DERİ İLE İLGİLİ OLUŞUMLAR

... konulu sunumlar: "DERİ İLE İLGİLİ OLUŞUMLAR"— Sunum transkripti:

1 DERİ İLE İLGİLİ OLUŞUMLAR

2 DERİ İLE İLGİLİ OLUŞUMLAR
Derinin Yapısı Renk Pullar Kromotoforlar Plakoit Pullar Balıklarda Rengin Önemi ve Renk Uyumu Kosmoit Pullar Deri Uzantıları Ganoit Pullar Biyolüminesans Elasmoit Pullar Zehir Aygıtı Pullardan Türevlenmiş Oluşumlar

3 GİRİŞ Balıkların vücudu sert ve canlı bir deri ile kaplıdır. Sert olduğundan çeşitli amaçlar için incelenmek istendiğinde kolaylıkla soyulabilmektedir. Bazı pulsuz balıkların oldukça kalın ve sert olan derisi yüzülebilmekte ve dericilikte kullanılabilmektedir (Plakoit pullara sahip olan köpek balıklarının derisi de oldukça serttir, zımpara yapımında kullanılabilmektedir).

4 Perca fluviatilis

5 GİRİŞ Balıkların dış ortamla temas eden derilerinin üst yüzü canlı hücrelerle kaplıdır. Oysa, suyun dışında yaşayan tüm canlılarda derinin üzerinde birkaç tabakadan oluşan ölü hücreler bulunur. Bunun da nedeni, hücrelerin sadece sıvı ortamda canlı kalabilmeleridir.

6 DERİNİN GÖREVLERİ Vücudu dış etkilerden korumak.
Solunum, Osmoregülasyon, Boşaltım. Deride bulunan pigment hücreleri, balıkların rengini oluşturur ve yaşadıkları ortama uyumlarını sağlar. Deride bulunan mukus bezleri, mukus salgılayarak balıkların karakteristik olan kokularını ve kayganlıklarını verir. Deride bulunan reseptörler, çevreden aldıkları uyarıları algılar, değerlendirmek üzere MSS ne gönderir. Deride oluşmuş zehir bezleri ve lüminesan organlar: savunma, saldırma, besin sağlama, eşlerin birbirini bulmasında rol oynar.

7 DERİNİN YAPISI I. Dışta Epidermis (Üst Deri): Ektodermal kökenlidir. II. İçte Dermis(Alt Deri): Mezodermal kökenlidir. III. Hipodermis (Deri Altı Dokusu): Mezodermal kökenlidir. Yüksek yapılı Omurgalılardan farklı olarak dermisten güçlükle ayırt edilebilen ince bir tabaka halindedir.

8

9 Derinin Yapısı=Epidermis
Epidermis tipik olarak çok incedir. Osteichthyes’in çoğunda hücre tabakasından m.gelir ve ort. kalınlığı 250 µ civarındadır, Elasmobranchii’de ender olarak 4-6 tabaka daha fazladır. Stratum korneum (Keratin tabaka): Genellikle bulunmaz, epidermisin yüzeyindeki hücreler canlıdır. Stratum germinativum: Çok yüzlü ve yüzeye doğru gittikçe yassılaşan hücrelerden m.gelir. En yüzeydekiler zamanla ölür ve dökülürler. Stratum bazale: Genellikle silindirik, konik yada topuz biçiminde h.lerden m.gelir. Bu tabakada devamlı olarak h. çoğalması olur.

10 Epidermisin Yapısı

11 Derinin Yapısı=Epidermis
Balıklarda genellikle keratin tabaka (Stratum korneum) bulunmasa da kimi pulsuz balıklarda örneğin Synanceja verrucosa (Synanceidae) ile Pterois volitans (Scorpaenidae)’ta epidermisi tamamen örten ve tıpkı yılanlardaki gibi zaman zaman atılan keratin tabaka mevcuttur.

12 Synanceja verrucosa (Synanceidae) Pterois volitans (Scorpaenidae)

13

14 Derinin Yapısı=Epidermis
Salmoniformes, Cypriniformes, Perciformes, Gonorynchiformes takımlarının bazı üyelerinde özellikle üreme mevsiminde deride türlere göre değişen vücudun çeşitli kısımlarında üreme tüberkülleri=inci oluşumları bulunur. Bu yapılar epidermal hücrelerden m.gelir, keratinleşmiş ve keratinleşmemiş olmak üzere iki tiptir. Petromyzontes takımı üyelerinde derinin üzeri epidermis tarafından salgılanan kütikula ile örtülüdür.

15 Derinin Yapısı=Epidermis
Epidermiste çok sayıda bir hücreli mukus bezi bulunur. Mukoz salgı çok miktarda glikoprotein içerir, böylece çok miktarda su absorbe edilir. Genellikle pulsuz ve küçük balıklar, büyük pullulara oranla daha fazla mukus m.getirir.

16

17 Mukus salgısının görevleri
Balıkların karakteristik kayganlığını ve kokusunu verir. Vücut yüzeyini pürüzsüz hale getirmesi nedeniyle yüzme sırasında ortam suyu ile vücut yüzeyi arasında sürtünmeyi azaltır. Suyun osmozla deriden girişini zorlaştırır (osmoregülasyon). Mukusun atılmasıyla, balığın üzerinde biriken zararlı m.organizmalar ve tahriş edici maddeler de uzaklaştırılmış olur. Gurami ve Afrika akciğerli balıklarda (Protopteridae) yuva yapma materyali olarak kullanılır. Papağan balığı (Scaridae), geceleri dinlendiği zaman etrafında mukoz bir koruyucu perde m.getirir.

18

19

20

21 Derinin Yapısı=Dermis
Epidermis ile dermis arasında kalan bazal membran yalnızca elektron mikroskobu ile görülebilir. Dermis genellikle 3 tabakalıdır. Dıştan içe doğru sıralarsak; Membrana terminans Stratum laksum Stratum kompaktum Ergin balıklarda genellikle dermis, epidermisten çok daha kalın olmakla birlikte, epidermisin ve dermis tabakalarının kalınlığı, türlere ve hatta aynı türde vücudun kısımlarına göre değişir.

22

23 PULLAR Balıklarda en göze çarpan özelliklerden birisi kuşkusuz vücudu kaplayan pullardır. Bununla birlikte bazı balıklar pulsuzdur. Cyclostomata ve Holocephali’de pul bulunmaz. Conger conger’de (Mığrı balığı), pul bulunmaz. Polyodon’da (Kürek balığı) vücudun belirli kısımlarında pul mevcuttur.

24 Holocephali

25 Conger conger

26 PULLAR Balıkların çoğunda bulunan pulların, yılan ve kertenkele gibi bazı kara hayvanları dışında diğer canlılarda bulunmaması nedeniyle ayırıcı bir özellik olarak önem taşımaktadır. Pulların şekilleri ile vücudun çeşitli bölgelerindeki sayıları, sistematikte balık türlerinin teşhis edilmesinde kullanıldığı gibi, pulların üzerinde oluşan halkalardan yaşları belirlenebilmektedir.

27

28 Kemikli balık pulunda yaz ve kış halkaları

29 PULLAR Pullar, ilk olarak balığın gövdesiyle kuyruğunun birleştiği yerde oluşmaya başlayarak, yanal çizgi boyunca gelişir. Pulların oluştuğu en son bölgeler ise ense ve göğüslerdir. Pulların anterior uçları derinin içine gömülü olup, çatı kiremitlerinin dizilişi şeklinde serbest kenarları kuyruk tarafına gelecek şekilde sıralanırlar. Bazı balıklarda; yılan balıklarında olduğu gibi, üst üste olmayıp mozaik görünümündedir.

30 Kemikli balıklarda vücut örtüsü

31 PULLAR Pulların bu diziliş şekli Suda kolaylıkla kaymalarını sağlar.
Vücudu dış etkilere karşı korur. Fazla suyun vücuda girmesinin engeller. Günümüzde Yaşayan Balıklarda Görülen Pul Çeşitleri Plakoit Pullar Kosmoit Pullar Ganoit Pullar Elasmoit Pullar

32 Kemikli balıklarda pullar A) Ctenoid B) Cycloid
C) ve D) Ganoid pulların yüzeyden görünüşü ve enine kesiti

33 PLAKOİT PULLAR Günümüzde yaşayan balıklardan yalnız Elasmobranchii’de bulunur. Tipik bir plakoit pulda, dermis içine gömülmüş yassı levha biçiminde bir kaide kısmı vardır. Kaide kısmıyla taç kısmının birleştiği yere boyun denir. Taç kısmının tepesi, genellikle sivri olup kuyruğa doğru yönelmiştir.

34 BURADA KALDIK.

35

36

37 PLAKOİT PULLAR Pullar, dentin ve vitrodentin denilen iki tabakadan yapılmıştır. Pulların her birinde geriye doğru yönelen diken şeklinde uzantı, epidermisin altında yer alan mezoderm hücreleri tarafından oluşturulan dentin maddesinden meydana gelir. Bu nedenle Memelilerin dişleriyle homolog (kökendeş) yapılardır.

38

39

40 KOSMOİT PULLAR Günümüzde yaşayan balıklardan yalnız Latimeria’da bulunur. Tipik bir kosmoit pul 4 tabakadan m.gelir. Dıştan içe doğru: Vitrodentin Tabakası Kosmin Tabakası Süngersi Tabaka Kemik Tabaka Kosmoit pullar, fosil formlarda eşkenar dörtgen, Latimeria’da daireseldir. Latimeria’da bu pulların dış yüzünün arka tarafında ctenoit pullarınkine benzer dişler mevcuttur.

41 Latimeria chalumnae

42 KOSMOİT PULLAR Latimeria chalumnae İlk kez 1938 yılında İngiliz araştırmacı bayan Latimer tarafından, Güney Afrika kıyılarındaki Chalumnae Nehri ağzında 1,5 m. boyunda ve 52 kg. ağırlığında bir örnek yakalanmıştır. Lop şeklinde ve etli olan yüzgeçler Tetrapoda’nın üyelerine benzerlik göstermektedir. Yoğun araştırmalara karşın 1952 yılına kadar başka bir örnek yakalanmamıştır.

43 KOSMOİT PULLAR Latimeria chalumnae 1952 yılında bu türün fosillerinin bulunduğu Madagaskar yakınındaki Comoro adaları civarında 200 m. Derinlikte 2. bir örnek daha yakalanmış ve dünyanın çeşitli müzelerine gönderilmiştir. 60 milyon yıl boyunca hemen hemen hiçbir değişikliğe uğramayan ve bu nedenle yaşayan fosil olarak nitelenen bu tür, Omurgalıların evrimine ışık tutması bakımından önemlidir.

44 Merkezi Komoros Bankası-Komor Adaları

45

46

47

48 GANOİT PULLAR Ganoit pullar tipik olarak eşkenar dörtgen biçimindedir. Her pulun anteriyo-dorsal köşesinde kulak biçiminde bir uzantı ve onun arkasında dorsal kenarda, dorso-kraniyal bir uzantı mevcuttur. Başlıca iki tipte olur. Paleoniskoit Pullar Lepisosteoit Pullar

49 Ganoit pullar Ganoit pul elektron mikroskobu görüntüsü

50 Ganoit pullar

51 GANOİT PULLAR: Paleoniskoit Pullar
Günümüzde yaşayan balıklardan Polypterus, Calamoichthys’de görülür. 3 tabakadan meydana gelir. Dıştan içe doğru; Vitrodentin ve ganoin tabakası Kosmin tabakası Lamelli tabaka

52 Polypterus senegallus, Paleoniskoit Pullar (Ganoit Pul Çeşidi)

53 GANOİT PULLAR: Lepisosteoit Pullar
Günümüzde yaşayan balıklardan Lepisosteus’da görülür. 2 tabakadan meydana gelir. Paleoniskoit tipten farklı olarak kosmin tabakası kaybolmuştur. Ganoin tabakası Lamelli tabaka

54 Lepisosteus platostomus, Lepisosteoit Pullar (Ganoit Pul Çeşidi)

55 ELASMOİT PULLAR Teleostei için karakteristik olan elasmoit pullar, sikloit ve ktenoit olmak üzere 2 tiptir. Cycloid Pullar: Teleostei’nin aşağı organizasyonlu olanlarında, Ctenoid Pullar: Teleostei’nin yukarı organizasyonlu olanlarında bulunur.

56

57 ELASMOİT PULLAR Diğer pullardan farklı olarak ince ve bükülebilir olan elasmoit pulların her iki tipide 2 tabakadan m.gelir. 1. Hyalodentin Tabaka: Ca tuzları bak. zengin kemiksi ince tab. 2. Lamelli Tabaka: Tabakalar halinde lifli bağ dokusundan m.gelir.

58 ELASMOİT PULLAR Bu tip pullarda büyüme hem alt hem üst tabakada olur. Ancak üst tabakada (hyalodentin) yalnızca kenarlarına madde birikimi ile büyüdüğünden, bu tabakanın kalınlığı pulun büyümesi ile, yani balığın büyümesi ile artmaz. Oysa alttaki lamelli tabakanın her biri yeni oluşan tabakası pulun tüm yüzeyini örttüğünden, bu tabakanın kalınlığı pulun merkezinden çevresine doğru azalır. Bunun içinde pulun merkezi kısmının kalınlığı, pulun büyüklüğü ile doğru orantılı olarak artar.

59 ELASMOİT PULLAR Sikloit ve ktenoit pullar arasındaki en belirgin fark, ktenoit pulların dışta kalan arka kısmında diş denilen diken biçiminde sivri çıkıntılar bulunmasına karşılık, sikloit pullarda bulunmamasıdır. Elasmoit pullar, dairesel, oval, dörtgensi, çokgensi gibi çok çeşitli biçimlerde olabilirler ve üst yüzeyleri hafifçe bombelidir.

60 ELASMOİT PULLAR Elasmoit pullarda genellikle merkezi bir bölge ayırt edilir. İlk oluşan bu bölgeye fokus denir. Bu pulların bir kısmında da pulun merkezinden yada merkezine yakın bir yerden çevresine doğru uzanan ışınsal oluşumlara radyus denir. Radyuslar pula esneklik verirler ve pulun vücudun biçim ve hareketine uyumunu sağlarlar.

61

62 ELASMOİT PULLAR Elasmoit pulların hyalodentin tabakasında sirkulus denilen kabarık çizgiler(halkalar) vardır. Sirkuluslar tipik olarak pulun kenarına paralel oluşurlar. Clupeidae ve Umbra’da pulun enine yada boyuna gelişebilirler. Ilıman bölgelerde yaşayan balıklarda, ilkbahar ve yaz aylarında sirkuluslar geniş ve aralıklı oluşur. Sonbahar ve kış aylarında sirkuluslar yakın aralıklı ve genelde yarım oluşur. Tropikal bölgelerde büyüme sürekli olduğundan sirkuluslar arasındaki mesafeler az yada çok eşit durumdadır.

63 ELASMOİT PULLAR Sirkuluslar, balıkların yaş tayininde kullanılır, yılı belirleyenlere annulus denir. Metamorfoz, üreme, hastalık ve göç döneminde pullarda oluşan sirkuluslarda kesik, yarım, üst üste çakışma gibi düzensizlikler görülür. Bu nedenle yaş tayininde dikkat gerekir.

64 PULLARDAN TÜREVLENMİŞ OLUŞUMLAR
Squalidae ve Heterodontidae üyelerinde D yüzgeç başlangıcındaki diken, Pristidae üyelerinde rostrum kenarındaki dişler plakoit pullardan türevlenmiştir.

65 Squalidae

66 Heterodontidae

67 Pristidae

68 PULLARDAN TÜREVLENMİŞ OLUŞUMLAR
Osteichthyes üyelerinde yumuşak ışınlar ve dermal kökenli kemikler plakoit pullardan türevlenmiştir.

69 Osteichthyes

70 PULLARDAN TÜREVLENMİŞ OLUŞUMLAR
Clupeidae üyelerinde ventral karinalı pullar, Carangidae üyelerinde yan çizgi üzerindeki kalkan pulları elasmoit pullardan türevlenmiştir.

71 Carangidae-Trachurus trachurus

72 Carangidae-Trachurus trachurus

73 Clupeidae-Sardina pilchardus ve Sardinella aurita

74 PULLARDAN TÜREVLENMİŞ OLUŞUMLAR
Acipenceridae ve Gasterosteidae üyelerinde pullar kemik plaklara dönüşmüştür.

75 Gasterosteidae

76 Acipencer sturio