Koyun larda Dölverimi ve Dölverimi Arttırma Yöntemleri

... konulu sunumlar: "Koyun larda Dölverimi ve Dölverimi Arttırma Yöntemleri"— Sunum transkripti:

1 Koyun larda Dölverimi ve Dölverimi Arttırma Yöntemleri
Prof. Dr. Hüseyin ERDEM S.Ü. Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı 2015/KARAMAN

2 Dölverimi nedir?

3 Bu seminerde; Koyunların dölverimi özellikleri ana hatlarıyla
anlatılacaktır. Koyunlarda dölverimini arttırma yöntemleri üzerinde durulacaktır.

4 Puberta Yaş, ırk ve kalıtım, iklim, doğum mevsimi, beslenme, koçla beraber olma etkiler. Koyunlarda erken gelişen ırklar 5-8. ayda, geç gelişen ırklar ise 8-20 ayda ulaşır.

5 Seksüel özellikler Koyunlar mevsime bağlı poliöstrik hayvanlardır.
Kuzey yarım kürede çiftleşme mevsimi günlerin kısalmaya başladığı yaz sonu, sonbahar ve kış aylarıdır.

6 Gün ışığı alma süresindeki değişimlerin az olduğu tropikal bölgelerde yaşayan ırklar, yılın her mevsiminde östrüs gösterebilirler. Merinos gibi sıcak iklimlerde yaşayan bazı koyun ırkları Mart-Haziran döneminde düşük bir fertilite düzeyine sahip olmalarına rağmen, uzun bir aşım sezonuna sahiptirler.

7 Profilik ırklar Fin, Romanow
Sakız ırkı koyunlar yıl boyu östrüs gösterirler.

8 Bir yıldaki gündönümleri aşağıdaki tarihlerde olmaktadır. Buna göre;
21 Mart: Gece ve gündüzün eşit olduğu tarihtir. Kuzey yarım kürede ilkbahar başlar. 21 Haziran: En uzun gündüz, en kısa gecenin olduğu tarihtir. Kuzey yarım kürede yaz mevsimi başlar. Konya’da bu tarihte gündüz 15 saat 20 dakika, gece ise 8 saat 40 dakikadır.

9 23 Eylül: Gece ve gündüzün eşit olduğu tarihtir
23 Eylül: Gece ve gündüzün eşit olduğu tarihtir. Kuzey yarım kürede yaz biter, sonbahar başlar. 21 Aralık: En uzun gece, en kısa gündüzün olduğu tarihtir. Kuzey yarım kürede kış mevsiminin başlangıcıdır.

10 Östrüs siklusu ve dönemleri
Koyunlarda östrüs siklusu yaklaşık gündür. Koyunlarda seksüel siklus proöstrüs, östrüs, metöstrüs diöstrüs ile çiftleşme mevsimi dışındaki anöstrüsten ibarettir.

11 Östrüs belirtileri Koyunlarda östrüsü beliremek çok zordur. Östrüs belirtileri diğer çiftlik hayvanlarına göre çok daha hafif belirtilerle geçer. Koyunda huzursuzluk, kuyruk sallama, vulvada şişme, servikste açılma, bazen vulvada serviks kökenli müköz akıntının gelmesi, koçu arama östrüs belirtileridir. En önemli östrüs belirtisi koyunu koçu araması, scrotumunu koklaması ve çiftleşme için pozisyon almasıdır.

12 Seksüel siklus mekanizması
Koyunlarda seksüel siklus mekanizmasında epifiz, hipotalamus, hipofiz, ovaryum ve uterusun birbirleriyle etkileşimleri rol oynar. Gün uzunluğunun kısalmasına bağlı olarak artan melatonin, koyunlarda GnRH salınımının artmasına neden olur. Daha sonra GnRH, hipofiz ön lobunu etkileyip FSH ve LH salınımını uyararak folliküler gelişme, ovulasyon ve corpus luteum oluşumu kontrol edilir.

13 Koyunlarda fertilizasyon ve gebelik dönemleri
Koyunlarda gebelik dönemi 3 aşamada ele alınır. Blastogenezis dönemi; zigotun böünme dönemidir ( 0-7 gün) Embriyonal dönem; embriyonun geliştiği dönemdir (7-34) Fötal dönem; embriyonal dönemin bitimiyle doğuma kadar geçen dönemdir (34-150)

14 Koyunlarda seksüel aktiviteyi etkileyen çevre faktörleri
Işık süresi Koç etkisi Beslenme Sıcaklık

15 KOYUNLARDA DÖLVERİMİNİN ARTTIRILMASI AMACIYLA KULLANILAN YÖNTEMLER

16 1. Genetik ve çevre ıslahı
Genetik ıslah genotipin iyileştirilmesi, eldeki ırkların dölverimi özellikleri yönünden seleksiyona tabi tutulması veya dölverimi yüksek ırklarla melezlenmesi ile mümkündür. Dölverimi özellikleri kantitatif niteliklidir ve bu özelliklerde seleksiyonla genetik ilerleme sınırlı olmaktadır.

17 Melezleme metodu ise uzun yıllardan beri kullanılmış ve birçok üstün ırkın ortaya çıkarılmasında etkili olmuştur. Melezleme metodu kasaplık kuzu üretiminde, dölverimi ve süt verimi yüksek anaç ırklar elde etmek amacı ile de kullanılmaktadır. Çevre ıslahı üreme olayının meydana gelmesinde bakım, besleme, iklim, yetiştirme şekli, mera kalitesi, hastalıklar vb çevresel faktörler önemli derecede etkili olmaktadır.

18 2. Yılda birden fazla gebelik elde etme
Kuzu üretimi amacıyla koyunlara yılda iki defa veya iki yılda 3 defa kuzulatma uygulaması yapılabilir. Bunun için anaç koyunların dölverimi özellikleri ile süt verimi iyi ve yıl boyu östrüs gösteren ırklardan olması veya koyunların eksojen hormon uygulaması ile kızgınlığa getirilmesi gerekir.

19 Östrüs senkronizasyonu
Koyunların eksojen hormon uygulamaları ile östrüse getirilmesine ve östrüslerinin toplulaştırılmasına östrüs senkronizasyonu denir. Östrüs senkronizasyonu amacıyla PGF2α Progesteron türevleri kullanılabilir.

20 PGF2α PGF2α’nın etki etmesi için aktif bir corpus luteum bulunması gerekir. PGF2α gün aralıklarla genelde çift doz yapılır. Östrüse gelme oranı değişmekle birlikte genelde uygulama sonrası koyunların % 50’si östrüse gelmektedir.

21 Progesteron türevleri
Progestagenler enjeksiyon, deri altı implant, intravaginal sünger veya intravaginal progesteron salan gereç (CIDR) formunda Genelde (uzun süreli) veya 5-7 gün (kısa süreli) uygulanır. Bu sürenin sonunda FSH özelliğine sahip hormonlar kas içi uygulanarak (PMSG, eCG) uygulaması sonrası 2-3 gün içerisinde yoğunlaşan östrüsler görülür.

22 Östrüs senkronizasyonu zamanlaması
aşım sezonu öncesi, aşım sezonuna geçiş döneminde aşım sezonunda yapılabilir.

23 Bu dönemlerde koyunun reprodüktif özelliğine uygun seçeneklerin yapılması uygulama başarısını arttırmada en önemli unsurdur. Örneğin aşım sezonu dışında PGF2α ile başarı sağlanamaz. Bu dönemde yapılacak en uygun program melatonin uygulamasıdır. Geçiş dönemi ve aşım sezonunda progesteron içeren protokoller uygundur.

24 3. İkizlik oranının arttırılması
İkiz yavru doğurma oranının yüksek olması normalde kalıtsal bir özelliktir. Eksojen hormon uygulamalarıyla koyunlarda ikizlik oranının arttırılması mümkündür. İkizlik oranının arttırılmasına yönelik yetiştirici tercihleri değişkendir.

25 Koyunlarda ikizlik oranının arttırılması amacıyla eCG (PMSG) veya FSH hormonu enjeksiyonlarına başvurulmaktadır. eCG hormonu koyunlarda doğal siklusun günlerinde, senkronize sikluslarda ise uygulamanın sona erdiği günde İÜ kas içi verilir.

26 4. Suni Tohumlama Koyunlarda suni tohumlama 3 şekilde yapılabilir.
Servikal yöntem : Bu yöntemde sperma cerviks birinci halkaya bırakılmaktadır. İntrauterin yöntem : Bu yöntemde sperma cerviks kanalından kataterle geçirilerek uterusa bırakılmaktadır. Laparoskopik yöntem: Bu yöntemde sperma laparoskopik olarak uterus içerisine bırakılmaktadır.

27 Laparoskopik suni tohumlama

28 5. Embriyo transferi Embriyo transferi hayvancılıkta ileri bir teknolojidir. Embriyo transferi bir dişinin genital kanalından elde edilen embriyo ya da embriyoların östrüs siklusu olarak aynı gündeki dişilere transfer edilmesi işlemidir.

29 Embriyo transferine hazır embriyolar
Nisan 17 Prof. Dr. Hüseyin ERDEM

30 Embriyo transferine hazır embriyolar
Nisan 17 Prof. Dr. Hüseyin ERDEM

31 Embriyo transferine hazır embriyolar

32 Embriyolarda dondurma işlemi

33 Bu amaçla embriyo vericisi inekte süperovulasyon protokolü uygulanır.
Tohumlamadan sonraki 7. günde kornu uteriler yıkanarak kompakt morula/blastosist gelişim aşamasındaki embriyolar elde edilir. Elde edilen embriyolar kalite açısından değerlendirilir. Nakledilebilir özellikte değerlendirilen embriyolar ya direkt olarak önceden hazırlanmış senkronize taşıyıcılara transfer edilir ya da gelecekte nakledilmek üzere dondurulurlar.

34 6. Erken/geç embriyonik ölümlerin ve fötal ölümlerin önlenmesi
Embriyonik ölümler, embriyonal dönemde yüksek oranda karşılaşılan ve evcil hayvanlarda infertilitenin en önemli nedeni olarak kabul edilen bir sorundur. Koyunlarda embriyonik ölümler aşım sezonu içerisinde gebe kalmanın gecikmesine ve dolayısıyla doğum sezonunun uzamasına, çoğul gebeliklerde ise yavru sayısının azalmasına neden olarak önemli ekonomik kayıplara yol açmaktadır.

35 Gebelik tanısı ve önemi
Koyunculukta erken gebelik tanısı, gebe olmayan hayvanların erken dönemde belirlenerek tekrar tohumlanıp gebe kalmalarına olanak sağladığından dölveriminin arttırılmasında büyük önem taşır. İkiz, üçüz gebeliklerin belirlenerek bakım ve beslemede gerekli özenin gösterilmesi, bu hayvanların abortus ve metabolizma hastalıkları gibi sorunlarla karşılaşmadan sağlıklı olarak gebeliklerini sürdürmelerini sağlayabilir.

36 Gebe olmayan koyunların erken tanısı, bu hayvanların mevsime bağlı östrüs siklusu göstermesi yönünden de ayrı bir önem taşımaktadır. Böylece gebe kalmayan koyunların infertilite nedenlerinin araştırılması ve sorunların aşım sezonu içerisinde giderilmesiyle bunların gebe kalmaları sağlanabilmektedir. Koyunlarda gebelik tanısı yetiştiricilikte olduğu kadar, mezbahalarda gebe koyun kesiminin önlenmesi bakımından da önem taşımaktadır.

37 Embriyonik ölümlerin insidansı
Koyunlarda embriyonik ölüm oranının % arasında değiştiği, meydana gelen bu ölümlerin çoğunun 30. günden önce şekillendiği ve 30. günden sonraki kayıpların % 1-4 arasında değiştiği bildirilmektedir.

38 Konya’da yapılan doktora tez çalışmasında östrüsleri senkronize edilmemiş koyunlarda embriyo sayısına göre embriyonik ölüm insidansı % 8.9

39 Östrüsleri senkronize edilen koyunlarda ise embriyo sayısına göre embriyonik ölüm insidansı
% 23.6

40 Elde edilen sonuçlara göre gebeliklerin ilk 30 gün desteklenmesinin
embriyo sayısında artış ve dolayısıyla kuzulama oranının artması olarak yansıyacağı kanısına varılmıştır.

41 Ultrason jelinin sürülmesi

42 Koyunlarda transabdominal yolla ultrasonografik gebelik muayenesi

43 Koyunlarda transrektal yolla ultrasonografik gebelik muayenesi (şematize)

44 Koyun muayene masası

45 Ultrasonografik muayene bölgesi (transabdominal)

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59 Teşekkür ederim