ünlü ile başlayan ek getirildiğinde son hecedeki dar ünlü düşer. Buna ünlü (hece) düşmesi denir. Ünlü düşmesi çeşitli sebeplerle gerçekleşebilir.

62 a. Bazı organ adları ile akrabalık bildiren sözcüklere ünlü ile başlayan ekler geldiğinde ünlü düşmesi olabilir ağız + ı > ağzı oğul + u > oğlu beyin + i > beyni boyun + u > boynu burun + u > burnu gönül + ü > gönlü akıl + ı > aklı bağır + ım >bağrım devir + i > devri karın + ı > karnı oğul + um >oğlum göğüs +ü > göğsü

63 b. Bazı sözcükler ünlü ile başlayan yapım eki aldıklarında ünlü düşmesi olabilir.
ayırmak  Çocuklar arasında ayrım yapmasın. savurmak  Sözcükleri çok savruk kullanıyor. sıyırmak  Dizinde küçük bir sıyrık var. oyun  Çocuklar bahçede oynuyor.

64 c. Etmek, olmak yardımcı eylemleriyle oluşturulan birleşik eylemlerde ünlü düşmesi olabilir.
sabır + etmek  sabretmek kahır + olmak  kahrolmak emir + etmek  emretmek kahır +etmek  kahretmek devir + etmek  devretmek defin + olmak  defnolmak

65 ç. Sözcüklerin birleşmesi esnasında da ünlü düşmesi olabilir.
cuma + ertesi  cumartesi pazar +ertesi pazartesi kayın + ana kaynana kahve +altı kahvaltı

66 2- ÜNSÜZ DÜŞMESİ Bazı sözcükler küçültme eki (-cık, -cik, -cek, - cak) veya -l eki aldığında adların sonunda "k" varsa düşer: yumuşak + cık  yumuşacık alçak + cık  alçacık küçük + cük  küçücük ufak + l  ufaldı yüksek + l  yükseldik küçük + l  küçülmüş

67  ÖRNEK SORU Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde farklı bir ses olayı vardır? A) Çocukluğum dağlık bir yerde geçti. B) Güldüğü zaman yüzünde güller açar. C) Nereye gitsem bir uçarılık yüreğimde. D) Şehri adeta seçilemeyecek bir hale getirmişti.

68  Çözüm A, B, C, seçeneklerindeki altı çizili sözcüklerde ünsüz yumuşaması olmuştur. güldük-ü  güldüğü çocukluk+um  çocukluğum yürek+im  yüreğim Görüldüğü gibi bu sözcükler sert ünsüzle bittiği halde ünlüyle başlayan bir ek aldığında sondaki sert ünsüz yumuşamıştır. D seçeneğindeki kelimede ise ünlü düşmesi görülmektedir. Şehir + i  şehri

69 SES TÜREMESİ 1- Ünlü Türemesi 2- Ünsüz Türemesi

70 1- ÜNLÜ TÜREMESİ Dilimizde kimi sözcükler küçültme eki aldıklarında veya sözcüklerin pekiştirilmesi sırasında fazladan bir ses ortaya çıkar. Bu ses olayına ünlü türemesi denir. bir + cik  bir i cik genç + cik  genc e cik dar + cık  dar a cık Pekiştirme sırasında ise: güp + gündüz  güp e gündüz sap + sağlam  sap a sağlam yap + yalnız  yap a yalnız

71 2- ÜNSÜZ TÜREMESİ Türkçe kelimelerde kelime kökünde aynı cinsten iki ünsüz yan yana bulunmaz. Ancak bazı yabancı asıllı kelimeler asıllarında ikinci ünsüzleri bulunduğu halde Türkçede tek ünsüz ile yazılır. Bu kelimelere ünlü ile başlayan ekler getirildiğinde ise asıllarındaki ikinci ünsüzler ortaya çıkar. Buna ünsüz türemesi denir. his + i  hissi red etmek  reddetmek zan etmek  zannetmek af olunmak  affolunmak

72 ÜNLÜ DARLAŞMASI Dilimizde "-yor" eki kendinden önceki "a, e" ünlülerini daraltarak "ı, i, u, ü” ye dönüştürür. Buna ünlü darlaşması denir. Topla - yor  topluyor başla - yor  başlıyor besle - yor  besliyor çalışma - yor  çalışmıyor Bunların dışında "y" ünsüzünün etkisiyle "ye- ve de-" fiillerinde de darlaşma görülebilir. de - y - ecek  diyecek ye - ye - ecek  yiyecek

73 KAYNAŞTIRMA Türkçede iki ünlü yan yana gelmez. Onun için ünlü ile biten bir sözcük ünlü ile başlayan bir ek aldığında "y, ş, s, n" (YaŞaSıN) ünsüzlerinden biri girer. Buna kaynaştırma denir. elma - ı  elma - y - ı iki - er  iki - ş - er kapı - ı  kapı - s - ı dünya - ın  dünya - n - ın Not: Kaynaştırma mutlaka iki ünlü arasında gerçekleştirilir.

74 ULAMA Sonu ünsüzle biten bir sözcüğün son sesini, ünlü ile başlayan bir sözcüğün ilk sesine bağlanmasına denir. Ulama yazıya geçmez, sadece seste gerçekleşen bir olaydır. Benim memleketim yanar kavrulur şimdi Bıçak_açmaz_ağızları, her gün_ayrı bir matemdir. Yağmur değil, alev yağar, ölüm göklerden Ağustos burda cennet, orda cehennemdir.

75 ☻ UYARI Sözcükler arasında herhangi bir noktalama işareti varsa ulama yapılmaz.

76 ÖRNEKLER Benim memleketim yanar kavrulur şimdi Bıçak açmaz ağızları, her gün ayrı bir matemdir. Yağmur değil, alev yağar, ölüm göklerden Ağustos burada cennet, orda cehennemdir.

77 ÇÖZÜM Benim memleketim yanar kavrulur şimdi Bıçak açmaz ağızları, her gün ayrı bir matemdir. Yağmur değil, alev yağar, ölüm göklerden Ağustos burada cennet, orda cehennemdir.