Yönetim Kararlarında Geçerli Maliyet Analizleri

... konulu sunumlar: "Yönetim Kararlarında Geçerli Maliyet Analizleri"— Sunum transkripti:

1 Yönetim Kararlarında Geçerli Maliyet Analizleri
İŞL 313 7.Hafta

2 Maliyetlerin Yönetim Kararları Açısından Sınıflandırılması
Belirli sayıda seçenek arasından birisinin seçilmesini içeren yönetim kararları bakımından maliyetler “geçerli maliyet” ve “batmış maliyet”ler olarak ayrılır. Geçerli Maliyetler; alınacak karardan etkilenen ve bu nedenle karar alma sırasında mutlaka göz önünde bulundurulması gereken maliyetlerdir. Bir maliyetin geçerli maliyet olabilmesi için aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır. -Gelecekle ilgili olmalıdır. -Karar seçenekleri arasında farklılık olmalıdır. Özetle “geçerli maliyet” gelecekte ortaya çıkması beklenen ve karar seçenekleri arasında farklılık gösteren maliyettir. Örnek, evimize uzaklığı 250 metre olan bakkalda 1 paket çayın fiyatı 10 TL 50 metre uzaktaki bakkalda ise 12 TL ve ekmeğin fiyatı ise her iki bakkalda da aynıdır. Bu durumda çay ihtiyacımızı hangi bakkaldan gideririz. Eğer zaman problemimiz yoksa ucuz olan bakkaldan satın alırız. Ama zamanımız kısıtlı ise pahalı bile olsa yakın bakkaldan satın alırız.

3 Geçerli maliyetlerin karar almada uygulanış biçimi “ek maliyetler” ile “fırsat maliyetleri” şeklinde karşımıza çıkar. Ek Maliyet: Bir seçeneğin diğer bir seçeneğe yeğlenmesi nedeniyle toplam maliyette ortaya çıkan farktır. Örneğimizde ek maliyet çay için 2 TL ekmek için ise 0 TL’dir. Örnek 1. Bir işletmede üretilen beher ton mamul, toplam değişken maliyette TL’lık bir artışa yol açmaktadır. Sabit maliyetin aylık tutarı ise TL’dir. İşletme halen ayda 40 ton mamul üretmekte ve bu mamulü ton başına TL fabrika teslimi satmaktadır. Fabrikanın ürününe talep artışı söz konusudur. Bu nedenle önümüzdeki ay üretimin 50 tona çıkarılması söz konusudur. Firmanın üretim artışını gerçekleştirmesi seçenekleri farklı koşullarda aşağıda incelenmiştir. a)Aylık üretim kapasitesinin 100 ton olduğu ve ek üretim nedeniyle herhangi bir sabit maliyetin yapılmasının gerekmediği durumda üretimi 50 tona çıkarmak.

4 Şimdiki Düşünülen Üretim Üretim Fark Toplam Satış Geliri 40 ton x 150
Şimdiki Düşünülen Üretim Üretim Fark Toplam Satış Geliri 40 ton x ton x Ek gelir Toplam Değişken Maliyet 40 ton x ton x Toplam Sabit Maliyet Toplam Maliyet Ek mal. Beklenen kar Ek kar Tabloda görüldüğü gibi ek üretim sonucu ek satıştan elde edilen gelirden ek maliyet düşülerek TL kar elde edilmiştir.

5 b)İşletmenin aylık üretim kapasitesi 40 tondur
b)İşletmenin aylık üretim kapasitesi 40 tondur. İlave üretim için kapasite aşımı söz konusu olacağı için ya fazla çalışma (fazla mesai) yapılması yada kapasite artırılması gerekmektedir. Talep artışının geçici olduğu düşünülüyorsa hemen kapasite artırımına gidilmeyip akşamları ikişer saat fazla çalışmayla istenen üretimin gerçekleştirildiğini düşünelim. Bu durumda fazla mesai karşılığında direkt işçilere ödenecek zamlı ücret ve diğer giderler nedeniyle fazla çalışma süresince değişken maliyetin ton başına TL olacak şekilde gerçekleşmesi beklenmektedir. Ayrıca fazla çalışma süresince göreve devam edecek bölüm şeflerinin ek ücret ve zamları daha uzun süreli ısıtma ve aydınlatmanın yol açacağı ek giderler gibi nedenlerle sabit maliyette ayda toplam TL bir artış olacağı beklenmektedir. Bu tahminler ışığında aşağıdaki tablodaki rakamlar oluşacaktır.

6 Şimdiki Düşünülen Üretim Üretim Fark Toplam Satış Geliri 40 ton x 150
Şimdiki Düşünülen Üretim Üretim Fark Toplam Satış Geliri 40 ton x ton x Ek gelir Toplam Değişken Maliyet 40 ton x ton x Toplam Sabit Maliyet Toplam Maliyet Ek mal. Beklenen kar Ek kar Tabloda görüldüğü gibi ek üretim sonucu ek satıştan elde edilen gelirden ek maliyetler düşülerek TL kar elde edilmiştir.

7 c)İşletmenin aylık üretim kapasitesi 40 tona ilave bir talep söz konusudur. İlave üretim için kapasite aşımı söz konusu olacağı için ya yok satma yani bir kısım talebin geri çevrilmesi yada talebi işletmeye avantaj sağlayacak biçimde kısmanın yolu araştırılmıştır. Pazarlama elemanları satış fiyatının ton başına TL olarak belirlenmesi halinde talebin 40 tona ineceğinin saptandığını söylemişlerdir. Bu tahminler ışığında aşağıdaki tablodaki rakamlar oluşacaktır.

8 Şimdiki Düşünülen Üretim Üretim Fark Toplam Satış Geliri 40 ton x 150
Şimdiki Düşünülen Üretim Üretim Fark Toplam Satış Geliri 40 ton x ton x Ek gelir Toplam Değişken Maliyet 40 ton x Toplam Sabit Maliyet Toplam Maliyet Ek mal. Beklenen kar Ek kar Tabloda görüldüğü gibi satış fiyatının artırılması sonucu satıştan elde edilen gelirden maliyetler düşülerek TL kar elde edilmiştir.

9 Fırsat Maliyeti Bir seçeneğin reddedilmesi o seçeneğin sağlayacağı kazançtan vazgeçilmesi sonucunu doğurur. Vazgeçilen veya kaçırılan bu kazanç, benimsenen seçenek için bir tür maliyet olarak düşünülür ve “fırsat maliyeti” olarak adlandırılır. Kısaca “fırsat maliyeti”, bir karar seçeneğinin reddedilmesi nedeniyle kaçırılan net kazanç tutarıdır. Muhasebede benimsenmeyen seçeneklerin neden olduğu kayıplar dikkate alınmaz. Ancak, karar alma sırasında fırsat maliyetlerinin göz önünde tutulmaması yanlış seçeneklerin benimsenmesine yol açarak önemli kayıplar doğurabilir.

10 Örnek: Şirketin aylık toplam sabit maliyeti 2. 000. 000 TL’dır
Örnek: Şirketin aylık toplam sabit maliyeti TL’dır. 40 ton aylık tam kapasitede çalışmaktadır. Değişken giderler ton başına TL ve satış fiyatı da ton başına TL’dır. Şirket artan üretimi karşılayabilmek için kapasite artırımını düşünmektedir. Kapasite artırımı için gerekli yatırım TL’dır. Bu durumda aylık satış hacmi 50 ton ve aylık sabit maliyetler de TL’dir.

11 Şimdiki Düşünülen Üretim Üretim Fark Toplam Satış Geliri 40 ton x 150
Şimdiki Düşünülen Üretim Üretim Fark Toplam Satış Geliri 40 ton x ton x Ek gelir Toplam Değişken Maliyet 40 ton x ton x Toplam Sabit Maliyet Toplam Maliyet Ek mal. Beklenen kar Ek kar Tabloda görüldüğü gibi kapasite artışı yoluyla ek üretim sonucu ek satıştan elde edilen gelirden ek maliyetler düşülerek TL kar elde edilmiştir.

12 Yukarıdaki tabloya bir fırsat maliyeti hesaplaması ilave edersek sonuç farklılaşır. Yatırım harcaması TL’nin %48 devlet tahvili faiz oranından mahrum kaldığını düşünürsek x0,48/12= TL aylık faiz geliri Elde edilen ek kar TL’den fazla olduğundan fırsat maliyetini göz önünde bulundurduğumuzda bu seçenek karlı görünmemektedir.

13 Yukarıdaki tabloya bir fırsat maliyeti hesaplaması ilave edersek sonuç farklılaşır. Yatırım harcaması TL’nin %10 devlet tahvili faiz oranından mahrum kaldığını düşünürsek x0,10/12= TL aylık faiz geliri Elde edilen ek kar TL’den az olduğundan fırsat maliyetini göz önünde bulundurduğumuzda bu seçenek karlı görünmektedir.

14 Batmış Maliyetler Batmış maliyet;alınacak kararlardan etkilenmeyen bu nedenle göz önünde bulundurulması gerekmeyen maliyettir. Geçerli maliyet özelliğini taşımayan tüm maliyetler batmış maliyet kapsamına girer. Yani bir maliyet geçmişe aitse ve veya üzerinde düşünülen karar seçeneklerinden hepsinde tutarı aynı ise o maliyet batmış maliyettir. Örnek; bir öğrenci yaz tatilinde tatile çıkmak ve çalışmak seçenekleri ile karşı karşıyadır. Tatile çıkarsa günlük normal giderleri haricinde 2 ayda TL harcayacaktır. Eğer çalışırsa TL kazanacaktır. Burada tatile çıkmanın fırsat maliyeti TL’dir. Geçerli maliyet ise =4.500 TL’dir. Günlük normal giderler ise batmış maliyettir.

15 Geçerli Maliyet Analizlerinin Yönetim Kararlarında Uygulanması
a)İndirimli fiyat talep eden bir siparişin kabulü veya reddi, b)Kullanılmakta olan bazı araç ve makinelerin yenileriyle değiştirilip, değiştirilmemesi, c)Zararda gözüken bir mamulün üretiminin sürdürülmesi veya durdurulması, d)Bir yarı mamul veya parçanın işletmede üretilmesi veya dışarıdan satın alınması, e)Bir makine veya cihazın satın alınması veya kiralanması, f)Bir yarı mamulün ara mamul olarak satılması veya üretimine devam edilerek tam mamul haline dönüştürüldükten sonra satılması.

16 İndirimli Fiyat Öneren Bir Siparişin Kabulü veya Reddi
İşletme yöneticileri bazen üretilmekte olan mamullerine belirli bir miktar için normal fiyatın altında bir taleple karşılaşırlar. Eğer işletmede boş kapasite mevcutsa bu karlı bir durum olabilir. Örnek; tek bir mamulün üretimini yapan, aylık üretim kapasitesi adet mamul olan ve ürettiği mamulü satış fiyatı üzerinden %5 komisyon karşılığı bir dağıtıcı firma aracılığı ile pazarlayan bir fabrikada gelecek ay için adet üretim planlanmıştır. Bu satış fiyatında gelecek ay için tahmin edilen gelir gider ve karlar aşağıdaki gibidir.

17 Mamul Başına Tutar Toplam Tutar
Satış gelirleri TL TL Giderler Değişken Üretim Gid TL TL Sabit Üretim Gideri TL TL Değişken Satış Gid.Kom TL TL Sabit Satış ve genel yön TL TL Giderler toplamı TL TL Kar TL TL Bir alıcı firma adet mamulü fabrikadan teslim 750 TL’den almak için teklifte bulunmuştur.

18 Siparişin Reddi Siparişin Kabulü Fark
Toplam Satış geliri 80.000x 20.000x Toplam Satış Geliri Ek gelir Giderler Değişken Üretim Gid. 80.000x 20.000x Sabit Üretim Gideri Değişken Satış Gid.Kom. 80.000x 20.000x0 Sabit Satış ve genel yön Giderler toplamı Ek maliyet Kar Ek kar adet mamulü fabrikadan teslim 750 TL’den satmak teklifine olumlu cevap verilebilir. Burada kapasite boşluğu nedeniyle sabit giderlerde artış söz konusu değildir.

19 Zararda Gözüken bir Mamulün Üretiminin Durdurulması veya Sürdürülmesi
Örnek: A ve B adlı iki değişik mamulün üretimini yapan bir işletmenin son yıla ait gelir giderleri mamuller itibarıyla aşağıda verilmiştir. A Mamulü B Mamulü Toplam Satış Gelirleri Giderler Direkt İlk Md.Mlz Direkt İşçilik Enerji Fabrika Kirası Reklam Giderleri Giderler Toplamı Kar Zarar ( )

20 Yukarıdaki tablodan anlaşılan A malının karının 14
Yukarıdaki tablodan anlaşılan A malının karının TL olduğu ve B malı nedeniyle şirketin karının TL’ya düştüğüdür. B malının üretiminin durdurulması halinde direkt giderler (değişken giderler) yapılmayacağından tasarruf sağlanacaktır. (geçerli giderler) Bununla beraber fabrika binası kirası ödenmeye devam edecektir. Bu durumda A mamulünün üretilmesi seçeneği 1. durumdaki kadar karlı olmayacaktır. Toplamda ise ilk duruma göre karda bir azalış söz konusu olacaktır.

21 Tablodan görünen bu bilgilerden başka çalışan işçilerin işten çıkartılması durumunda onlara kıdem tazminatı ödenmesi gerekecektir. Bu durumda kar daha da azalacaktır. Buna karşılık boş kalan makinelerin kiraya verilmesi seçeneği gündeme gelebilir. İmkan olduğu durumda elde edilecek kira tutarı Örneğin yılda TL olsun üretimi durdurma seçeneğini daha karlı hale getirirken üretimi sürdürme seçeneğinin fırsat maliyetini oluşturacağından bu seçeneğin avantajı TL’dan TL’sına düşecektir.

22 Zararda Gözüken bir Mamulün Üretiminin Durdurulması veya Sürdürülmesi
Örnek: A ve B adlı iki değişik mamulün üretimini yapan bir işletmenin son yıla ait gelir giderleri aşağıda verilmiştir. (Toplam) Üretimi Üretimi(sadeceA) Sürdürme Durdurma Fark Satış Gelirleri ek gelir Giderler Direkt İlk Md.Mlz Direkt İşçilik Enerji Fabrika Kirası Reklam Giderleri Giderler Toplamı Ek maliyet Kar Zarar ek kar

23 Makine Yenileme Örnek; bir işletmenin iki yıl önce TL ödeyerek satın aldığı ve faydalı ömrü 6 yıl olan normal amortisman yöntemini uyguladığı makinesi mevcuttur. İşletme yönetimi aynı işi görebilecek piyasaya yeni çıkmış ekonomik ömrü 4 yıl olan bir makinenin TL’ye satın alınabileceğini öğreniyor. Bu makinenin işletmeye sağlayacağı yarar üretim verimliliğinin artması ve bunun sonucunda yıllık değişken giderleri şimdiki TL’lık düzeyden TL’ya indirmesi olacaktır. Gelecek dört yılda yıllık satış hacminin şimdiki TL’lık düzeyde kalacağı tahmin edilmektedir. a)Yeni makine satın alınması durumunda eski makine satılamayacağı için zararı TL olacaktır. b)Yeni makine satın alınırken eski makine TL sayılacaktır

24 Şimdiki Yeni a) Makine Makine Fark Toplam Satış Geliri 4yılx 2. 000
Şimdiki Yeni a) Makine Makine Fark Toplam Satış Geliri 4yılx Ek gelir Giderler Değişken Giderler 4 yıl x yıl x Eski Makine Amortisman Gideri Elden Çıkarma Zararı Yeni Makine Amortisman Gideri Giderler Toplamı Ek maliyet Kar 4 yıllık Ek kar Yıllık ortalama ek Ek Yatırım Ek Yatırımın yıllık kar oranı / = %18,75 Not hurda değeri yok

25 b) Şimdiki Yeni Makine Makine Fark Toplam Satış Geliri 4yılx 2. 000
b) Şimdiki Yeni Makine Makine Fark Toplam Satış Geliri 4yılx Ek gelir Giderler Değişken Giderler 4 yıl x yıl x Eski Makine Amortisman Gideri Elden Çıkarma Zararı Yeni Makine Amortisman Gideri Giderler Toplamı Ek maliyet Kar 4 yıllık Ek kar Yıllık ortalama ek Ek Yatırım Ek Yatırımın yıllık kar oranı / = %25 Not: hurda değeri var.

26 Üretme veya Satın Alma Örnek;X işletmesinin üretmekte olduğu yedek parçaya ilişkin maliyet muhasebesi raporu birim için aşağıdaki gibidir. Birim Başına Toplam Direkt ilk mad.mlz. 1 TL TL Direkt işçilik 8 TL TL Genel üret.gid.(değişken) 4 TL TL Genel üret.gid(sabit-direkt) 2 TL TL Genel üret.gid.(sabit-ortak) 3 TL TL Toplam 18 TL TL Başka bir işletme x işletmesine bu yedek parçayı 16 TL’den satmayı teklif ediyor. X işletmesi bu parçayı satın almalımıdır? Üretmelimidir?

27 Üretme veya Satın Alma Birim Başına Toplam Satın Satın Üretme Alma Fark Üretme Alma Fark Direkt ilk mad.mlz. 1 TL Direkt işçilik 8 TL Genel üret.gid.(değişken) 4 TL Genel üret.gid(sabit-direkt) Kaçınılabilir. 2 TL Parçanın Alış Fiyatı 0 TL 16TL (16) Toplam 15 TL 16 TL (1) (10.000) Eğer ortak genel üretim giderleri batmış maliyetse bu durumda bir birimin maliyeti 15 TL olacağı için üretme seçeneği daha karlı olacaktır. Diğer taraftan Eğer satın alma seçeneğini tercih ettiğimizde üretim için kullanılan faktörleri başka bir üretim için kullanabilir veya kiraya verebiliriz. Boşta kalan kapasiteden TL’dan fazla gelir elde edersek bu durumda satın alma seçeneği kabul edilir.

28 Kaynak : Prf. Dr. Kamil Büyükmirza Maliyet ve Yönetim Muhasebesi Tekdüzene Uygun Bir Sistem Yaklaşımı Gazi Kitabevi