NOKTALAMA İŞARETLERİ Güzel ve Düzgün Yazı Yazmak için....

... konulu sunumlar: "NOKTALAMA İŞARETLERİ Güzel ve Düzgün Yazı Yazmak için...."— Sunum transkripti:

1 NOKTALAMA İŞARETLERİ Güzel ve Düzgün Yazı Yazmak için....

2 NOKTA Cümlenin sonuna konur. Çocuklar bahçede oynuyor.
Kısaltmaların sonuna konur. Dr. Fatih Bey tanıdığımızdır.(doktor) Sayılardan sonra sıra bildirmek için konur. (-ıncı, -inci anlamında) “Yarışmada 1. olmuş.” (birinci)

3 NOKTA DEVAM Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur. “Yazar, tarihinde doğmuş.” Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur. “Okulumuz sabah saat 08.45’te açılıyor.

4 VİRGÜL (,) Eş görevli kelime ve kelime gruplarının arasına konur.
Ömer akıllı, çalışkan, terbiyeli bir öğrencidir. (sıfatların arasına) Çantasına kitabını, defterini, kalemini özenle yerleştirdi. (nesnelerin arasında) Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur. Ülkemi seviyorum, insanlarımı tanıyorum, kendimi biliyorum. Hitap için kullanılan kelimelerden sonra konur. Arkadaşlar, yarın yazılımız var!

5 VİRGÜL (,) Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime gruplarıyla bağlantısı olmadığını göstermek için konur. Genç, doktorların yardım istediğini söyledi. Çalış baban gibi, eşek olma Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı Cümlede ara sözlerin başına ve sonuna konur. “Yazar, Ömer Seyfettin, sade bir Türkçe ile yazmıştır.” Özne ile yüklem arasına başka ögeler girmişse özneden sonra kullanılır. “Kitap, kültürü nesillerden nesillere aktarmak için çok önemli bir köprü görevi görür.” Bir durum, düşünce veya soruya kabul veya reddetmek için kullanılan “evet, hayır” gibi sözcüklerden sonra kullanılır. “Evet, bu kitabı ben yazdım.”

6 NOKTALI VİRGÜL (;) Cümle içinde virgülle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur. “Bu bölgede genellikle erkek çocuklara Ali, Tuğrul, Cem; kız çocuklara ise Fatma, Aynur, Demet adları verilir.” Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur. “Eşek ölür, kalır semeri; insan ölür kalır eseri.” Virgülle ayrılmış örnekleri farklı örneklerden ayırmak için konur. “Türkiye, Almanya; Ankara, Paris.” Kendilerinden önceki cümleyle ilgi kuran “ancak, yalnız, fakat, lâkin, çünkü, yoksa, bundan dolayı, sonuç olarak, bununla birlikte, öyleyse” vb. bağlaçlarından önce konur. “Dün seni kütüphanede çok bekledim; ama gelmedin.”

7 İKİ NOKTA (:) Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur. “Seminerde şunu anladım: Sanat toplumu geliştirir.” Açıklama cümlesinin sonuna konur. AD Başkanı Obama: “Dünyanın barış ve huzura ihtiyacı var.” Doğrudan yapılan aktarmalarda, aktarılan söz ya da yazıdan önce konur. Öğretmenimiz: “Planlı çalışanlar başarılı olur.” dedi. Babam: “Ödevlerinizi yapmadan uyumayın.” dedi.

8 ÜÇ NOKTA (…) Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur. “Karşımızda yemyeşil bir ova...” Alıntılarda; başta, ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine konur. “.... Demek ki edebiyat bir toplumun vazgeçilmezlerindendir.” Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümünde okuyucunun hayal gücüne bırakıldığını göstermek ya da ifadeye güç katmak için konur. “Evin bahçesinde yeşil çimenler, büyük gövdeli çınar ağaçları, rengârenk çiçekler...” Örneklerin, durumların anlatılanların devamının olduğunu bildirmek için kullanılır. “Bu bölgede her türden ağaç bulunur: kayın, çınar, çam...” Açıklanmak istenmeyen bilgilerin yerine kullanılır. “Savcı ... hakkında soruşturma açmış.”

9 SORU İŞARETİ (?) Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur. “Bu şiiri kim yazdı?” Bilinmeyen yer, tarih, vb. durumlar için kullanılır. “Yunus Emre (? ) dilimizi çok iyi kullanırdı.” Soru cümlesi veya ifadesi olmadığı hâlde soru anlamını taşıyan ifadelerden sonra da soru işareti konur. “Adınız?” “Doğum yeriniz?” Bir bilginin şüphe ile karşılandığı veya kesin olmadığı durumlarda soru işareti parantez (ayraç) içinde kullanılır. “1496 (?) yılında doğan sanatçı birçok eser vermiştir.”

10 ÜNLEM İŞARETİ (!) Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur. “Yeter, susun artık!” “Allah Allah!” Nerede bu çocuk? Hitapların ve seslenmelerin sonuna gelir.” “Ey Türk Gençliği!” Parantez içindeki ünlem (!) işareti söylenilene inanılmadığı, alay edildiği anlamını verir. “Ahmet, sınıfın en akıllı (!) öğrencisidir.”

11 KISA ÇİZGİ (-) Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur. “Kitap okumanın değerini bilmeyen ulusların ileri gitme- si olanaksızdır.” Cümlede ara sözleri ve ana cümleleri ayırmak için kullanılır. “Bu filmi –çok seyirci toplamıştı- geçen yıl izlemiştim.” İki kelime arasında “ve, ile” anlamında ya da gruplama göreviyle kullanılır. “Eser arasındaki siyasal yaşamımızı anlatıyor.” “Türkiye-Azerbaycan ilişkileri gelişiyor.”

12 UZUN ÇİZGİ (__) Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. – Bu araba senin mi? - Evet! – Niçin buraya bıraktın? – Başka yer bulamadım...

13 TIRNAK İŞARETİ (“) Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içinde yazılır. Atatürk öğretmenlere: “Yeni nesil sizin eseriniz olacaktır.” dedi. Özel olarak belirtilmek istenen (vurgulanan) sözler tırnak içine alınır. Ülkemizde “çevre” konusunda duyarlı insan pek az. Tırnak içine alınan kelimelerden sonra kesme işareti kullanılmaz. “Nutuk”u okudunuz mu?

14 KESME İŞARETİ (‘) Özel isimlere getirilen çekim eklerini ayırmak için kullanılır. “21. Yüzyıl Türkiye’si çok gelişti.” Özel isimlere getirilen yapım ekleri kesme işaretiyle ayrılmaz. “İzmirliler bu olaya çok sevinmişti.” Kısaltmalara getirilen ekler kesme işaretiyle ayrılır. “23 Nisan 1920'de TBMM’nin açılışı yapıldı.” Bir harf veya ekten sonra gelen ekleri ayırmada kullanılır. “Alfabemizde u’dan önce t harfi vardır.”

15 PARANTEZ (AYRAÇ) İŞARETİ ( () )
Yazının veya sözün aslında olmayıp, sonradan eklenmiş, açıklayıcı kelimeleri, söz gruplarını, sözün söylendiği anda olup biteni belirtmek için kullanılır. “Bu kitabı (Ömer Seyfettin’in Hikayeleri) herkes okumalı.” Tiyatro eserlerinde konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak için kullanılır. Adam: (Hafif gülümseyerek) Beni duymadın mı? Kadın: (Dikkate almıyormuş gibi davranarak) Ne dediniz? Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için kullanılır. “Cumhuriyet fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür nesiller ister.” (Yakup Kadri Karaosmanoğlu, 1935)

16 DÜZELTME-İNCELTME İŞARETİ (^)
Yazılışları bir, anlamları ve okunuşları ayrı olan kelimeleri ayırt etmek, inceltmek ve okunuşları uzun olan ünlülerin üzerine düzeltme işareti konur. adem (yokluk), âdem (insan) adet (sayı), âdet (gelenek, görenek, alışkanlık) Kar (tabiat olayı) kâr (ticari kazanç) Yabancı dillerden Türkçemize giren birtakım kelime ve eklerde “g, k, l” ünsüzlerinin ince okunduğunu göstermek için bu ünsüzlerden sonra gelen “a ve u” sesleri üzerine düzeltme işareti konur. Hangi harfin üzerine konursa o harfi ve o harften önceki harfi ince okutur. “hikâye, dükkân, kâğıt, kâr, ahlâk, hilâl, üslûp, istiklâl, lâle, felâket, rüzgâr...”

17 “Ki” BAĞLACI ve “–Kİ” EKİNİN YAZIMI
Türkçede üç çeşit “ ki” vardır: Bağlaç olan “ki” Sıfat yapan “ki” Zamir olan (ilgi zamiri) “–ki”dir. Bağlaç olan “ki” daima ayrı yazılır. Sıfat yapan “-ki “ve zamir olan “–ki” eklendiği sözcüğe bitişik yazılır.

18 BAĞLAÇ OLAN “Kİ” Bağlaç olan “ki” daima ayrı yazılır.
Diğer “ki” ekleriyle karıştırmamak için cümleden çıkartınız, cümlenin yapısında ciddi bir bozukluk olmuyorsa o “ki” bağlaç olan “ki” dir. Ayrıca bağlaç olan ki‘ daha vurgulu söylenir. Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini.(Duydum unutmuşsun gözlerimin rengini) Sen ki dünyalara değersin. (Sen dünyalara değersin) Şimdi anlıyorum ki o yaptıklarım hataydı. (şimdi anlıyorum o yaptıklarım hataydı.) Görüldüğü gibi bağlaç olan –ki cümleden çıkartıldığında cümlenin anlamında bir daralma olsa da yapısında ciddi bir bozukluk olmuyor. NOT: Mademki, halbuki, oysaki, çünki, sanki… sözcüklerindeki ‘ki’ler bağlaç olmasına rağmen kalıplaştığı için bitişik yazılır.

19 Zamir Olan “Ki” Zamir olan “–ki” eklendiği sözcüğe bitişik yazılır.
Cümle içerisinde –ki’den sonra -ler çokluk ekini getirebiliyorsanız O –ki zamir olan –ki’dir Ayrıca zamir olan –ki’nin ismin yerini tuttuğunu ve genellikle zamirlerin üzerine geldiğini de unutmayın. Arabam bozuldu, seninki(ler)ni kullanabilir miyim? Onunki(ler) seninki(ler)den daha iyi olmuş. Görüldüğü gibi cümle içerisinde -ki zamirinden sonra –ler ekini getirdiğimizde cümlenin yapısında herhangi bir bozukluk meydana gelmiyor. Öyleyse bu –ki’ler ilgi ZAMİR’idir.

20 Sıfat Olan “Ki” Sıfat yapan –ki her zaman bitişik yazılır.
Sıfat yapan –ki sıfat tamlaması kurar. Pratik olarak önündeki isme “hangi” sorusunu yönelterek bulur ve diğer –ki’lerden ayırt ederiz. Sokaktaki çocuklara sahip çıkmamız gerekiyor.(Hangi çocuklar) Sınıftaki öğrenciler dışarı çıksın. (Hangi öğrenciler) Çantadaki hiç güzel değil. (Hangisi?..

21 “de” Bağlacı ve “de” durum eki
Bağlaç olan “de” “da” tıpkı “ki” bağlacı gibi ayrı bir sözcük olduğu için daima ayrı yazılır. Bulunma durum eki olan “ –de, -da, -te,-ta” eklendiği sözcüğe bitişik yazılır. Pratik olarak birbirinden şu şekilde ayırt ederiz. Bağlaç olan “de”, “da” cümleden çıkartıldığında cümlenin yapısında bozukluk olmaz. Sen de onun gibisin. (Sen onun gibisin) (Bağlaç) Bu konuyu yarın da devam edeceğiz. (Bu konuyu yarın devam edeceğiz) (Bağlaç) Bulunma durum eki cümleden çıkartıldığında cümlenin yapısı bozulur. Kitap sende kalsın. (Kitap sen kalsın) (Bulunma Durum eki) Sende bir şeylerim kaldı.(sen bir şeylerim kaldı)

22 “de-da” “te-ta” Farkı Önemli uyarı:
Bağlaç olan “de”, “da”nın kesinlikle “te”, “ta” biçimi yoktur. Sana kazak ta alacağım. (yanlış) Sana kazak da alacağım. (doğru) Ayrıca bağlaç olan “de”, “da”bir özel isimden sonra gelirse kesme işaretiyle ayrılmaz. Bize Ahmet’de gelecek. (yanlış) Bize Ahmet de gelecek. (doğru)

23 Teşekkürler...