SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

... konulu sunumlar: "SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ"— Sunum transkripti:

1 SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ
YRD. DOÇ. DR. HALİL AKMAN

2 Bilgi Sahibi Olmak İçin … Herhangi bir konuda bilgi sahibi olmak için neler yaparız?

3 Bilimsel araştırma sonuçlarına başvurabiliriz.
Bu bilgiler her zaman güvenilir midir? Hayır! O zaman ne yaparız? Bilimsel araştırma sonuçlarına başvurabiliriz.

4 Bilim Tarafsız Doğru Güvenilir
Bilim, belli bir konudaki kavramlar bütünüdür. Bilim, diğer bilgi edinme yollarıyla karşılaştırıldığında; Tarafsız Doğru Güvenilir bilgi sağlar.

5 Bilim… “Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi, ilim.” “Nesnel dünyaya ve bu dünyada yer alan olgulara ilişkin tarafsız gözlem ve sistematik deneye dayalı zihinsel etkinliklerin ortak adı.” (Kaptan, 1977, s. 3)

6 Bilimsel Düşünce “Bilim temeline dayanan, özgür, eleştirici, araştırıcı ve bağımsız düşünce” (Türkçe Sözlük) “yaratıcı, sistemli ve problem çözmeye yönelik amaçlı düşünce” (Kaptan, 1977, s. 2)

7 Sorun Çözmenin Dayanakları
Gelenekler (önceki uygulamalar, emsal gösterme, vd.) Hukuk Otorite Bireysel deneyimler Bilim (Tümevarım, Tümdengelim, Bilimsel yöntemler)

8 Sorun çözümü olarak bilim
insanlar var olduklarından beri çeşitli sorunlarla karşılaşmışlardır. Uçan kuşları avlamanın en iyi yolu nedir? Yetiştirdiğimiz hayvanlardan en iyi verimi nasıl alabiliriz? Bir insanın potansiyelini bir işi başarması için daha etkili nasıl kullanabiliriz? Tüm bu soruların çözümü için bilgiye gereksinim vardır. Peki, bu bilgileri nasıl ve hangi yollarla elde edebiliriz? insanoğlu karşılaştığı sorunların çözümü için tarihsel süreç içinde çok farklı bilgi edinme yolları kullanmıştır.

9 «Kişisel deneyimler» kişilerin karşılaştığı sorunların çözümünde çözüm yolu olabilir. Ancak, yaşanan bu deneyimler kişinin kendisiyle sınırlıdır. Ayrıca, bu bilgiler düzenli ve sistematik olarak toplanmamıştır. insanın geçmiş deneyimleriyle ilgili anımsadıklarıyla sınırlıdır. Deneyimin başka bir sınırlılığı da, birinin her konuda deneyime sahip olma olasılığının olmamasıdır. Kişisel deneyimler kişinin yaşantılarıyla sınırlıdır.

10 Kişi, kendi deneyimleriyle sahip olmadığı ancak başkalarının bir «otorite» olarak sahip olduğu bilgiyi kaynak olarak kullanmaktadır. Sorunların çözümü için bir bilgi kaynağı olarak otorite de, kişisel deneyimlerde olduğu gibi bazı sınırlılıklara sahiptir. Otoritenin bilgisini sorgulamadan sorunların çözümünde kullanmaya çalışmak çoğu zaman bizi yanıltır çünkü otoritenin kendi bilgisine nasıl ulaştığını bilmiyoruz. Belirli konularda otorite olarak kabul ettiğimiz uzmanların farklı görüşlere sahip olması da bir bilgi kaynağı olarak otoritenin gücünü zayıflatmaktadır.

11 Otoriteyle yakından ilişkili başka bir bilgi kaynağı da «gelenek ve görenekler»dir. insanlar bazen sorgulamadan, bir sorunu geçmişte nasıl yapıldığına bakarak çözmeye çalışırlar. Örneğin, bir yönetici, kurumunda iletişimle ilgili bir sorunla karşılaştığında, hizmet öncesi eğitiminde aldığı bilgiler yerine daha önce çalıştığı kurumda bu sorunun giderilmesi için ne yapıldığını örnek olarak alabilir

12 Sorunların çözümünde tarihsel süreçte kullanılan «tümdengelime dayalı akıl yürütme» de başka bir bilgi kaynağıdır. Eski Yunan filozoflarının katkısı olarak ortaya çıkan bu kaynak, kişisel deneyim ve otoriteye göre sorunların çözümüne daha sistematik bir yaklaşım getirmiştir. Aristo ve izleyicileri tarafından geliştirildiği için Aristo mantığı olarak da adlandırılan bu yaklaşım, genel bir önermeden özel bir önermeye ve bu iki önerme arasındaki ilişkiye dayalı olarak yapılan çıkarımdan hareketle bir sonuca giden sistematik bir akıl yürütme, düşünme sürecidir. Tümdengelimsel akıl yürütme sürecinin üç temel basamağı ve vardır. Bunlar (1) genel önerme, (2) özel önerme ve (3) sonuç (çıkarım) olarak belirtilebilir

13 Tümdengelime dayalı akıl yürütmede, sonucun doğru olabilmesi için başlangıçtaki genel önermenin doğru olması gerekir.

14 Tümevarım

15 Tümdengelim - Tümevarım
Genel önermelerden (doğrulardan) hareket ederek özel durumlar için akıl yürüterek sonuç çıkarma (Aristo) Tek tek yapılan gözlem ve deneylerin sistemli bir biçimde incelenmesiyle elde edilen genellemeler (Bacon)

16 Tümdengelim - Tümevarım
Kuramlar Ampirik genellemeler Denenceler TÜMEVARIM TÜMDENGELİM Gözlemler Kaynak: Babbie, 2007, s. 23

17 Bilimsel Yöntem

18

19

20 Bilimsel Yöntem Açık seçik, denetlenebilir, yansız, eleştirici, düzeltici, deneyici, seçici, akla uygun, duyarlığı yüksek, olgusal düzeyde, bilinen en güvenli sorun çözme yöntemi Bilim üretme yolu Bilimsel yöntem tümdengelim ve tümevarımın bir sentezidir.

21 Bilimsel Yöntem “Bilimsel topluluğun bilgi üretmek ve değerlendirmek için kullandığı fikirler, kurallar, teknik ve yaklaşımlar” Kaynak: Neuman, 2006, s. 17

22 Bilimsel Yöntemin Dayandığı Temel Varsayımlar
Olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi olması Olayların incelenmesi Tümevarım/tümdengelim ile geçerli/güvenilir bilgi toplanabilmesi Olayların metafiziğe dayanmadan açıklanabilmesi

23 Bilimsel Yöntemin Aşamaları
1- Güçlüğün sezilmesi 2- Sorunun tanımlanması 3- Çözümün tahmin edilmesi 4- Gözlenebilir sınayıcıların belirlenmesi 5- Deneme ve değerlendirmelerin yapılması 6- Raporlaştırma Kaynak: Karasar, 1995, s. 14

24 Bilim Nedir? • Her türlü düzenden yoksun duyu verileri (algılar) ile mantıksal olarak düzenli düşünme arasında uygunluk sağlama çabasıdır (Einstein) • Gözlem ve gözleme dayalı akıl yürütme yoluyla önce dünyaya ilişkin olguları, sonra bu olguları birbirine bağlayan yasaları bulma çabasıdır (Russell)

25 Bilim nedir? Bilim, gözlenebilir ve objektif bir konusu olan bilgiler sistematiğidir. Bilim; Anlama ve açıklama Tahmin Kontrol aşamaları ile amaçlarına ulaşır. Bilimsel bilgi: Belli bir alandaki olgu ve olayların akla dayalı olarak, aralarındaki ilişkilerin araştırılıp bulunması sonucu elde edilen bilgidir. 

26 bilim Belirsizliği gidermeye yöneliktir. Sistematiktir
Değişime açıktır. Her olayın bir nedeni vardır Bilimin öznesi insandır Hiçbir şey aşikâr değildir Gerçekler statik değildir

27 Bilimin özellikleri Şüphecilik
Deneysellik (benzer koşullarda, benzer şartlarda aynı sonuçlara ulaşabilmeli) Objektiflik (yansız, tarafsız) Genellik (bilimsel çalışmanın sonuçları, benzer durumlarda genellenebilmelidir)

28 Bilimin özellikleri Bilim bir bilgi toplama yolu değil, bir analiz yöntemidir. Bilim tümü ya doğrudan ya da dolaylı olarak gözlenebilir olguları dile getirir. Bilim mantıksaldır. Bilim nesneldir. Bilim eleştiricidir. Bilim genelleyicidir. Bilim evrenseldir. Bilim kayıtlıdır. Bilim önceki birikimlere dayanır.

29 Bilimin Temeli Tecrübe Deney Araştırma
Bilim var olan ama henüz bilmediğimiz bir düzeni araştırır.

30 Bilimin Kaynakları Doğa üstücülük (olayların kaynağını başka şeylerde arama) Bireysel yaşantılar (yaşantıların toplanması, kaydedilmesi, sistemli hale getirilmesi ve bunlarla ilgili genel ilkelerin keşfedilmesi) Nicelik (ölçme) Evrende meydana gelen her şey nicel ve ölçülebilir (Thorndike) İlişkilerin keşfi (neden-sonuç ilişkisi) Gerçeğe yaklaşıklık (“mutlak” doğrular, “değişmez” gerçekler)

31 Bilimsel Topluluğun Normları
Bilimcilerin araştırmalarını nasıl yürüteceklerini düzenleyen bir dizi resmi olmayan kural, ilke ve değer Evrenselcilik Örgütlü şüphecilik Tarafsızlık Paylaşımcılık Dürüstlük Kaynak: Neuman, 2006, s. 16

32 Nicel Araştırma Sürecinin Aşamaları
1 Konu seç 7 Başkalarını bilgilendir 2 Soruya odaklan Kuram 6 Verileri yorumla 3 Araştırmayı tasarla 5 Verileri analiz et 4 Veri topla Kaynak: Neuman, 2006, s. 15

33 Nitel Araştırma Sürecinin Aşamaları
1 Toplumsal benliği kabul et 7 Başkalarını bilgilendir 2 Bakış açısı benimse Kuram 6 Verileri yorumla 3 Araştırmayı tasarla 5 Verileri analiz et 4 Veri topla Somali de açlık Kaynak: Neuman, 2006, s. 15

34

35

36 Bilim DallarI Bilim dalları TÜBİTAK tarafından Frascati Kılavuzu’na (2002) dayanılarak şu şekilde sınışandırılmaktadır. Doğa Bilimleri Mühendislik ve Teknoloji Tıbbi Bilimler Tarımsal Bilimler Sosyal Bilimler Beşeri Bilimler Matematik ve Bilgisayar Bilimleri . Fiziki Bilimler . Kimya . Dünya ve İlişkili Çevre . Biyoloji . Genetik . İnşaat Mühendisliği . Elektrik . Elektronik . Diğer Mühendislik .Temel Tıp . Klinik Tıp . Sağlık . Tarım .Ormancılık . Balıkçılık ve İlişkili Bilimler .Veterinerlik .Psikoloji .Ekonomi . Eğitim . Diğer Sosyal Bilimler . Tarih . Diğer Beşeri

37 Bilimselliğin Ölçütlerİ
Gözlenebilirlik Ölçülebilirlik İletilebilirlik Tekrarlanabilirlik Sağdanabilirlik

38 Gözlenebilirlik: Bilimsel bilgi görgül (emprical) olandır. Görgül, gözleme dayalı olandır. Bilimsel bilginin görgül olması, gözlemler yoluyla bilginin doğruluğunun ya da yanlışlığının kanıtlanabilir olması demektir.

39 Ölçülebilirlik: Ölçme; herhangi bir değişkenin niteliğini,niceliğini ya da derecesini saptama ve sayısal olarak belirtme işidir. Ölçme, gözlemleri, bu gözlemlerdeki farklılıkları yansıtacak şekilde sayılarla temsil etme, sayılara dönüştürme işlemidir.

40 İletilebilirlik Aktarılmak istenenin tam olarak anlaşılmasını, ifade edilmek istenenden başkasının anlaşılmamasını içerir. İfadelerin iletilebilir olmasını sağlamanın yolu ise, işevuruk tanımlar kullanmaktır. İşevuruk tanım, soyut ve öznel olan kavramların anlaşılabilmesi için somut ifadeler kullanılmasıdır.

41 Tekrarlanabilirlik Yapılan gözlemler ve alınan ölçümler, benzeri bir eğitimden geçmiş, aynı araç-gereç ve teknik imkanları kullanan diğer kişilerce de tekrar edilebilmelidir. Bilimsel çalışmalar, başkaları tarafından da tekrarlanabildiğinde, kişiye bağımlı ve öznel olma durumundan uzaklaşır, nesneye bağımlı hale gelir. Bu durum da güvenirliğin yüksek olması demektir.

42 Sağdanabilirlik/ SInanabilirlik/ Test Edilebilirlik:
Hipotezlerin ya da olaylar arasında var olduğu düşünülen ilişkilerin doğruluğu araştırılabilmeli, sınanabilir nitelikte olmalıdır. Diğer bir deyişle sonuçların, öne sürülen hipotezi ve iddia edilen ilişkileri destekleyip desteklemediği gösterilebilmelidir. Bunun için de uygun analiz teknikleri kullanılmalıdır.

43 Önemli!!! Gözlenebilirlik ve ölçülebilirlik temel nitelikte ölçütler olarak gözükmektedir. Çalışmaların iletilebilmesi, tekrarlanabilmesi ve sağdanabilmesi/sınanabilmesi için, bunların gözlenebilir ve ölçülebilir olması gerekmektedir. Tekrarlanabilirlik ve sağdanabilirlik/sınanabilirlik ise, iletilebilir olmaya bağlıdır.

44 Bilimin AmaçlarI/ İşlevlerİ
anlama/betimleme açıklama yordama kontrol

45 Anlama/Betimleme: Bilim, var olan şeylerin tek tek ya da ilişkiler halinde tanınması, ayrıntılı özelliklerinin öğrenilmesi ile başlar. Anlama/betimleme işlevi, işte bu amaca dönük “nedir?” sorusunu cevaplandırmayla ilgilidir ve var olan durumu olduğu gibi ortaya koyar. Betimsel araştırmalar, bilimin anlama/betimleme işlevine hizmet eder. Açıklama: Mevcut durumun olduğu gibi tanınmasından sonra, o durumların açıklanması muhtemel nedenlerinin ve ilişkilerin belirlenmeye çalışılması söz konusudur. Bağıntısal araştırmalar bilimin açıklama işlevine hizmet eder.

46 Yordama: Gözlenen durumlardan yararlanarak gözlenmeyen durumlar hakkında tahmin yürütmektir. Olayları açıklayabilen genellemeler yararlıdır; ancak olayların oluşunu daha önceden kestirebilmek bilim ve insanlık için çok daha önemlidir. Nedensel karşılaştırmalı araştırmalar bilimin yordama işlevine hizmet eder. Kontrol: Bilimin kontrol amacı/işlevi, üretilen bilgilerin fiilen uygulamalara aktarılması, doğa ve toplum olaylarının denetim altına alınmasını amaçlar. Bilim, olayları yordamakla yetinmeyip kontrol altına almayı amaçlar. Deneysel araştırmalar bilimin kontrol işlevine hizmet eder.

47 Araştırma Olayların incelenmesi, bilgilerin toplanması, düzenlenmesi, analiz ve senteze tabi tutulması, yorumlanması, değerlendirilmesi ve anlamlı bilgiler bütünü haline getirilmesi “Problemlere güvenilir çözüm yolları bulma süreci” Güvenilir çözüm yolları bulunması “doğru” kararlar alınabilmesine, “doğru” kararların alınabilmesi “doğru” bilgilerin kullanılmasına bağlı Araştırmaya ilgi ile bilim ve teknolojide geri kalmışlık arasındaki ilişki

48 Bilimsel Araştırmanın Amaç ve Çeşitleri
soru sorma, inceleme, değerlendirme, yorumlama ve karar verme çabasının oluşturduğu bir öğrenme ve bilgi edinme sürecidir. İlk aşama meraktan kaynaklanan SORU SORMA sürecidir.

49 Bilimsel Araştırmanın Amaçları
Bir sorunu çözmek Yeni bir ürün ortaya koymak Yeni bir yöntem geliştirmek Faydalılık

50 bilimsel araştırmanın diğer amaçları
Bir soruşturmadır…Bağlantıları, önermeleri arar. İnsan araştırmacıdır, doğası gereği Hayatını, koşullarını, geleceğini betimlemeye anlamaya çalışır; sorunlarına çözüm arar. Gelişmek için İstenmeyen şeyleri tespit etmek, engellemek için Gelişme planları oluşturmak için Eğitimi sürdürmek için. İtibar için Ürün geliştirmek için Bilgi özgür bir gezgin değildir bazı insanların elindedir.

51 bilimsel olmayan argüman biçimleri
Güce başvurarak sonucu-kararı kabul ettirme Kamu huzurunu bozmamak için bu yapılmalıdır… Acıma duygusuna hitap etme Eğer K olursa sefil oluruz Yanlış genelleme yapma bunların %60’ı hep böyledir… Hayali Düşmana Başvurma Güçlü ve geçerli argüman yerine zayıf ve inanılmaz bir argüman…cahilce bilgiçlik… Osmanlı Devleti zaten bundan çöktü… Popüler Duygu ve Düşüncelere Başvurma Herkes beni seviyor, bütün dünya çekirdek aileler şeklinde yaşıyor…

52 bilimsel olmayan argüman biçimleri
Geneli Özele, Özeli Genele Uygulama Kazara ve rutini aynı kabul etmek… Falan meslek grubu parayı sever. Ahmet de sever o meslektendir ya… Hatalı Benzeştirme Bir iki benzerlik yüzünden genel bir benzerlik çıkarma Yanlı Soru Rusya gibi özgürlük düşmanı bir ülke…. Alakasız Sonuçla Yanıtlama Cinayet suçtur… Bu tartışma… İki Anlamlı Dil Kullanma Kelimenin çift anlamlı kullanımı ile ne olduğu belirsiz bir sonuç ilişkisi kurma…

53 Bilimsel Araştırmanın Özellikleri
Tarafsız ve sistemli bir süreçtir. Bir düşünceyi ya da görüşü kabul ettirmeyi değil, tanımayı ve tanımlamayı hedefler. Bir uzmanlık işidir. Araştırma yöntem ve tekniklerinde yetişmişliği gerektirir. Olası tüm eleştiriler karşısında tutunabilecek nitelikte olmalıdır. Başkalarınca da tekrarlanabilir nitelikte olmalıdır. Önemli tüm süreç ve sonuçları ile rapor edilmelidir.

54 Bilimsel Araştırmaların Çeşitleri
Kütüphane Araştırmaları: Mevcut kaynaklardan faydalanılarak yapılan değerlendirme nitelikli araştırmalardır. Laboratuar Araştırmaları: Laboratuar ortamlarında gerçekleştirilebilecek deneye dayalı teknik araştırmalardır. Fen ve teknik bilimlerde kullanılan bir araştırma yöntemidir. Gözleme Dayalı Araştırmalar: Bazen laboratuar verilerini tamamlamak, bazen de başlı başına veri toplamak amaçlı yapılan gözleme dayalı araştırma türüdür. Çevre, tarım, gökbilimi, madencilik vb. alanların kullandığı araştırma yöntemlerindendir.

55 Bilimsel Araştırmaların Çeşitleri
Anket Araştırmaları: Belirli konularda kişilerin görüşlerini almak amacıyla uygulanan araştırma yöntemidir. Anket araştırmaları alan araştırmaları olarak da adlandırılır. Analitik Araştırmalar: Eldeki verileri kullanarak mevcut durumun veya durumun ileride alacağı boyutun tahmin edildiği araştırma türleridir. Araştırma - Geliştirme Araştırmaları: Ürün ve yöntem geliştirmeye yönelik araştırmalardır.

56 Bilimlerin Sınıflandırılması-Sosyal Bilimler
Bilimlerin sınıflandırılması konusunda ampirist-faydacı felsefenin hakim olduğu Anglo-Sakson ülkeleri ile rasyonalist-idealist felsefenin benimsendiği Kara (veya Kıta) Avrupası arasında görüş ayrılığı vardır (Özlem 2003). Anglo-Sakson ülkelerinde genellikle bilim kelimesinden anlaşılan pozitif bilimlerdir. Pozitif bilimler kendi içinde doğa bilimleri ve sosyal bilimler diye iki gruba ayrılır. Pozitif bilimlerin konusunu 18. yüzyılın ikinci yarısına kadar sadece doğa bilimleri oluşturduğundan, pozitif bilimler sık sık doğa bilimleri olarak da anılır. Fizik, kimya, biyoloji, astronomi gibi alt dallardan oluşan doğa bilimlerin konusu doğal olgular, yani doğal gerçekliktir. İnsan düşüncesinden bağımsız olarak var olan herşey doğal gerçeklik olarak adlandırılır. Doğal bilimler doğada olup biten olaylar arasındaki sebep-sonuç ilişkisini (determinizm) deney ve gözlem yoluyla açıklamaya çalışır.

57 Bilimlerin Sınıflandırılması-Sosyal Bilimler
Sosyal bilimler ise toplum içinde yaşayan insanların davranışlarını inceleyerek açıklamaya yöneliktir. Sosyoloji, psikoloji, sosyal antropoloji, tarih, ekonomi, siyaset gibi alt dalları vardır. Hem doğa, hem de sosyal bilimlerin ana amacı konularını açıklamak olduğundan bu iki grup arasında önemli farklılıklar yoktur.