HİZMETE ÖZEL 1/16 Yorum ilkeleri ve kuralları. HİZMETE ÖZEL 2/16 İstisna, Kaideyi Koyan Makamın Açıkça Yetkilendirdiği Bir Başka Makam Tarafından da Konulabilir.

... konulu sunumlar: "HİZMETE ÖZEL 1/16 Yorum ilkeleri ve kuralları. HİZMETE ÖZEL 2/16 İstisna, Kaideyi Koyan Makamın Açıkça Yetkilendirdiği Bir Başka Makam Tarafından da Konulabilir."— Sunum transkripti:

1 HİZMETE ÖZEL 1/16 Yorum ilkeleri ve kuralları

2 HİZMETE ÖZEL 2/16 İstisna, Kaideyi Koyan Makamın Açıkça Yetkilendirdiği Bir Başka Makam Tarafından da Konulabilir Örneğin Anayasamızın 67’nci maddesinin 4’üncü fıkrasında yer alan “bu haklarının kullanılması kanunla düzenlenir” hükmü, kanımızca, Anayasamızın 67’nci maddesinin ilk üç fıkrasında seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakları konusunda konulan kaidelere istisna getirme yetkisini kanun koyucuya vermektedir.

3 HİZMETE ÖZEL 3/16 “Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir” dedikten sonra son fıkrasında “bu madde hükmü yabancı yayınların ülkeye girmesi ve dağıtımının kanunla düzenlenmesine engel değildir”. Dolayısıyla “istisna, kaideyi koyan makam tarafından konulabilir” ilkesine “istisna, kaideyi koyan makamın açıkça yetkilendirdiği bir başka makam tarafından da konulabilir” şeklinde bir ek ilke ekleyebiliriz.

4 HİZMETE ÖZEL 4/16 Bir makamın istisna koyma yetkisi alıp almadığı konusunda tereddüt ortaya çıkarsa bu makamın böyle bir yetki almadığı sonucuna ulaşılmalıdır. Keza bu makamın böyle bir yetki aldığı anlaşılmakla birlikte, bu yetkinin kapsamı konusunda tereddüt ortaya çıkarsa, yine dar yorum yapılarak, tereddütlü konunun bu yetkinin kapsamına girmediği sonucuna ulaşılmalıdır.

5 HİZMETE ÖZEL 5/16 Kaideyi koyan makam istisna koyma yetkisini hangi makama vermiş ise veya istisnanın hangi tür norm ile konulacağını belirtmiş ise sadece ve sadece o makam tarafından ve o norm ile istisna getirebilir. Örneğin anayasa koyucu “kanunla düzenlenir” demiş ise, istisna artık tüzük ile, yönetmelik ile belirlenemez. (Ancak kanun hükmünde kararname ile belirlenebilir).

6 HİZMETE ÖZEL 6/16 II. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması MADDE 13. Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz. AY 28: Süreli veya süresiz yayınlar,...suçların soruşturma veya kovuşturmasına geçilmiş olması hallerinde hâkim kararıyla;...millî güvenliğin, kamu düzeninin, genel ahlâkın korunması ve suçların önlenmesi bakımından... kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin emriyle toplatılabilir. Toplatma kararı veren yetkili merci, bu kararını en geç 24 saat içinde yetkili hâkime bildirir; o bu kararı en geç 48 saat içinde onaylamazsa, toplatma kararı hükümsüzdür.

7 HİZMETE ÖZEL 7/16 Yorum Yoluyla İstisna Üretilemez yargı organı, uygulayacağı genel kurala yorum yoluyla istisna getiremez. Çünkü, istisna getirmek demek genel kuralı değiştirmek demektir. Yargı organının da buna haliyle yetkisi yoktur. AMMA: gai / amaçsal yorum yaparak normun sınırları genişlendirile bilir YA DA yerine göre daraltıla bilir. Lakin bu her zaman mümkün olmamaktadır. Genişletici yorum ise, istisna niteliğindeki hükümlerde değil, kural niteliğindeki hükümlerde yapılabilir.

8 HİZMETE ÖZEL 8/16 ÖRNEĞİN Genel Kural: “(Cumhurbaşkanı), yayımlanmasını kısmen veya tamamen uygun bulmadığı kanunları, bir daha görüşülmek üzere… Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir” (1982 Anayasası, m.89/2, Birinci Cümle). İstisna: “Bütçe kanunları bu hükme tâbi değildir” (1982 Anayasası, m.89/2, İkinci Cümle). Peki ya Af kanunları ve kesin hesap kanunları? Ay 4.madde değiştirilebilirmi?

9 HİZMETE ÖZEL 9/16 “Anayasa Mahkemesinin işin esasına girerek verdiği red kararının Resmî Gazetede yayımlanmasından sonra on yıl geçmedikçe aynı kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı iddiasıyla tekrar başvuruda bulunulamaz”. Acaba bir “kanun” hükmü değil de, bir “kanun hükmünde kararname” hükmü hakkında Anayasa Mahkemesi işin esasına girerek ret kararı vermiş ise, on yıl geçmeden aynı kanun hükmünde kararname hükmü hakkında, Anayasa Mahkemesine tekrar başvurulabilir mi? MADDE 31- Kişiler ve siyasî partiler, kamu tüzelkişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme ve yayım araçlarından yararlanma hakkına sahiptir. Bu yararlanmanın şartları ve usulleri kanunla düzenlenir. (Değişik: 3/10/2001-4709/11 md.) Kanun, millî güvenlik, kamu düzeni, genel ahlâk ve sağlığın korunması sebepleri dışında, halkın bu araçlarla haber almasını, düşünce ve kanaatlere ulaşmasını ve kamuoyunun serbestçe oluşmasını engelleyici kayıtlar koyamaz.

10 HİZMETE ÖZEL 10/16 MADDE 31- Ki ş iler ve siyasî partiler, kamu tüzelki ş ilerinin elindeki basın dı ş ı kitle haberle ş me ve yayım araçlarından yararlanma hakkına sahiptir. Bu yararlanmanın ş artları ve usulleri kanunla düzenlenir. (De ğ i ş ik: 3/10/2001-4709/11 md.) Kanun, millî güvenlik, kamu düzeni, genel ahlâk ve sa ğ lı ğ ın korunması sebepleri dı ş ında, halkın bu araçlarla haber almasını, dü ş ünce ve kanaatlere ula ş masını ve kamuoyunun serbestçe olu ş masını engelleyici kayıtlar koyamaz.

11 HİZMETE ÖZEL 11/16 İstisnanın İstisnası Geniş Yoruma Tâbi Tutulurmu? İstisnaların dar yorumlanması ilkesinin karşıtı olarak şunu belirtelim: İstisna kendi içinde istisna içeriyorsa, bu istisna, yani istisnanın istisnası geniş yoruma tâbi tutulur. LAKİN BU HER ZAMAN BÖYLE OLMAZ. Buna, istisnanın istisnası, amaçsal yorum metodu ile yorumlanır demek daha doğrudur. KHK ve tutuklama örnekleri

12 HİZMETE ÖZEL Bir Şeyi Zikretmek, Diğerini Dışlamaktır Bu ilkeye göre, kanun metninde zikredilmeyen şeylerin, zikredilen şeyler ile aynı hükme bağlandığı iddia edilemez. Yani kanun metninde zikredilmemiş şeylerin sehven unutulduğu, bu şeylerin de zikredilen şeyle aynı hükme tâbi olduğu varsayılamaz. Tersine, böyle bir durumda kanun metninde zikredilmeyen şey veya şeylerin kanun koyucu tarafından aynı hükme bağlanmasının reddedildiği sonucuna ulaşmak gerekir.Bu ilkeye göre, kanun metninde zikredilmeyen şeylerin, zikredilen şeyler ile aynı hükme bağlandığı iddia edilemez. Yani kanun metninde zikredilmemiş şeylerin sehven unutulduğu, bu şeylerin de zikredilen şeyle aynı hükme tâbi olduğu varsayılamaz. Tersine, böyle bir durumda kanun metninde zikredilmeyen şey veya şeylerin kanun koyucu tarafından aynı hükme bağlanmasının reddedildiği sonucuna ulaşmak gerekir. 12/16

13 HİZMETE ÖZEL Memurlar sendika kura bilirmi, grev yaparmı? Madde 51- Çalışanlar ve işverenler … önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma... çıkma haklarına sahiptir.... İşçi niteliği taşımayan kamu görevlilerinin bu alandaki haklarının kapsam, istisna ve sınırları gördükleri hizmetin niteliğine uygun olarak kanunla düzenlenir.Madde 51- Çalışanlar ve işverenler … önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma... çıkma haklarına sahiptir.... İşçi niteliği taşımayan kamu görevlilerinin bu alandaki haklarının kapsam, istisna ve sınırları gördükleri hizmetin niteliğine uygun olarak kanunla düzenlenir. MADDE 53- İşçiler ve işverenler....toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptirler.MADDE 53- İşçiler ve işverenler....toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptirler. MADDE 54- Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında, uyuşmazlık çıkması halinde işçiler grev hakkına sahiptirler. Bu hakkın kullanılmasının ve işverenin lokavta başvurmasının usul ve şartları ile kapsam ve istisnaları kanunla düzenlenir.MADDE 54- Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında, uyuşmazlık çıkması halinde işçiler grev hakkına sahiptirler. Bu hakkın kullanılmasının ve işverenin lokavta başvurmasının usul ve şartları ile kapsam ve istisnaları kanunla düzenlenir. 13/16

14 HİZMETE ÖZEL Bir Şeyi Zikretmek, Diğerini Dışlamaktır Kamu hukuku ilkesidir (yetki bakımından)Kamu hukuku ilkesidir (yetki bakımından) Bir Şeyin Belirtilmesi, Diğer Şeylerin Hariç Tutulduğu Anlamına Gelmez. Yukarıdakı ilke geçerli olmadığı durumlarda bu ilke geçerlidir.Bir Şeyin Belirtilmesi, Diğer Şeylerin Hariç Tutulduğu Anlamına Gelmez. Yukarıdakı ilke geçerli olmadığı durumlarda bu ilke geçerlidir. İşçilerden başkası grev yapa bilirmi?İşçilerden başkası grev yapa bilirmi? Bir şeyin söylenmesi, diğer şeyin ise söylenmemesi durumunda, söylenmeyenin her halükarda reddedildiği sonucu çıkmaz.Bir şeyin söylenmesi, diğer şeyin ise söylenmemesi durumunda, söylenmeyenin her halükarda reddedildiği sonucu çıkmaz. 14/16

15 HİZMETE ÖZEL Numerus clausus – sınırlı sayma ilkesi “gibi”, “benzeri”, “benzer durumlarda” ve “diğer hallerde” gibi ifadelerini kullanılmışsa, demekki örneklendirici sayma yapılmıştır; sınırlı sayı ilkesi uygulanmaz.“gibi”, “benzeri”, “benzer durumlarda” ve “diğer hallerde” gibi ifadelerini kullanılmışsa, demekki örneklendirici sayma yapılmıştır; sınırlı sayı ilkesi uygulanmaz. Kural olarak kullanılan sınırlı sayıdır.Kural olarak kullanılan sınırlı sayıdır. “VE” bazı durumlarda “VE YA” anlamı vere bilmektedir. Örneğin “... Yasaların verdiği yetki ve görevleri planlamak ve yürütmek” gibi. “denetim ve ceza yetkileri” gibi. Bunu metinden anlayacağız.“VE” bazı durumlarda “VE YA” anlamı vere bilmektedir. Örneğin “... Yasaların verdiği yetki ve görevleri planlamak ve yürütmek” gibi. “denetim ve ceza yetkileri” gibi. Bunu metinden anlayacağız. 15/16

16 HİZMETE ÖZEL BURADA DEVLET GÖREVİNİN KAPSAMI NEDİR ? MADDE 56- sağlıklı ve dengeli bir çevre hakkıMADDE 56- sağlıklı ve dengeli bir çevre hakkı Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir.Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir.Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir. Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir.Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir. 16/16

17 HİZMETE ÖZEL Yetkilerin yorumlanması Kamusal yetkiler dar yorumlanırKamusal yetkiler dar yorumlanır Hürriyet geniş yorumlanırHürriyet geniş yorumlanır Özel hukuktaki mamelek hak ve yükümlülükleri dar yorumlanır. Yani asıl olan, bir insanın aksi kanıtlanmadıkça, hak ve yükümlülüğe sahip olmaması. Sonradan kazanılan şahsiyet hakları da (aile hukukundan ireli gelenler gibi).Özel hukuktaki mamelek hak ve yükümlülükleri dar yorumlanır. Yani asıl olan, bir insanın aksi kanıtlanmadıkça, hak ve yükümlülüğe sahip olmaması. Sonradan kazanılan şahsiyet hakları da (aile hukukundan ireli gelenler gibi). Anayasa Mahkemesi, 21 Ekim 1993 tarih ve K.1993/40-1 sayılı kararıyla kendisinin “yürütmeyi durdurma” kararı verme yetkisine sahip olduğuna karar vermiş ve o tarihten bu yana da sayısız kanun ve kanun hükmünde kararnamenin yürütmeyi durdurma kararı vermiştir..Ola bilirmi?Anayasa Mahkemesi, 21 Ekim 1993 tarih ve K.1993/40-1 sayılı kararıyla kendisinin “yürütmeyi durdurma” kararı verme yetkisine sahip olduğuna karar vermiş ve o tarihten bu yana da sayısız kanun ve kanun hükmünde kararnamenin yürütmeyi durdurma kararı vermiştir..Ola bilirmi? 17/16

18 HİZMETE ÖZEL İki özel hukuk süjesi arasında yasa ile düzenlenmiş olan yükümlülükler, dar yorumlanır. Çünki asıl olan hürriyetdir.İki özel hukuk süjesi arasında yasa ile düzenlenmiş olan yükümlülükler, dar yorumlanır. Çünki asıl olan hürriyetdir. Örneğin yasa, komşunun arazisinden gelen toz ve dumana katlanma yükümlülüğünü öngörmüşse, yasada belirtilmediği müddetçe bu o araziden akan atık suların da içerdiyi anlamını veremezÖrneğin yasa, komşunun arazisinden gelen toz ve dumana katlanma yükümlülüğünü öngörmüşse, yasada belirtilmediği müddetçe bu o araziden akan atık suların da içerdiyi anlamını veremez Hürriyet asıl olduğuna göre, bir hak hiyerarşideki hangi düzenleme ile sınırlandırılabilir?Hürriyet asıl olduğuna göre, bir hak hiyerarşideki hangi düzenleme ile sınırlandırılabilir? KAMU HUKUKUNDA yetki bölgüsü ile düzenleme yapılmışsa, sayılmış Yetkiler Dar, geriye kalan yetkiler geniş yoruma tâbi tutulur (federal devlette)KAMU HUKUKUNDA yetki bölgüsü ile düzenleme yapılmışsa, sayılmış Yetkiler Dar, geriye kalan yetkiler geniş yoruma tâbi tutulur (federal devlette) 18/16

19 HİZMETE ÖZEL Yetki ile bağlı yorum kuralları Devredilmiş ya da türemiş yetki, asıl yetkiden fazla olamaz.Devredilmiş ya da türemiş yetki, asıl yetkiden fazla olamaz. Yetki ve usulde parallelik ilkesi – karar kim tarafından nasıl alındıysa, aksine bir sonuç ta aynı makam ve aynı usulle alınması gerekir.Yetki ve usulde parallelik ilkesi – karar kim tarafından nasıl alındıysa, aksine bir sonuç ta aynı makam ve aynı usulle alınması gerekir. Örnek: “Genelkurmay Başkanı, Bakanlar Kurulunun teklifi üzerine Cumhurbaşkanınca atanır”. Ama aynı maddede veya Anayasasının diğer bir maddesinde Genelkurmay Başkanının görevden alınma usûlünü düzenleyen bir hüküm yoktur. Peki görevden nasıl alınır?Örnek: “Genelkurmay Başkanı, Bakanlar Kurulunun teklifi üzerine Cumhurbaşkanınca atanır”. Ama aynı maddede veya Anayasasının diğer bir maddesinde Genelkurmay Başkanının görevden alınma usûlünü düzenleyen bir hüküm yoktur. Peki görevden nasıl alınır? 19/16

20 HİZMETE ÖZEL Çoğu yapmaya yetkili olan azı yapmaya da yetkilidir. Çok, azı da ihtiva eder.Çoğu yapmaya yetkili olan azı yapmaya da yetkilidir. Çok, azı da ihtiva eder. A kanununu B kanunu ilga ederse, B kanunun da ilga edilmesi A kanununu geri getirmez. Örneğin B kanunu Anayasa aykırı olduğu gerekçesi ile ilga edilmesi durumunda, A kanununu kendliinden yürürlüğe konmaz.A kanununu B kanunu ilga ederse, B kanunun da ilga edilmesi A kanununu geri getirmez. Örneğin B kanunu Anayasa aykırı olduğu gerekçesi ile ilga edilmesi durumunda, A kanununu kendliinden yürürlüğe konmaz. Düzenleyici işlemler, bireysel işlemlerden daha üstündür. Lakin iptal edilmemiş bireysel işlem öncelikli uygulanır.Düzenleyici işlemler, bireysel işlemlerden daha üstündür. Lakin iptal edilmemiş bireysel işlem öncelikli uygulanır. Üst makanın bireysel işlemi, alt makamın düzenleyici işleminden üstündür.Üst makanın bireysel işlemi, alt makamın düzenleyici işleminden üstündür. 20/16