Prof. Dr. Murat ŞEN Arş. Gör. Yusuf GÜLEŞCİ

... konulu sunumlar: "Prof. Dr. Murat ŞEN Arş. Gör. Yusuf GÜLEŞCİ"— Sunum transkripti:

1 Prof. Dr. Murat ŞEN Arş. Gör. Yusuf GÜLEŞCİ
İŞ HUKUKU 1. Sunum Prof. Dr. Murat ŞEN Arş. Gör. Yusuf GÜLEŞCİ

2 İş Hukukunun Konusu Çalışanlar Bağımsız Çalışanlar Bağımlı Çalışanlar
Memurlar, Kamu görevlileri, Sözleşmeli Personel İşçiler İş hukuku, bağımlı çalışanlar grubundan işçileri konu edinmektedir.

3 İş Hukukunun Konusu İş hukukunun genel esasları Bireysel iş hukuku
Toplu iş hukuku Sosyal Güvenlik Hukuku

4 Bireysel İş Hukuku Mevzuatı
3008 sayılı İş Kanunu (1936) – Mülga 931 sayılı İş Kanunu (1967) – AYM İptal 1475 sayılı İş Kanunu (1971)- Kıdem tazminatını düzenleyen 14. maddesi hariç mülga 4857 sayılı İş Kanunu (2003) 5953 sayılı Basın İş Kanunu (1952) 854 sayılı Deniz İş Kanunu (1967)

5 Diğer Bireysel İş Hukuku Mevzuatı
6331 s. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 6098 s. Türk Borçlar Kanunu 3308 s. Mesleki Eğitim Kanunu 394 s. Hafta Tatili Kanunu 2429 s. Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun …

6 TEMEL İLKELER İşçinin korunması ilkesi İşçi yararına yorum ilkesi
Emredici kanun hükümleri Nispi emredici kanun hükümleri Mutlak emredici kanun hükümleri İş sözleşmesi hükümleri Toplu iş sözleşmesi hükümleri İşçilerin yönetime katılmaları Kendine Özgü Yargılamasının Olması

7 İş Yargısı 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu Görev: İş Kanununa göre işçi sayılan kimselerle (o kanunun değiştirilen ikinci maddesinin Ç, D ve E fıkralarında istisna edilen işlerde çalışanlar hariç) işveren veya işveren vekilleri arasında iş akdinden veya iş Kanununa dayanan her türlü hak iddialarından doğan hukuk uyuşmazlıklarının çözülmesi ile görevli olarak lüzum görülen yerlerde iş mahkemeleri kurulur. (5521 m. 1) İşçi Sigortaları Kurumu ile sigortalılar veya yerine kaim olan hak sahipleri arasındaki uyuşmazlıklardan doğan itiraz ve davalara da bakarlar. İş mahkemesi kurulmamış olan yerlerdeki bu davalara o yerde görevlendirilecek mahkeme tarafından, temsilci üyeler alınmaksızın, bu kanundaki esas ve usullere göre bakılır.

8 Yetki: İş mahkemelerinde açılacak her dava, açıldığı tarihte dava olunanın Türk Medeni Kanunu gereğince ikametgahı sayılan yer mahkemesinde bakılabileceği gibi, işçinin işini yaptığı işyeri için yetkili mahkemede de bakılabilir. Bunlara aykırı sözleşme muteber sayılmaz. İki yer var: davalının ikametgahı, işçinin işini yaptığı işyeri Makale: M. Şen: “İş Mahkemelerinde Yetki ve Yetki Sözleşmeleri”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C. VIII, S. 1-2, Erzincan, 2004, s Yargılama Usulü: İş mahkemelerinde şifahi yargılama usulü uygulanır. İlk oturumda mahkeme tarafları sulha teşvik eder. Uzlaşamadıkları ve taraflar veya vekillerinden birisi gelmediği takdirde yargılamaya devam olunarak esas hakkında hüküm verilir. İş Kanununun 79 uncu maddesinde yazılı uzlaşma teşebbüsünün yapılmamış olması davanın kabulüne ve görülmesine mani teşkil etmez.

9 6552 sayılı Kanun 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile diğer sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan uyuşmazlıklarda, hizmet akdine tabi çalışmaları nedeniyle zorunlu sigortalılık sürelerinin tespiti talepleri hariç olmak üzere, dava açılmadan önce Sosyal Güvenlik Kurumuna müracaat edilmesi zorunludur. Diğer kanunlarda öngörülen süreler saklı kalmak kaydıyla yapılan müracaata altmış gün içinde Kurumca cevap verilmezse talep reddedilmiş sayılır. Kuruma karşı dava açılabilmesi için taleplerin reddedilmesi veya reddedilmiş sayılması şarttır. Kuruma başvuruda geçirilecek süre zamanaşımı ve hak düşürücü sürelerin hesaplanmasında dikkate alınmaz. Hizmet akdine tabi çalışmaları nedeniyle zorunlu sigortalılık sürelerinin tespiti talebi ile işveren aleyhine açılan davalarda, dava Kuruma resen ihbar edilir. İhbar üzerine davaya davalı yanında ferî müdahil olarak katılan Kurum, yanında katıldığı taraf başvurmasa dâhi kanun yoluna başvurabilir. Kurum, yargılama sonucu verilecek kararı kesinleştikten sonra uygulamakla yükümlüdür

10 İdari Yoldan Dava İş Kanununun uygulanması ile görevli olan idari merciler, kendilerine yapılan müracaatları 15 gün içinde idari yoldan neticelendiremedikleri ve iş mahkemelerinin görevi içinde gördükleri takdirde bu hususa dair olan evrak ve belgeleri yetkili iş mahkemesine tevdi ederler. Mahkeme, re'sen gün tayin ederek tarafları davet ve müracaat sahibinin davacı olduğunu tesbitten ve zabıtnameye imzasını aldıktan sonra bu kanundaki esas ve usullere göre davayı görerek kararını verir. İdari merciin bu yoldaki tevdii mahkemenin göreve mütaallik kararını takyit etmez.

11 İş Yargısında İstinaf ve Temyiz
İş mahkemelerince verilen nihaî kararlara karşı istinaf yoluna başvurulabilir. Şu kadar ki, para ile değerlendirilemeyen dava ve işler hakkındaki kararlar hariç, miktar veya değeri bin lirayı geçmeyen davalar hakkındaki nihaî kararlar kesindir. İstinaf yoluna başvurma süresi, karar yüze karşı verilmişse nihaî kararın taraflara tefhimi, yokluklarında verilmiş ise tebliği tarihinden itibaren sekiz gündür. Bölge adliye mahkemesinin para ile değerlendirilemeyen dava ve işler hakkındaki kararları ile miktar veya değeri beşbin lirayı geçen davalar hakkındaki nihaî kararlara karşı tebliğ tarihinden başlayarak sekiz gün içinde temyiz yoluna başvurulabilir. Kanun yoluna başvurulan kararlar, bölge adliye mahkemesi ve Yargıtayca iki ay içinde karara bağlanır. Yargıtayın kararlarına karşı karar düzeltme yoluna başvurulamaz.

12 4857 KANUNUN AMAÇ VE KAPSAMI
Amaç: Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir. Kapsam: Bu Kanun, 4 üncü maddedeki istisnalar dışında kalan bütün işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine ve işçilerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır. İşyerleri, işverenler, işveren vekilleri ve işçiler, 3 üncü maddedeki bildirim gününe bakılmaksızın bu Kanun hükümleri ile bağlı olurlar.

13 İŞ HUKUKUNUN KAYNAKLARI
Genel kaynaklar Özel kaynaklar Anayasa, Toplu iş sözleşmeleri, Kanunlar, iş sözleşmeleri, Tüzükler, işyeri iç yönetmelikleri, Yönetmelikler, işyeri uygulamaları, Genelgeler, işverenin yönetim hakkı. Örf ve adetler (m. 68)

14 TEMEL HAKLAR VE ÖDEVLER
Anayasa GENEL ESASLAR MADDE 1: Devletin Şekli MADDE 2: Cumhuriyetin Nitelikleri MADDE 10: Kanun Önünde Eşitlik MADDE 11: Anayasanın Bağlayıcılığı ve Üstünlüğü TEMEL HAKLAR VE ÖDEVLER MADDE 12: Temel Hak ve Hürriyetlerin Özelliği MADDE 13: Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması MADDE 14: Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılmaması MADDE 15: Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması MADDE 16: Yabancıların Durumu

15 KİŞİNİN HAKLARI ve ÖDEVLERİ
Anayasa İkinci Bölüm KİŞİNİN HAKLARI ve ÖDEVLERİ MADDE 17: Kişinin Dokunulmazlığı, Maddî ve Manevî Varlığı MADDE 18: Zorla Çalıştırma Yasağı MADDE 20: Özel Hayatın Gizliliği MADDE 28: Basın Hürriyeti MADDE 29: Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı MADDE 30: Basın Araçlarının Korunması MADDE 31: Kamu Tüzel Kişilerinin Elindeki Basın Dışı Kitle Haberleşme Araçlarından Yararlanma Hakkı MADDE 32: Düzeltme ve Cevap Hakkı Toplantı Hak ve Hürriyetleri MADDE 33: Dernek Kurma Hürriyeti MADDE 34: Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı MADDE 40: Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması

16 SOSYAL ve EKONOMİK HAKLAR ve ÖDEVLER
Anayasa Üçüncü Bölüm SOSYAL ve EKONOMİK HAKLAR ve ÖDEVLER MADDE 48: Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti Çalışma İle İlgili Hükümler MADDE 49: Çalışma Hakkı ve Ödevi MADDE 50: Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı MADDE 51: Sendika Kurma Hakkı MADDE 53: Toplu İş Sözleşmesi ve Toplu Sözleşme Hakkı MADDE 54: Grev Hakkı ve Lokavt MADDE 55: Ücrette Adalet Sağlanması MADDE 56: Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması MADDE 60: Sosyal Güvenlik Hakkı MADDE 61: Sosyal Güvenlik Bakımından Özel Olarak Korunması Gerekenler MADDE 62: Yabancı Ülkelerde Çalışan Türk Vatandaşları MADDE 65: Devletin İktisadî Ve Sosyal Ödevlerinin Sınırları MADDE 166: Planlama; Ekonomik ve Sosyal Konsey

17 Kanunlar 3008 sayılı İş Kanunu (1936) – Mülga
931 sayılı İş Kanunu (1967) – AYM İptal 1475 sayılı İş Kanunu (1971)- Kıdem tazminatını düzenleyen 14. maddesi hariç mülga 4857 sayılı İş Kanunu (2003) 5953 sayılı Basın İş Kanunu (1952) 854 sayılı Deniz İş Kanunu (1967)

18 Tüzük ve Yönetmelikler
Tüzükler AY m. 115: «Bakanlar Kurulu, kanunun uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak ve Danıştayın incelenmesinden geçirilmek şartıyla tüzükler çıkarabilir.     Tüzükler, Cumhurbaşkanınca imzalanır ve kanunlar gibi yayımlanır». Yönetmelikler AY m. 115: «Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler. Hangi yönetmeliklerin Resmi Gazetede yayımlanacağı kanunda belirtilir»

19 Yargı Kararları Yardımcı kaynaklardandır. Yargıtay’ın özel daireleri
7., 9., 10., 21., 22. Hukuk Daireleri

20 Toplu İş Sözleşmeleri AY m. 53 «İşçiler ve işverenler, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptirler.     Toplu iş sözleşmesinin nasıl yapılacağı kanunla düzenlenir. Memurlar ve diğer kamu görevlileri, toplu sözleşme yapma hakkına sahiptirler». 6356 sayılı Kanun m. 33: «Toplu iş sözleşmesi, iş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hükümleri içerir. Toplu iş sözleşmesi, tarafların karşılıklı hak ve borçları ile sözleşmenin uygulanması ve denetimini ve uyuşmazlıkların çözümü için başvurulacak yolları düzenleyen hükümleri de içerebilir». Toplu iş sözleşmesinin normatif bölümü, iş sözleşmesini emredici nitelikte etkileyen objektif nitelikte kurallar koyar.

21 Diğer Kaynaklar İş Sözleşmeleri İşyeri İç Yönetmelikleri
Personel Yönetmeliği Şartları Açıkça bilgi verilmesi İşçinin Kabulü Normlar Hiyerarşisine Uygunluk İçerik Denetimi

22 İşyeri Uygulamaları Şartları İşyeri Uygulamasının Değiştirilmesi
Genel nitelik taşıması Devamlı nitelikte olması Belli sayıda tekrarlanması (Yargıtay: en az 3 kez) Aynı koşullarla sağlanmış olması Vazgeçme hakkını saklı tutmamış olması İşyeri Uygulamasının Değiştirilmesi İş K m. 22/1 «İşveren, iş sözleşmesiyle veya iş sözleşmesinin eki niteliğindeki personel yönetmeliği ve benzeri kaynaklar ya da işyeri uygulamasıyla oluşan çalışma koşullarında esaslı bir değişikliği ancak durumu işçiye yazılı olarak bildirmek suretiyle yapabilir. Bu şekle uygun olarak yapılmayan ve işçi tarafından altı işgünü içinde yazılı olarak kabul edilmeyen değişiklikler işçiyi bağlamaz. İşçi değişiklik önerisini bu süre içinde kabul etmezse, işveren değişikliğin geçerli bir nedene dayandığını veya fesih için başka bir geçerli nedenin bulunduğunu yazılı olarak açıklamak ve bildirim süresine uymak suretiyle iş sözleşmesini feshedebilir. İşçi bu durumda 17 ila 21 inci madde hükümlerine göre dava açabilir. Taraflar aralarında anlaşarak çalışma koşullarını her zaman değiştirebilir. Çalışma koşullarında değişiklik geçmişe etkili olarak yürürlüğe konulamaz». Makale: M. Şen: “İkramiye Ödenmemesinin İş Şartı Haline Gelmesi ve İşçi Aleyhine Sonuç Doğuran İşyeri Uygulamaları”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 1-4, 2001.

23 İşverenin Yönetim Hakkı
TBK m. 399: «İşveren, işin görülmesi ve işçilerin işyerindeki davranışlarıyla ilgili genel düzenlemeler yapabilir ve onlara özel talimat verebilir. İşçiler, bunlara dürüstlük kurallarının gerektirdiği ölçüde uymak zorundadırlar».

24 Uluslararası Kaynaklar
AY m. 90: Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır. Ekonomik, ticari veya teknik ilişkileri düzenleyen ve süresi bir yılı aşmayan andlaşmalar, Devlet Maliyesi bakımından bir yüklenme getirmemek, kişi hallerine ve Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak şartıyla, yayımlanma ile yürürlüğe konabilir. Bu takdirde bu andlaşmalar, yayımlarından başlayarak iki ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine sunulur.

25 Milletlerarası bir andlaşmaya dayanan uygulama andlaşmaları ile kanunun verdiği yetkiye dayanılarak yapılan ekonomik, ticari, teknik veya idari andlaşmaların Türkiye Büyük Millet Meclisince uygun bulunması zorunluğu yoktur; ancak, bu fıkraya göre yapılan ekonomik, ticari veya özel kişilerin haklarını ilgilendiren andlaşmalar, yayımlanmadan yürürlüğe konulamaz. Türk kanunlarına değişiklik getiren her türlü andlaşmaların yapılmasında birinci fıkra hükmü uygulanır. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş Milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.

26 Uluslararası Çalışma Örgütü
ILO sözleşmeleri ILO tavsiye kararları Birleşmiş Milletler Belgeleri İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi Avrupa Sözleşmeleri Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Avrupa Sosyal Şartı

27 Yaptırımlar Hukuki Yaptırımlar İşverenlere uygulanan yaptırımlar
İşçilere uygulanan yaptırımlar İdari Yaptırımlar Ceza Yaptırımları Disiplin Yaptırımları

28 Hukuki Yaptırımlar İşverenlere Uygulanan Yaptırımlar
İş sözleşmesinin geçersizliği, Tazminatlar, İşçilere Uygulanan Yaptırımlar TBK. m. 400: İşçi, işverene kusuruyla verdiği her türlü zarardan sorumludur. / Bu sorumluluğun belirlenmesinde; işin tehlikeli olup olmaması, uzmanlığı ve eğitimi gerektirip gerektirmemesi ile işçinin işveren tarafından bilinen veya bilinmesi gereken yetenek ve nitelikleri göz önünde tutulur. İhbar tazminatı İşten çıkarılma, iş sözleşmesinin feshi

29 İdari Yaptırımlar İdari para cezaları İş Kanunu m. 98-108
m. 108: Bu Kanunda öngörülen idari para cezaları, 101 ve 106 ncı maddelerdeki idari para cezaları hariç, gerekçesi belirtilmek suretiyle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürünce verilir. 101 inci ve 106 ncı maddeler kapsamındaki idari para cezaları ise doğrudan Türkiye İş Kurumu il müdürü tarafından; birden fazla ilde işyerleri bulunan işverenlere uygulanacak idari para cezası ise işyerlerinin merkezinin bulunduğu yerdeki Türkiye İş Kurumu il müdürünce verilir ve genel esaslara göre tahsil edilir Yeni: Çalışma ve İş Kur İl Müdürlüğü

30 İdari para cezalarına itiraz İş Kanunu’nda düzenlenmemiştir.
Bu nedenle 5326 sayılı Kabahatler Kanunu uygulanacaktır. m. 26: İdarî para cezası ve mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin idarî yaptırım kararına karşı, kararın tebliği veya tefhimi tarihinden itibaren en geç onbeş gün içinde, sulh ceza mahkemesine başvurulabilir. Bu süre içinde başvurunun yapılmamış olması halinde idarî yaptırım kararı kesinleşir. Yeni: Sulh Ceza Hakimliği

31 Ceza Yaptırımları TCK m. 80: Cinsel taciz
m. 117: İş ve Çalışma Hürriyetinin İhlali m. 118: Sendikal Hakların Kullanılmasının Engellenmesi m. 122: Ayrımcılık

32 Disiplin Cezaları Uyarı, kınama, ücret kesintisi, işin veya işyerinin değiştirilmesi, işten çıkarma Disiplin cezası verilebilmesi için: Geçerli hukuki dayanak bulunmalıdır. Cezanın amacı ile sınırlı olması gerekmektedir. İşçi kusurlu olmalıdır. Normlar hiyerarşisine uygun olmalıdır. Disiplin kurullar Yargı denetimine tabidir.

33

34 1. DERSİN SONU